عاطفه رجبی شیرکوهی
دانشجوی کارشناسی ارشد دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران

دیده‌بان جهانی کارآفرینی (GEM) یک کنسرسیوم تحقیقاتی است که به شفاف‌سازی رابطه بین کارآفرینی و توسعه اقتصاد بین‌المللی می‌پردازد. این کنسرسیوم در سال 1997 با مشارکت دانشگا‌ه‌های برجسته کشورهای انگلیس، آمریکا، فنلاند و ایرلند (بابسون کالج و دانشکده کسب‌و‌کار لندن و حمایت بنیاد کارآفرینی کافمن) ایجاد شد. ارزیابی محیط کارآفرینانه توسط این شاخص صورت می‌گیرد و هدف اصلی آن بررسی، سنجش ارزیابی تفاوت در گرایش‌ها و اشتیاق کارآفرینانه و ارائه داده‌های پژوهشی معتبر در سطح بین‌المللی درمورد فعالیت‌های کارآفرینی است.

در این شاخص مفروضاتی مورد بررسی قرار می‌گیرند که عبارتند از: 1- دلیل رشد اقتصادی برخی از کشورها ریشه در فعالیت‌های کارآفرینانه دارد. 2- تقریبا تمام فعالیت‌های اقتصادی در یک فضای سیاسی، اجتماعی و تاریخی نسبتا با ثبات شکل می‌گیرد. 3- شرکت‌های بزرگ (اقتصاد اصلی) و شرکت‌های کوچک و متوسط (اقتصاد فرعی) در رشد اقتصادی کشورها موثرند. از نظر GEM اگر توان رقابتی شرکت‌های بزرگ افزایش یابد به همراه بلوغ و توسعه آنها تقاضای قابل‌توجهی در اقتصاد پدید خواهد آمد و این تقاضا به رشد اقتصادی کمک خواهد کرد.

این شاخص به‌عنوان یکی از عوامل محرک اقتصاد محسوب می‌شود و یک تحقیق میدانی گسترده است و سعی دارد عوامل تعیین‌کننده، ماهیت و سطح فعالیت‌های کارآفرینی را در کشورهای عضو ارزیابی کند و پیشنهادهایی برای خط‌مشی‌های کارآفرینانه ارائه کند و تجارب کشورها را به هم منتقل کند. از دیدگاه دیده‌بان جهانی کارآفرینی، هر کسب‌و‌کار جدیدی که راه‌اندازی می‌شود یک کارآفرینی محسوب می‌شود. شاخص GEM کشورها را در دسته‌بندی اقتصادی خودشان ارزیابی و مقایسه می‌کند و سعی دارد کشورهای شبیه به هم را مقایسه کند. در دیده‌بان جهانی کارآفرینی دو موضوع راه‌اندازی کسب‌و‌کار و کارآفرینی جدید تحت عنوان کارآفرینی نوپا تعریف می‌شود که معیار اصلی مقایسه کشورها با هم است.

چگونه GEM کارآفرینی را اندازه‌گیری می‌کند

قبلا کارآفرینی دارای مفهومی پیچیده بود و بستر‌های متفاوتی را ایجاد می‌کرد، اما اکنون مطالعه وسیعی در زمینه کارآفرینی داشته و روی رفتارهای فردی در زمینه کارآفرینی تمرکز دارد که منجر به راه‌اندازی و مدیریت کسب‌و‌کار می‌شود. از نظر GEMکارآفرینی یک پروسه است؛ بنابراین فعالیت کارآفرینانه در مراحل مختلف ایجاد و کسب شغل مورد نظارت قرار می‌گیرد. همچنین GEM به مطالعه افرادی که کسب‌و‌کار خود را در 12 ماه گذشته رها کرده‌اند و ممکن است به کسب‌و‌کار کارآفرینانه دوباره بازگردند نیز می‌پردازد.

بررسی شاخص‌های کارآفرینانه

دیده‌بان جهانی کارآفرینی به تعیین شاخص‌ها و ارزیابی میدانی فعالیت‌های کارآفرینی از طریق نشر گزارش جهانی و بررسی فعالیت‌های کارآفرینانه در بین کشورهای عضو می‌پردازد. در سال 2007 تنها 42 کشور عضو GEM بودند و ایران در ابتدا عضو نبود. اقتصاد این 42 کشور 93 درصد از تولید ناخالص ملی کل جهان را تشکیل می‌داد. ایران در همان سال به عضویت GEM درآمد و تعداد کشورهای عضو به 43 رسید. به‌طور کلی شاخص‌های استاندارد کارآفرینی در کشورهای عضو به قانون‌مندی بین رابطه کارآفرینی و رشد اقتصادی در کشورهای عضو می‌پردازد و جمع‌آوری اطلاعات کارآفرینانه در هر کدام از کشورهای عضو توسط تیمی که نمایندگی دیده‌بان جهانی را در این کشورها برعهده دارند، انجام می‌گیرد.

در مدل مفهومی این شاخص زمینه‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، الزامات سیاسی، نوآوری و کارآفرینی، شرکت‌های ثبت‌شده، رشد اقتصاد ملی، ایجاد کسب‌و‌کارهای کوچک و کسب‌و‌کارهای جدید، نوآوری شغلی و فنی مورد بررسی قرار میگیرند. ایران در حوزه گرایش‌های کارآفرینانه و فعالیت‌های کارآفرینانه به‌صورت نوسانی در برخی زمینه‌ها پیشرفت دارد و در برخی شاخص‌ها هیچ‌گونه پیشرفتی نداشته و حتی تنزل کرده است که نشان‌دهنده ضعف عملکردی ما است. جدول زیر امتیاز ایران را به عنوان درصد جمعیت 18 تا 64 در هر یک از معیارهای شاخص GEM طی چند سال نشان می‌دهد.

فعالیت‌های کارآفرینانه زیر نظر دیده‌بان جهانی