روزگار از دست رفته آقای تئاتر

شایان ربیعی

داوود رشیدی، پدر تئاتر نوین ایران بود. او با اجرای نمایش «در انتظار گودو» نوشته ساموئل بکت، نمایشنامه نویس برجسته ایرلندی، برای نخستین بار تئاتر معنا زدا را در دهه چهل به جامعه ایرانی معرفی کرد و این اتفاق، سرآغازی برای ایجاد یک تغییر بنیادین در فرم و محتوای نمایش‌های ایرانی شد. اگرچه بسیاری از مردم، مرحوم رشیدی را با شخصیت‌ها و کاراکترهای سریال‌های تلویزیونی به‌خاطر می‌آورند اما واقعیت آن است که اهمیت حرفه‌ای این هنرمند، ‌بیشتر از سینما و تلویزیون، در صحنه تئاتر نمود پیدا کرده است.

داوود رشیدی در کنار علی نصیریان، عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی و محمدعلی کشاورز، یکی از پنج ژنرال بزرگ سینما و تئاتر ایران است که همزمان با وجه اشتراکات بسیار، تفاوت‌های قابل توجهی با آنان دارد. مهم‌ترین وجه تمایز رشیدی با دیگران یکی تحصیلات آکادمیکش در خارج از کشور بود و دیگری دغدغه‌های تمام‌نشدنی‌اش برای تئاتر. او هرگز فعالیت‌های هنری‌اش را به بازیگری صرف تقلیل نداد و همواره تلاش کرد در عرصه نویسندگی و کارگردانی نیز کارهای متفاوتی را تجربه کند. البته علی نصیریان نیز چنین آغازی در عرصه سینما و تئاتر داشت اما هرچه به سال‌های اخیر نزدیک‌تر شدیم، نصیریان بیشتر به بازیگری متمایل شد و کارگردانی را یکسره از سر وانهاد. به هر حال این پنج تن،‌ هر یک، لقبی خاص از دوستداران و منتقدان سینما هدیه گرفتند، انتظامی «آقای بازیگر» شد، مشایخی «کمال الملک» سینما،‌ کشاورز ‌«پدر سالار» و نصیریان «بزرگ آقا»! اما باوجود این چهار نفر، داوود رشیدی لقبش را از قِبَل بازیگری‌اش به نصیب نبرد. منتقدان و دوستدارانش به او لقب «آقای تئاتر» دادند. لقبی که به درستی و به تمامی دغدغه‌ها و تجربه‌های هنری او را نمایندگی می‌کند و فقط به بازیگری‌اش خلاصه نمی‌شود.

نکته قابل توجه درباره آقای تئاتر این است که او نه تنها از شاخص ترین چهره های تئاتر مدرن در ایران است، بلکه یک رکورد بسیار مهم دیگر در تاریخ هنر این مملکت نیز به نام خود به ثبت رسانده است. داوود رشیدی در سال ۱۳۷۰ نمایش «پیروزی در شیکاگو» را در تئاتر شهر تهران روی صحنه برد. این نمایش که با بازی خود او و تعدادی از مشهورترین بازیگران سینما و تئاتر ایران اجرا شد، پای شهروندان معمولی را نیز به سالن‌های تئاتر باز کرد. تا این زمان عمدتا مخاطبان خاص و البته کم شمار روبه‌روی صحنه‌های تئاتر می‌نشستند و این هنر خاص و روشنفکر پسند تلقی می‌شد، اما پس از آن، بسیاری از مردم معمولی نیز به تئاتر علاقه‌مند شدند و بازار تئاتر روز به روز پررونق‌تر شد. از این رو بی‌دلیل نیست اگر بخش مهمی از محبوبیت و فروش گسترده تئاتر را در سال‌های اخیر، مدیون حضور و دغدغه‌های تئاتری داوود رشیدی بدانیم. آقای تئاتر صبح روز جمعه گذشته و تنها چند ساعت پس از برگزاری مهم‌ترین شب تئاتر ایران یعنی جشن انجمن منتقدان و نویسندگان تئاتر، که در آن دخترش لیلی رشیدی جایزه دوم برترین نمایش سال را دریافت کرده بود، صحنه زندگی را برای همیشه وانهاد. محمود دولت‌آبادی هنگام اهدای این جایزه گفت: «لیلی دختر تئاتر است»... و چه بهتر داوود رشیدی را «تئاتر» خواندن.