کنترل سرطان پروستات
دکترسیدمحمدعلی مدینه‌ای
جراح و متخصص اورولوژی
سرطان پروستات شایع‌ترین سرطان مردان در کشورهای پیشرفته و دومین سرطان شایع در مردان است. این سرطان با سن بالا، وراثت، نژاد، تاریخچه فامیلی، منطقه جغرافیا و نوع رژیم غذایی و سبک زندگی منطقه و احتمالا با هورمون‌های جنسی ارتباط دارد. چربی حیوانی و گوشت قرمز با خطر زیاد ابتلا به سرطان پروستات و مصرف زیاد ماهی و رژیم غذایی گیاهی و کم چرب با کاهش خطر ابتلا به آن همراه است.
سیگار نیز در این مورد نقش زیادی دارد.یکی از بیماری‌هایی که می‌تواند علائمی مشابه بزرگی خوش خیم پروستات داشته باشد، سرطان پروستات است. در عصر مدرنیزاسیون و با سبک‌های زندگی مدرن، سرطان پروستات هرچه بیشتر شیوع پیدا می‌کند. سرطان پروستات در مردان آمریکایی، شایع‌ترین سرطان و دومین علت مرگ و میر سرطان در این افراد است (یک چهارم کل سرطان‌ها در آمریکاست). گفته می‌شود که در کشورهای توسعه یافته با کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی و نیز با افزایش سن افراد، سرطان پروستات مهم‌ترین معضل بهداشتی است و خواهد بود مگر پیشگیری و درمان‌های موثر برای آن انجام شود.سرطان پروستات پنجمین سرطان شایع در جهان و دومین سرطان شایع در مردان است.

عوامل مستعدکننده و سبب‌شناسی سرطان پروستات
سن بالا:
میزان شیوع سرطان پروستات سریعا متناسب با افزایش سن افزایش می‌یابد. خطر ابتلا یک مرد ۵۰ ساله به سرطان پروستات نهفته ۴۰ درصد، به سرطان بالینی مشخص ۵/۹ درصد و خطر مرگ ناشی از سرطان پروستات ۳ درصد است.
اکثر سرطان‌های پروستات مواج هستند و طیف عملکرد و زیستی وسیع از انواع بسیار کند پیشرونده تا حالت‌های سریع شعله‌ور شونده از سرطان را دارند

وراثت، نژاد و تاریخچه خانوادگی:
این عوامل در سرطان پروستات تاثیر مشخص دارد. بومیان آمریکایی بیشتر از سفیدپوستان احتمال ابتلا دارند و مرگ و میر در آنها بیشتر است. تاریخچه فامیلی مثبت بیماری نیز اهمیت دارد. افراد فامیل هر چه در سن پایین‌تر مبتلا شوند خطر ابتلای بقیه افراد به‌طور خانوادگی به این بیماری بیشتر است بنابراین در سابقه مثبت خانوادگی در سنین پایین‌تر، باید بررسی بیشتر و مکرر اعضای دیگر خانواده به این بیماری انجام شود. نقش عوامل ژنتیکی در شروع و پیشرفت سرطان پروستات، دوش به دوش عوامل محیطی اهمیت دارد.

منطقه جغرافیایی و رژیم غذایی:
سرطان پروستات در کشورهای مختلف به‌طور مشخص متفاوت است که می‌تواند در اثر تفاوت رژیم غذایی، سبک زندگی و تماس با عوامل محیطی باشد. در کشورهایی که بیشتر غذای کم‌چرب و عمدتا گیاهی مصرف می‌کنند، سرطان پروستات بالینی بسیار کمتر است.

مردانی که از این کشورها به آمریکا مهاجرت می‌کنند و رژیم غذایی غربی مصرف می‌کنند میزان سرطان پروستات در آنها هفت برابر شده و به میزان شیوع آن در آمریکا می‌رسد.
دریافت چربی مخصوصا چربی اشباع و حیوانی و گوشت قرمز همراه با افزایش خطر شیوع سرطان پروستات می‌باشد ولی مصرف زیاد ماهی با کاهش خطر سرطان پروستات همراه است. چربی زیاد رژیم غذایی با تحریک تکثیر سلول‌های سرطان پروستات همراه بوده و رژیم بدون چربی در حیوانات رشد تومورهای وابسته به آندروژن (هورمون جنسی مردانه) را می‌کاهد.

نقش چاقی در سرطان پروستات قطعی نیست
تاثیر هورمون‌های جنسی مردانه (آندروژن‌ها) و استروژن‌ها قویا مورد ظن می‌باشد. چاقی علاوه‌بر سرطان پروستات با سرطان روده بزرگ یا کولون و سرطان پستان خانم‌ها نیز می‌تواند مرتبط باشد.
درمان چاقی با افزایش فعالیت روزانه و ورزش و کاهش دریافت چربی احتمالا با کاهش استرس اکسیداتیو، خطر سرطان پروستات را می‌کاهد.

کلسیم زیاد رژیم غذایی و ویتامین دی (D) کم،
این نوع رژیم غذایی، خطر ابتلا به سرطان پروستات را می‌افزاید. افرادی که با نور کم آفتاب تماس دارند احتمال سرطان پروستات بالایی دارند.
سرطان پروستات در بومیان ژاپن با رژیم غنی از ویتامین دی (D) در اثر مصرف زیاد ماهی، شیوع بسیار کمتری دارد.

دریافت لیکوپن
این ماده در گوجه‌فرنگی و محصولات آن مانند رب، سس، سایر میوه‌ها و سبزیجات قرمز موجودات، سویا، سلنیوم، زینک، امگا ۳ (ماهی) و ویتامین (E) و چای سبز احتمالا اثر محافظتی در مقابل سرطان پروستات دارد.

التهاب مزمن پروستات
و همچنین بیماری‌های عفونی مقاربتی احتمالا در ایجاد سرطان پروستات نقش دارند
تاثیربستن لوله‌واز (وازکتومی) در بروز سرطان پروستات مورد اختلاف‌نظر است.
سیگار کشیدن می‌تواند عامل خطری در سرطان پروستات باشد. که می‌تواند با کادمیوم زیاد و نیز افزایش هورمون جنسی مردانه مرتبط بوده و سبب استرس اکسیداتیو سلولی فراوان شود.
مصرف الکل - بروز سرطان پروستات با مصرف الکل مورد بررسی است.

پیشگیری از سرطان پروستات
دخالت در کاهش ایجاد و رشد سرطان پروستات با تغییر در سبک زندگی (تغییر در رژیم غذایی، قطع سیگار و انجام ورزش) یا با پیشگیری شیمیائی با استفاده از عوامل دارویی طبیعی یا صنعتی ممکن است از توسعه سرطان پیشگیری کرده و یا آن را مهار کند. سرطان پروستات هدف مناسب و جذابی برای مطالعه است که در جمعیت‌های کم، متوسط و پرخطر از نظر این سرطان، مورد بررسی و مطالعات علمی قرار می‌گیرد. در واقع با این پیشگیری، نقش عوامل محیطی و تاثیر آنها در سرطان نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.

پیشگیری با تغییر در سبک زندگی
تغییر رژیم غذایی
حذف چربی زیاد حیوانی از غذا، مصرف زیاد ماهی، ترویج مصرف مواد گیاهی فراوان، قطع سیگار و الکل، ورزش، رژیم جهت کاهش چاقی، مصرف سلنیوم، امگا ۳، ویتامین ای (E)، ویتامین دی (D) و تماس با نور آفتاب زیاد، موثر است.
پیشگیری شیمیایی، هنوز به‌طور قطعی ثابت نشده است و مطالعاتی در مورد بعضی داروهای ضدپروستات، ویتامین‌ای (E)، سلنیوم و مکمل‌های غذایی انجام شده است، نقش استاتین‌ها (داروهای ضدکلسترول) نیز مورد بررسی است ولی قطعی نیست.

یافته‌های بالینی
اکثر این بیماران بدون علامت هستند و وجود علامت در این افراد دلیل بیماری پیشرفته یا متاستاز سرطان (گسترش آن به جاهای مختلف بدن) است.
علائم ادراری انسدادی پروستات و نیز تحریک مثانه در اثر رشد موضعی تومور در گردن مثانه و مجرا و یا توسعه آن به قاعده مثانه است.
دردهای استخوانی ناشی از گسترش تومور به استخوان‌ها و عمدتا ستون فقرات اتفاق می‌افتد که می‌تواند در حالات پیشرفته منجر به فشردگی نخاع، گزگز و ضعف پاها، و عدم توانایی ‌نگهداری
ادرار و مدفوع شود.

علائم بالینی
در معاینه مقعدی، پروستات سفت و غیرقرینه، وجود گره در داخل آن و در موارد پیشرفته، سفت و سنگی شدن پروستات وجود دارد، در پیشرفت موضعی سرطان، ورم لنفاوی شدید پاها مشاهده می‌شود. فشار روی نخاع سبب پاهای ضعیف و علائم عصبی پاها می‌گردد.

یافته‌ آزمایشگاهی
انسداد دو طرفه حالب سبب نارسایی کلیوی و افزایش اوره و کراتی نین و در موارد مزمن طولانی سبب کم‌خونی می‌گردد. کم خونی در متاستازهای پیشرفته نیز اتفاق می‌افتد. نوعی آنزیم در خون به نام الکالن فسفاتاز در متاستازهای استخوانی بالا می‌رود. مهم‌ترین آزمایش در سرطان پروستات سنجش PSA است که در تمام بیماران مشکوک به سرطان پروستات و همچنین به‌طور معمول برای چک‌آپ یا غربال افراد سالم بالای ۴۰ سال مخصوصا با سابقه خانوادگی سرطان پروستات انجام می‌شود که حد طبیعی آن کمتر یا مساوی ۴ است. آزمایش PSA نقش بسیار مهمی را در تشخیص سرطان پروستات بازی می‌کند.

بررسی‌های تصویربرداری
سونوگرافی پروستات از راه مقعد با یا بدون نمونه‌برداری اطلاعاتی را در مورد توسعه غده داخل پروستات به‌طور موضعی می‌دهد.
MRI در مواردی از بیماری برای ارزیابی دقیق محل و پیشرفت آن کمک می‌کند. CTS در موارد پرخطر برای تشخیص تهاجم به غدد لنفاوی لگن کمک می‌کند و نیز با هدایت آن می‌توان از غدد لنفاوی یا توده‌های لگنی نمونه‌برداری کرد. اسکن تمام استخوان‌های بدن برای بررسی تهاجم سرطان پروستات به استخوان‌ها کمک می‌کند.

نمونه‌برداری پروستات
در PSA بالا و نیز موارد مشکوک معاینه مقعدی یا هر دو، نمونه‌برداری پروستات برای یافتن سرطان احتمالی ضروری است که با هدایت سونوگرافی و از طریق مقعد انجام می‌شود.

غربالگری سرطان پروستات و چک‌آپ آن
چک‌آپ در موارد شخصی به‌طور منفرد یا گروهی و غربالگری در موارد انبوه در جامعه (مثلا توسط وزارت بهداشت یا مراکز تحقیقاتی اورولوژی) انجام می‌شود. با توجه به اهمیت بیماری پروستات در تمام کشورها از نظر بهداشتی و درمانی، این بررسی توصیه می‌گردد. آزمایش چک‌آپ سرطان پروستات (PSA) تشخیص تومورهای مهم را بهبود می‌بخشد بدون اینکه تشخیص تومورهای غیرمهم و جزئی را بیفزاید. تومورهای تشخیص داده شده با PSA قابل درمان هستند. در ممالکی که در آن غربال PSA انجام می‌شود، مرگ و میر سرطان پروستات در حال کاهش است. زمان چک‌آپ از ۴۰ یا ۵۰ سالگی شروع ‌شده و چک‌آپ سالانه ضروری است. در موارد مشکوک نمونه‌برداری پروستات انجام می‌گردد. غربالگری PSA احتمالا اثر مثبتی روی مرگ‌ومیر ناشی ازسرطان پروستات گذاشته است.

درمان سرطان پروستات
درمان بستگی به درجه پیشرفت سرطان دارد. عمل جراحی رادیکال پروستات و رادیوتراپی و در بعضی موارد صبر و انتظار توصیه می‌شود که بستگی به ماهیت سرطان از نظر بافتی، مرحله پیشرفت بیماری و امید به زندگی بیمار دارد. مثلا در بیماران با نارسایی یا بیماری عروق قلبی و آسم، درمان متناسب با بیماری زمینه‌ای و متفاوت از افراد بدون بیماری زمینه‌ای است.

صبر و انتظار
در مرحله اولیه سرطان پروستات و بسته به ماهیت بافتی آن است به شرطی که بیمار مرتبا تحت بررسی بالینی، آزمایشگاهی یا تصویربرداری قرار ‌گیرد.

عمل رادیکال پروستات
در مراحل اولیه و نیز محدود به پروستات و مراحل غیرپیشرفته سرطان و بسته به مرحله بافت‌شناسی سرطان انجام می‌شود که همراه با برداشتن غدد لنفاوی مربوطه است.

رادیوتراپی (اشعه درمانی)
براکی تراپی (نوعی اشعه‌های داخلی با کاشت دانه‌های رادیواکتیو داخل پروستات با هدایت سونوگرافی)
جراحی با سرما و نیز اولتراسوند متمرکز با شدت بالا (هایفو)
هورمون تراپی - با داروهای هورمونی و نیز بیضه‌برداری دو طرفه در متاستاز سرطان و گسترش وسیع آن به استخوان‌ها انجام می‌شود.