تهدید جهانی برای سلامت انسان‌ها
باکتری‌ها دیگر «آنتی‌بیوتیک» راجدی نمی‌گیرند
آنتی‌بیوتیک‌ها احتمال مرگ و میر ناشی از بیماری‌های عفونی را طی قرن بیستم به‌طور قابل توجهی کاهش داده‌اند، اما متاسفانه مصرف مکرر و زیاد آنها موجب بروز باکتری‌های مقاوم نسبت به این بیماری‌ها شده است. این مساله نگران‌کننده است، چراکه نیاز به کشف روش‌های گوناگون برای جلوگیری از شرایط بن‌بست درمانی در برابر باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها خواهد بود. آنچه می‌خوانید چکیده‌ای از گفت‌وگوی موسسه ملی سلامت و تحقیقات پزشکی فرانسه (Inserm) با پروفسور «لورانت گوتمان» (Pr Laurent Gutmann) در مرکز میکروب شناسی بیمارستان ژرژ پمپیدو (Georges Pompidou) پاریس است که در آستانه روز جهانی بهداشت، تقدیم می‌شود.
آنتی‌بیوتیک‌ها احتمال مرگ و میر ناشی از بیماری‌های عفونی را طی قرن بیستم به‌طور قابل توجهی کاهش داده‌اند، اما متاسفانه مصرف مکرر و زیاد آنها موجب بروز باکتری‌های مقاوم نسبت به این بیماری‌ها شده است. این مساله نگران‌کننده است، چراکه نیاز به کشف روش‌های گوناگون برای جلوگیری از شرایط بن‌بست درمانی در برابر باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها خواهد بود. آنچه می‌خوانید چکیده‌ای از گفت‌وگوی موسسه ملی سلامت و تحقیقات پزشکی فرانسه (Inserm) با پروفسور «لورانت گوتمان» (Pr Laurent Gutmann) در مرکز میکروب شناسی بیمارستان ژرژ پمپیدو (Georges Pompidou) پاریس است که در آستانه روز جهانی بهداشت، تقدیم می‌شود. آنتی‌بیوتیک ها؛ تحول درمانی قرن بیستم
آنتی‌بیوتیک‌ها، مولکول‌های طبیعی سنتزشده از میکروارگانیسم‌ها هستند که برای مقابله با باکتری‌های محیطی استفاده می‌شوند. این داروها فقط برای مقابله با باکتری‌ها مؤثر بوده و هیچ تاثیری بر روی قارچ‌ها و ویروس‌ها ندارند. آنتی‌بیوتیک‌ها مانع از سنتز دیواره، ماده ژنتیک (DNA یا RNA)، پروتئین‌های مورد نیاز و برخی روش‌های متابولیسم در سلول‌ها می‌شوند که برای انجام این فرآیندها نیاز دارند روی قسمت‌های خاصی حضور یابند. امروزه انواع آنتی‌بیوتیک‌ها متشکل از مولکول‌های طبیعی، سنتز یا نیمه سنتز تولید شده‌اند که به‌طور خاص به یک یا گروهی از باکتری‌ها حمله می‌کنند. در حال حاضر این آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان بسیاری از عفونت‌های گوارشی، مجاری ادراری، پوست، گوش و حلق و بینی و دیگر اندام‌های داخلی مؤثر هستند.کاربرد گسترده این داروها طی جنگ جهانی دوم موجب کاهش قابل توجه مرگ و میر ناشی از بیماری‌های عفونی مانند سل و طاعون شد.تاثیر مثبت آنتی‌بیوتیک‌ها به تدریج سبب استفاده مکرر و زیاد در حوزه سلامت انسان و حیوان شد، اما این مساله باعث تغییر گونه و سازگاری باکتری‌ها شد که در نتیجه سیستم دفاعی آنها در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها تقویت شد و مقاومت نسبت به این داروها پدید آمد. مصرف نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها به خاطر دوره‌های خیلی کوتاه یا خیلی طولانی، دوز نامناسب و همچنین یک بار استفاده از دارو در این باره نقش دارند.
مقاومت در بیمارستان‌ها
همان طور که اشاره شد، افراط در مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها بسیار نگران‌کننده است، زیرا در بعضی موارد مقاومت نسبت به بسیاری از این داروها یا همه انواع آنتی‌بیوتیک‌های موجود ایجاد می‌شود. گرچه مورد اخیر به‌‌ندرت دیده شده، اما متاسفانه روند پیش‌رونده‌ای دارد. متخصصان در حال تحقیق درباره این شرایط هستند، اما هنوز درمان مناسب برای مقابله با چنین عفونت‌هایی کشف نشده است.بیشتر موارد مقاومت نسبت به آنتی‌بیوتیک در بیمارستان‌ها دیده می‌شود، زیرا حدود نیمی از این داروها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین تجویز آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی برای معمولی‌ترین بیماری‌ها که نیازی به مصرف این دارو ندارد، موجب می‌شود تا باکتری‌های فلور روده‌ای ساز و کار دفاعی گسترده‌ای در پیش گیرند. در نتیجه مولکول، فلور را نابود می‌کند و فضای کافی رشد و تکثیر برای باکتری مقاوم ایجاد می‌شود. انتقال باکتری‌های مقاوم از طریق دهان نیز بسیار راحت است و با توجه به سطح بهداشت فردی به‌طور کم و بیش سریعی صورت می‌گیرد.
از مقاومت طبیعی تا مقاومت اکتسابی
مقاومت نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است از طریق ساز و کارهای گوناگونی از جمله تولید یک آنزیم متفاوت، از بین رفتن آنتی‌بیوتیک، تغییر هدف دارو و تاثیر نداشتن اجزای باکتری ایجاد شود.بعضی از باکتری‌ها به‌طور طبیعی نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم هستند که به آن مقاومت ذاتی گفته می‌شود. در این صورت زمینه ژنتیک آنها در برابر بعضی از ترکیبات عامل، غیرحساس است، مانند مقاومت اشریشاکلی نسبت به وانکومایسین یا سودوموناس آئروژینوزا در برابر آمپی‌سیلین. اما مساله نگران‌کننده پدیده مقاومت اکتسابی است که بروز ناگهانی مقاومت نسبت به یک یا چند آنتی‌بیوتیک را در برمی گیرد، در حالی که پیش از این، باکتری تحت تاثیر بوده است. این مقاومت‌ها ممکن است از طریق جهش‌های ژنتیک ایجاد شود که روی کروموزوم‌های باکتری تاثیر می‌گذارد و تاثیر زیان‌باری از آنتی‌بیوتیک را موجب می شود. همچنین ممکن است ناشی از کسب ماده ژنتیک حامل یک یا چندین ژن مقاوم از باکتری دیگری باشد. مقاومت‌های کروموزومی به‌طور کلی به یک یا خانواده‌ای از آنتی‌بیوتیک‌ها مربوط می‌شود، اما در حالت دوم مقاومت نسبت به بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها حتی از انواع گوناگون ایجاد می‌شود که شایع‌تر است و ۸۰ درصد مقاومت‌های اکتسابی را در بر می‌گیرد.
پدیده‌ای جهانی
چنین تغییراتی در زمینه سلامت و درمان در همه کشورهای جهان دیده می‌شود و بخصوص در مورد کشورهایی که سطح بهداشت پایینی دارند، اهمیت بیشتری دارد. البته در کشورهای گوناگون تفاوت‌هایی دارد که به برنامه‌های پیشگیرانه انتقال بیماری ها، اهمیت مساله باکتری‌های مقاوم و همچنین راهکارهای کنترل مصرف نادرست و زودهنگام آنتی‌بیوتیک‌ها مربوط می‌شود.تکثیر باکتری‌های مقاوم به انواع آنتی‌بیوتیک‌ها و نبود داروهای جدید برای مقابله با آنها اتفاق ناگواری است که زمینه بروز بن بست درمانی را ایجاد می‌کند. در مورد رویارویی با چنین مساله‌ای نباید انتظار داشت راه حلی پیدا شود که مانع از مقاومت باکتری‌ها شود، زیرا این موجودات همیشه روشی برای سازگاری با محیط پیدا می‌کنند. رعایت بهداشت فردی مانند شست‌وشوی کامل دست‌ها پس از دستشویی یکی از مهم‌ترین اقدام‌ها برای جلوگیری از انتقال باکتری‌های مقاوم است.
ضرورت کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
یکی از مهم‌ترین اصول برای کاهش تغییر گونه باکتری‌ها و سازگاری آنها، کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک‌هاست. به کمک برنامه‌های ملی تجویز دارو و برنامه‌های آگاهی رسانی تحقیقات عمومی، مصرف این داروها طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۹ میلادی ۱۶ درصد کاهش داشته است. در این باره بسیار مهم است که پزشکان عفونت‌های باکتریایی و ویروسی را به‌طور دقیق تشخیص دهند، زیرا مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای عفونت‌های ویروسی بی‌فایده است.
استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های جدید
استفاده از داروهای آنتی‌بیوتیک جدید برای مقابله با باکتری‌های مقاوم ضروری خواهد بود. البته نبود سیاست‌های تشویق همگانی مبنی بر کاهش مصرف این داروها گاه موجب دلسردی شرکت‌های داروسازی از تحقیقات در این باره شده است. با این حال محققان همواره به دنبال معرفی آنتی‌بیوتیک‌های مؤثر هستند و به‌عنوان نمونه در اروپا تحقیقات گسترده‌ای در این باره با هزینه‌ای بیش از ۲۲۳ میلیون یورو از سال ۲۰۱۲ در حال انجام است. هدف ازاین طرح تسریع روند درمان داروی آنتی‌بیوتیک نسبت به باکتری‌های مقاوم بوده و بعضی از آنها روانه بازار مصرف شده است.
روش‌های درمانی دیگر
محققان سعی دارند عملکرد آنزیم‌های بتا لاکتاماز تولید شده توسط بعضی باکتری‌ها را که موجب مقاومت نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها مانند سفالوسفورین نسل 3 و 4 می‌شود، مهار کنند و چنین برنامه‌ای در حال حاضر در حال گسترش است. گروه‌های دیگری نیز در حال بررسی گسترده در مورد درمان‌های کاهش خطر هستند. هدف از آنها نابود کردن باکتری عامل عفونت نیست، بلکه سعی می‌شود سیستم بروز بیماری در بدن انسان متوقف شود. آنتی‌توکسین‌های علیه برخی سموم باکتریایی و مطالعه روی مولکولی برای جلوگیری از شدت عمل مننگوکوک در حال بررسی است. البته استفاده از این محصولات هنوز در حد آزمایشگاهی است.فازوتراپی، روش مؤثر دیگری است که البته تحقیقات زیادی در مورد آن وجود دارد. در این روش باکتری‌ها توسط ویروس‌هایی که به‌طور خاص بعضی از باکتری‌ها را بیمار می‌کنند، نابود می‌شوند. مزیت فازوتراپی در این است که برخلاف بعضی آنتی‌بیوتیک‌هایی که همه باکتری‌ها را از بین می‌برند، فقط باکتری‌های بیماری‌زا را نابود کرده و تاثیری در بقیه ندارد. با این حال هنوز این روش با پیچیدگی‌های خاصی روبه‌روست.
آنتی‌بیوتیک‌ها، مولکول‌های طبیعی سنتزشده از میکروارگانیسم‌ها هستند که برای مقابله با باکتری‌های محیطی استفاده می‌شوند. این داروها فقط برای مقابله با باکتری‌ها مؤثر بوده و هیچ تاثیری بر روی قارچ‌ها و ویروس‌ها ندارند. آنتی‌بیوتیک‌ها مانع از سنتز دیواره، ماده ژنتیک (DNA یا RNA)، پروتئین‌های مورد نیاز و برخی روش‌های متابولیسم در سلول‌ها می‌شوند که برای انجام این فرآیندها نیاز دارند روی قسمت‌های خاصی حضور یابند. امروزه انواع آنتی‌بیوتیک‌ها متشکل از مولکول‌های طبیعی، سنتز یا نیمه سنتز تولید شده‌اند که به‌طور خاص به یک یا گروهی از باکتری‌ها حمله می‌کنند. در حال حاضر این آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان بسیاری از عفونت‌های گوارشی، مجاری ادراری، پوست، گوش و حلق و بینی و دیگر اندام‌های داخلی مؤثر هستند.کاربرد گسترده این داروها طی جنگ جهانی دوم موجب کاهش قابل توجه مرگ و میر ناشی از بیماری‌های عفونی مانند سل و طاعون شد.تاثیر مثبت آنتی‌بیوتیک‌ها به تدریج سبب استفاده مکرر و زیاد در حوزه سلامت انسان و حیوان شد، اما این مساله باعث تغییر گونه و سازگاری باکتری‌ها شد که در نتیجه سیستم دفاعی آنها در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها تقویت شد و مقاومت نسبت به این داروها پدید آمد. مصرف نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها به خاطر دوره‌های خیلی کوتاه یا خیلی طولانی، دوز نامناسب و همچنین یک بار استفاده از دارو در این باره نقش دارند.
مقاومت در بیمارستان‌ها
همان طور که اشاره شد، افراط در مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها بسیار نگران‌کننده است، زیرا در بعضی موارد مقاومت نسبت به بسیاری از این داروها یا همه انواع آنتی‌بیوتیک‌های موجود ایجاد می‌شود. گرچه مورد اخیر به‌‌ندرت دیده شده، اما متاسفانه روند پیش‌رونده‌ای دارد. متخصصان در حال تحقیق درباره این شرایط هستند، اما هنوز درمان مناسب برای مقابله با چنین عفونت‌هایی کشف نشده است.بیشتر موارد مقاومت نسبت به آنتی‌بیوتیک در بیمارستان‌ها دیده می‌شود، زیرا حدود نیمی از این داروها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین تجویز آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی برای معمولی‌ترین بیماری‌ها که نیازی به مصرف این دارو ندارد، موجب می‌شود تا باکتری‌های فلور روده‌ای ساز و کار دفاعی گسترده‌ای در پیش گیرند. در نتیجه مولکول، فلور را نابود می‌کند و فضای کافی رشد و تکثیر برای باکتری مقاوم ایجاد می‌شود. انتقال باکتری‌های مقاوم از طریق دهان نیز بسیار راحت است و با توجه به سطح بهداشت فردی به‌طور کم و بیش سریعی صورت می‌گیرد.
از مقاومت طبیعی تا مقاومت اکتسابی
مقاومت نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است از طریق ساز و کارهای گوناگونی از جمله تولید یک آنزیم متفاوت، از بین رفتن آنتی‌بیوتیک، تغییر هدف دارو و تاثیر نداشتن اجزای باکتری ایجاد شود.بعضی از باکتری‌ها به‌طور طبیعی نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم هستند که به آن مقاومت ذاتی گفته می‌شود. در این صورت زمینه ژنتیک آنها در برابر بعضی از ترکیبات عامل، غیرحساس است، مانند مقاومت اشریشاکلی نسبت به وانکومایسین یا سودوموناس آئروژینوزا در برابر آمپی‌سیلین. اما مساله نگران‌کننده پدیده مقاومت اکتسابی است که بروز ناگهانی مقاومت نسبت به یک یا چند آنتی‌بیوتیک را در برمی گیرد، در حالی که پیش از این، باکتری تحت تاثیر بوده است. این مقاومت‌ها ممکن است از طریق جهش‌های ژنتیک ایجاد شود که روی کروموزوم‌های باکتری تاثیر می‌گذارد و تاثیر زیان‌باری از آنتی‌بیوتیک را موجب می شود. همچنین ممکن است ناشی از کسب ماده ژنتیک حامل یک یا چندین ژن مقاوم از باکتری دیگری باشد. مقاومت‌های کروموزومی به‌طور کلی به یک یا خانواده‌ای از آنتی‌بیوتیک‌ها مربوط می‌شود، اما در حالت دوم مقاومت نسبت به بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌ها حتی از انواع گوناگون ایجاد می‌شود که شایع‌تر است و ۸۰ درصد مقاومت‌های اکتسابی را در بر می‌گیرد.
پدیده‌ای جهانی
چنین تغییراتی در زمینه سلامت و درمان در همه کشورهای جهان دیده می‌شود و بخصوص در مورد کشورهایی که سطح بهداشت پایینی دارند، اهمیت بیشتری دارد. البته در کشورهای گوناگون تفاوت‌هایی دارد که به برنامه‌های پیشگیرانه انتقال بیماری ها، اهمیت مساله باکتری‌های مقاوم و همچنین راهکارهای کنترل مصرف نادرست و زودهنگام آنتی‌بیوتیک‌ها مربوط می‌شود.تکثیر باکتری‌های مقاوم به انواع آنتی‌بیوتیک‌ها و نبود داروهای جدید برای مقابله با آنها اتفاق ناگواری است که زمینه بروز بن بست درمانی را ایجاد می‌کند. در مورد رویارویی با چنین مساله‌ای نباید انتظار داشت راه حلی پیدا شود که مانع از مقاومت باکتری‌ها شود، زیرا این موجودات همیشه روشی برای سازگاری با محیط پیدا می‌کنند. رعایت بهداشت فردی مانند شست‌وشوی کامل دست‌ها پس از دستشویی یکی از مهم‌ترین اقدام‌ها برای جلوگیری از انتقال باکتری‌های مقاوم است.
ضرورت کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
یکی از مهم‌ترین اصول برای کاهش تغییر گونه باکتری‌ها و سازگاری آنها، کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک‌هاست. به کمک برنامه‌های ملی تجویز دارو و برنامه‌های آگاهی رسانی تحقیقات عمومی، مصرف این داروها طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۹ میلادی ۱۶ درصد کاهش داشته است. در این باره بسیار مهم است که پزشکان عفونت‌های باکتریایی و ویروسی را به‌طور دقیق تشخیص دهند، زیرا مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای عفونت‌های ویروسی بی‌فایده است.
استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های جدید
استفاده از داروهای آنتی‌بیوتیک جدید برای مقابله با باکتری‌های مقاوم ضروری خواهد بود. البته نبود سیاست‌های تشویق همگانی مبنی بر کاهش مصرف این داروها گاه موجب دلسردی شرکت‌های داروسازی از تحقیقات در این باره شده است. با این حال محققان همواره به دنبال معرفی آنتی‌بیوتیک‌های مؤثر هستند و به‌عنوان نمونه در اروپا تحقیقات گسترده‌ای در این باره با هزینه‌ای بیش از ۲۲۳ میلیون یورو از سال ۲۰۱۲ در حال انجام است. هدف ازاین طرح تسریع روند درمان داروی آنتی‌بیوتیک نسبت به باکتری‌های مقاوم بوده و بعضی از آنها روانه بازار مصرف شده است.
روش‌های درمانی دیگر
محققان سعی دارند عملکرد آنزیم‌های بتا لاکتاماز تولید شده توسط بعضی باکتری‌ها را که موجب مقاومت نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها مانند سفالوسفورین نسل 3 و 4 می‌شود، مهار کنند و چنین برنامه‌ای در حال حاضر در حال گسترش است. گروه‌های دیگری نیز در حال بررسی گسترده در مورد درمان‌های کاهش خطر هستند. هدف از آنها نابود کردن باکتری عامل عفونت نیست، بلکه سعی می‌شود سیستم بروز بیماری در بدن انسان متوقف شود. آنتی‌توکسین‌های علیه برخی سموم باکتریایی و مطالعه روی مولکولی برای جلوگیری از شدت عمل مننگوکوک در حال بررسی است. البته استفاده از این محصولات هنوز در حد آزمایشگاهی است.فازوتراپی، روش مؤثر دیگری است که البته تحقیقات زیادی در مورد آن وجود دارد. در این روش باکتری‌ها توسط ویروس‌هایی که به‌طور خاص بعضی از باکتری‌ها را بیمار می‌کنند، نابود می‌شوند. مزیت فازوتراپی در این است که برخلاف بعضی آنتی‌بیوتیک‌هایی که همه باکتری‌ها را از بین می‌برند، فقط باکتری‌های بیماری‌زا را نابود کرده و تاثیری در بقیه ندارد. با این حال هنوز این روش با پیچیدگی‌های خاصی روبه‌روست.
ارسال نظر