تهران، «تاب آور» نیست

هر سال در سالروز زلزله بم دغدغه‌مندی مدیران شهری نسبت به زلزله احتمالی تهران پررنگ‌تر می‌شود و فصل مرور خطر بزرگی که پایتخت را تهدید می‌کند،‌ فرا می‌رسد. اما با گذشت ۱۳ سال از فاجعه بم به نظر می‌رسد مجموعه متولیان دولتی و شهری در این حوزه، هنوز برای داشتن شهری «تاب‌آور» در برابر بلایای طبیعی دچار بی‌عملی هستند و تهران همچنان «تاب‌آور» نیست. به گزارش «دنیای اقتصاد»، زلزله بم به بزرگای ۳/ ۶ ریشتر پنجم دی‌ماه ۱۳۸۲ یعنی درست ۱۳ سال قبل رخ داد. وقوع این زلزله پیش از ساعت بیداری عمومی شهر (حوالی ۵:۲۶ بامداد) در کنار فرسودگی خانه‌ها و عدم آمادگی مقابله با بحران در این شهر تاریخی سبب شد این رخداد طبیعی که در کمتر از ۱۲ ثانیه به وقوع پیوست، بیش از ۲۶ هزار و ۲۷۰ کشته بر جای بگذارد. این‌گونه بود که زلزله بم مثل و درس عبرت مسوولان شد و هنوز هم در ایام سالروز وقوع این حادثه، میزان آمادگی مردم و مسوولان دربرابر این قبیل حوادث، دست‌مایه سوژه‌های رسانه‌ای است. در این بین نگرانی درباره زلزله تهران شاید جدی‌تر از این دغدغه نسبت به سایر شهرها باشد. موقعیت ممتاز تهران به‌عنوان پایتخت از یک سو و قرار گرفتن سه‌هزار و ۲۰۰ هکتار بافت فرسوده در دل این شهر از سوی دیگر این نگرانی را تشدید می‌کند.

داده‌های ساختمانی شهر تهران از نظر تعداد کل ساختمان و تیپ‌های ساختمانی وضعیت کل شهر و مناطق آن نشان می‌دهد: تعداد کل ساختمان‌های تهران یک‌میلیون و ۲۰۰‌ هزار دستگاه است که تقریبا نصف این تعداد، ساختمان‌های اسکلت‌دار (فولادی یا بتونی) و نصف دیگر ساختمان‌های بنایی، نیمه اسکلتی و مواردی از این قبیل است که در برابر زلزله مقاومت لازم را نخواهند داشت. مناطق چهار، ۱۸ و ۲۰ از نظر میزان ساختمان دارای بیشترین تعداد است. از نظر تعداد ساختمان‌های بدون اسکلت مناطق چهار، ۱۶ و ۲۰ تعداد بیشتری از ساختمان‌های بدون اسکلت را در خود جای داده‌اند. بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که در صورت وقوع زلزله با بزرگای ۷ ریشتر در شهر تهران و یا حاشیه‌های آن - که گسل‌های متعددی وجود دارد - بیش از ۶۰ درصد ساختمان‌های بدون اسکلت و یا نیمه اسکلتی آسیب جدی خواهند دید و این امر یعنی تخریب بیش از ۳۰۰ هزار ساختمان یا تخریب حدود یک میلیون واحد مسکونی، اداری و تجاری، که معرف عمق بحران زلزله تهران است، توجه بسیار جدی را طلب می‌کند.

محمد حقانی، رئیس کمیته محیط زیست شورای اسلامی شهر تهران همزمان با سالروز زلزله ویرانگر بم که به نام «روز آمادگی در برابر زلزله» نام‌گذاری شد، با تاکید بر آسیب‌پذیری تهران در مقابل زمین لرزه، به «دنیای اقتصاد» گفت: البته تهران، نه تنها در مقابل سوانح طبیعی مانند سیل و زلزله، که در مقابل تغییرات آب و هوایی به ظاهر ساده و پیش پا افتاده نظیر بارندگی و برودت هوا نیز مصونیت ندارد. حقانی با بیان اینکه تهران، هر لحظه در معرض رخداد زلزله قرار دارد، گفت: افزایش ساخت‌وسازهای غیراصولی و ازدیاد جمعیت در این کلان‌شهر، می‌تواند به عمق ویرانی و گستردگی خسارات مالی و تلفات جانی که بر اثر وقوع زلزله در تهران رخ دهد، دامن زده و آثار و نتایج چنین رویدادی را غیرقابل باور کند. وی تصریح کرد: هرچند زمین‌لرزه، فرآیندی است که خارج از حیطه کنترل ما قرار دارد، اما رعایت اصول و ضوابطی که در صورت وقوع زلزله، اثرات و پیامدهای این سانحه طبیعی را به حداقل میزان ممکن کاهش دهد، کاملا تحت کنترل ما قرار دارد. اما متاسفانه امروز علاوه بر بحران‌های طبیعی، معضلاتی همچون تجمع و تراکم انبوهی از جمعیت، خودرو و ساختمان، تهران را تهدید کرده و به تشدید آثار و تبعات بحران‌های طبیعی احتمالی در این کلان‌شهر دامن می‌زند.

حقانی با اشاره به چشم فرو بستن بر روی واقعیت‌های موجود تهران و بحران‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست‌محیطی که امروز این کلان‌شهر با آنها دست و پنجه نرم می‌کند،گفت: شهر، شهروندان و محیط زیست شهری تهران، مدت هاست در معرض تهدید «زلزله انسانی» قرار دارند و خطر «زلزله انسانی» در تهران از «زلزله طبیعی» جدی‌تر است. وی با بیان اینکه فرونشست زمین در نقاط مختلف شهر به یکی از بحران‌های نوظهور این روزهای تهران تبدیل شده، تصریح کرد: نشست زمین، بحرانی است که هر لحظه ممکن است در گوشه‌ای از شهر شاهد آن باشیم و در هر ساعت از شبانه‌روز، بخشی از شهر و امکانات شهری را در کام خود فرو ببرد و آثار و نتایج مادی و معنوی جبران‌ناپذیری بر جای بگذارد.رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران با تاکید بر اینکه شهروندان باید در همه حال در برابر وقوع حوادث طبیعی و غیرطبیعی از آمادگی لازم برخوردار باشند، اما این مهم به معنای فراموش کردن مسوولیت دولت و مدیریت شهری در مقابل مردم نیست، گفت: همه مسوولان باید به این پرسش پاسخ دهند که برای افزایش «تاب آوری شهر» در برابر انواع سوانح طبیعی و غیرطبیعی چه کاری انجام داده‌اند؟ به نظر می‌رسد در این حوزه عملکرد قابل دفاعی وجود نداشته باشد و دچار نوعی بی‌عملی شده‌ایم. وی با اشاره به اینکه واقعیت این است که متاسفانه «تهران، شهر تاب آوری نیست»، اظهار کرد: تهران که در برابر چند قطره نَمِ باران و چند درجه سرمای هوا، تحمل ندارد و اوضاع شهر پس از هر بارندگی و یخ زدگی به هم می‌ریزد، چگونه می‌تواند در برابر زلزله‌ای که یک باره زیرساخت‌های شهر را فرو می‌ریزد، طاقت بیاورد؟

حقانی تاکید کرد: به جای آنکه در این سال‌ها به «تاب‌آوری تهران» کمک کنیم، با فروپاشی بنیان‌های حیاتی و زیرساخت‌های طبیعی شهر، زمینه آسیب‌پذیری تهران را فراهم کرده و این شهر را به «شهری بی‌تاب» تبدیل کرده‌ایم، «شهر تاب‌آور»، شهری است که رویکردی مثبت در کاهش آسیب‌پذیری در مقابل مخاطرات طبیعی و انسان ساخت دارد و سوالی که در این میان مطرح است، این است که آیا تهران از چنین ویژگی‌ای برخوردار است و شهر تاب‌آوری است؟وی با بیان اینکه اختلافی که بین «تهران امروز» و « بم دیروز» وجود دارد، این است که بم ۱۳۸۲ به دلیل وقوع زلزله، یک باره ویران شد اما تهران ۱۳۹۵ به دلیل رفتار نامهربانانه‌ای که در این سال‌ها با آن شده، به تدریج به سمت ویرانی پیش می‌رود، گفت: واقعیت این است که بم به یک باره دچار «مرگ ناگهانی» شد اما تهران گرفتار «مرگ تدریجی» شده است. حقانی در پایان با تاکید بر اینکه تهران جزو کلان‌شهرهای با درجه آسیب‌پذیری «بسیار بالا» از نظر حوادث طبیعی به‌ویژه زلزله است، خاطرنشان کرد: در حالی که تهران یکی از حادثه خیزترین کلان‌شهرهای دنیاست، به منظور تاب‌آوری و کاهش آسیب‌پذیری آن، چه استراتژی داشته‌ایم؟