اما و اگرهای تغییر مسیر انتخاب شهردار

نقشه دولت برای تحول در نظام اداره شهرها که دو سال پیش در قالب لایحه «مدیریت شهری» تدوین شد، پس از بررسی در کمیسیون‌های تخصصی دولت، به ایستگاه نهایی تصویب رسید. بر این اساس قرار است کلیه امور شهری تحت مسوولیت وزارتخانه‌ها که جنبه ملی، دفاعی، قضایی و امنیتی ندارد، به شهرداری‌ها واگذار ‌شود و در ازای بسط اختیارات و مسوولیت‌های مدیریت شهری، سهم شهرداری‌ها از مالیات بر ارزش افزوده - منبع مالی پایدار و قابل‌تخصیص از دولت- افزایش ‌یابد. تغییر شکل انتخاب شهردار از جمله نقاط برجسته این نقشه است. دولتمردان و تدوین‌کنندگان لایحه «مدیریت شهری» معتقدند با تغییر نحوه انتخاب شهرداران شهرهای با جمعیت بیش از ۲۰۰ هزار نفر و مراکز استان‌ها از طریق رای مستقیم مردم، مشروعیت شهرداران افزایش یافته و موجب می‌شود شهرداران به جای روزمرگی به اجرای برنامه‌های اساسی و بلند‌مدت روی بیاورند.تدوین‌کنندگان این لایحه با اشاره به مدل‌های متعدد اداره شهرهای دنیا عنوان می‌کنند: در دنیا چند مدل انتخاب شهردار و شورا وجود دارد و این‌طور نیست که صرفا با رای اعضای شورای شهر، شهردار انتخاب شود. در شهرهای کوچک مدل نشست‌های عمومی رایج است، مدل کمیسیونی نیز در برخی از شهرهای دنیا ایجاد شده است. در برخی از شهرها با برگزاری انتخابات، اعضای شورا و شهردار همزمان انتخاب می‌شوند.

علی نوذرپور، معاون امور شهرداری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها با تاکید بر اینکه وضعیت شهرهای ایران از نظر ویژگی‌های اجتماعی، فرهنگی و منابع درآمدی با یکدیگر متفاوت است، می‌گوید: باید اداره آنها نیز با شیوه‌های متفاوتی صورت گیرد. به گفته وی یکی از مشکلات کنونی در برخی از شهرها این است که شهرداران به سرعت استیضاح می‌شوند و در معرض تغییر قرار دارند، بنابراین عمر متوسط شهرداران کم شده و طبعا امکان برنامه‌ریزی میان‌مدت برای اداره شهر را ندارند، از این‌رو اسیر روزمرگی شده و به دنبال کارهای اساسی نمی‌روند؛ این یک خطر است. از سوی دیگر شهردار که هر لحظه احتمال می‌دهد در معرض تغییر قرار گیرد، از صلابت و اقتدار مدیریتی کافی برخوردار نیست. به‌ویژه با توجه به وظایف جدیدی که به شهرداری سپرده می‌شود، شهردار باید اقتدار لازم را داشته باشد تا بتواند کارها را پیش ببرد. از دیدگاه دولتمردان مشروعیت فردی که با رای مستقیم مردم انتخاب می‌شود،‌ بالاتر است.

در نتیجه وقتی هم اعضای شورای شهر و هم شهردار با رای مردم انتخاب می‌شوند، یک تیم مدیریتی قوی با مشروعیت بالا شکل می‌گیرد.نوذرپور تاکید دارد که در عین حال نظارت شورای شهر به جای خود انجام می‌شود و طرح سوال و استیضاح میسر است، اما شرایط آن‌قدر سخت خواهد شد که شاید در طول عمر چهار ساله مدیریت شهری از ۵۰ شهردار، سرنوشت یک یا دو نفر از آنها به استیضاح و برکناری منجر شود.در این‌باره مرتضی طلایی، نایب‌رئیس شورای شهر تهران با بیان اینکه با تغییر نحوه انتخاب شهردار مشکلی از مشکلات شهر کم نخواهد شد، عنوان کرد: اگر به دنبال حل مشکلات شهر باشیم می‌توان به‌جای انتخاب مستقیم از همین قالب موجود البته با انجام اصلاحاتی برای تحقق هدف‌های مطرح شده با تغییر روش انتخابی استفاده کرد. به این گونه که هر مجموعه‌ای که می‌خواهد لیستی برای شهر ارائه دهند همزمان شهردار مورد قبول خود برای اداره شهر را معرفی و فرد موردنظر برای انتخاب شهردار نیز موظف باشد معاونان و شهرداران خود را به لیست حامی خود معرفی کند تا در نتیجه تصویر روشنی از کسانی که می‌خواهند شهر را تحویل بگیرند و چهار سال می‌خواهند شهر را اداره کنند برای شهروندان ایجاد شود.

او ادامه داد: همچنین معاونان شهردار نیز از شورای‌شهر رای اعتماد بگیرند تا از این طریق فشار پاسخگویی از دوش شهردار برداشته شود و میان مدیران و معاونان شهرداری توزیع شود. به این ترتیب اگر سطح مسوولیت‌پذیری‌ها افزایش پیدا کند به خودی خود حوزه نظارت در عمل انجام می‌شود اما در حال حاضر همه خود را در پناه شهردار می‌بینند که باید پاسخگو باشد. همچنین شورا هم می‌تواند به‌صورت کامل از اختیارات خود استفاده کند بنابراین به‌جای تغییر شیوه بنیادین انتخاب شهردار با اصلاح عملکرد و رویه‌ها به مقصود مورد‌نظر رسید.با این حال محمد حقانی، رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران اظهار کرد: انتخاب شهردار به‌صورت مستقیم با رای مردم مورد تایید من است.مزیت این روش این است که رای‌گیری شهردار از طریق مردم با جناح بندی سیاسی همراه نخواهد بود.او در عین حال استفاده از این روش را مشروط به اعمال اصلاحات در اختیارات قانونی شورا دانست و گفت: قانونی که حاکم بر شورا است، مناسب نیست و نیاز است در اختیارات قانونی شوراها تجدیدنظر صورت گیرد. مردم شهردار را انتخاب می‌کنند و از شورای شهر می‌خواهند بر عملکرد مدیریتی این شهردار نظارت کنند از این‌رو باید اختیارات نظارتی شورای شهر ارتقا پیدا کند. حتی اعتقاد دارم شهردار در روش جدید کابینه خود را شامل معاونان، شهرداران مناطق و مدیران کل را به تایید شورا برساند تا از این طریق قدرت نظارت هم تعریف شده باشد، هم افزایش پیدا کند و هم سازوکار مناسبی برای آن تعیین شود.

علیرضا دبیر، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورا اظهار کرد: شهردار تهران در واقع تنها مدیر شهر است. در حالی که چهار مدل برای اداره شهر در دنیا وجود دارد که بهتر از شیوه فعلی در شهر تهران است. او با تاکید بر اینکه شهردار تهران اختیاراتی ندارد، یادآور شد: در صورتی شهردار تهران می‌تواند توسط مردم انتخاب شود که مثل شهرهای توکیو، لندن و پاریس مدیریت واحد شهری در تهران ایجاد شود.غلامرضا انصاری، عضو دیگر شورای شهر نیز معتقد است: اگر می‌خواهیم این موجود کامل شود قطعا همان تجربه موفقی که در تمام دنیا اتفاق افتاده و شهردار با رای مستقیم مردم انتخاب می‌شود باید تجربه شود تا به این ترتیب شورا به جای اینکه شورای شهرداری باشد به شورای شهر تبدیل شود و شهردار هم به جای آنکه یک مدیر خدمات شهری باشد دولت محلی را تشکیل دهد. از سوی دیگر تمامی خدمات آب و برق و آموزش و پرورش باید در اختیار این حکومت محلی باشد. این در حالی است که چندی پیش مهدی چمران رئیس شورای عالی استان‌ها از تلاش برای تصویب نشدن لایحه انتخاب شهردار به‌صورت مستقیم توسط مردم خبر داد و گفت: اعضای کمیسیون تخصصی مجلس را در این خصوص قانع کردیم.