افزایش ریزگردها در پی خشکی تالابها
احمدعلی کیخا معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست همیشه آدمی استفاده یک‌‌طرفه از تالابها داشته و با دخالت‌های ناصحیح زیست محیطی حیات تالابها را به خطر انداخته به طوری که محصول این بی‌توجهی خشکی تالابها و در نهایت افزایش ریزگردهای معلق در هوای بسیاری از کلان‌شهرهای غربی و مرکزی کشور است. در عین حال معتقدیم اگر تالابها را از دست بدهیم در آینده با چالش‌هایی بیشتر از آنچه امروز با آن مواجه هستیم رو به رو می‌شویم. در واقع وقتی وضعیت یک تالاب خوب نباشد به این معنی است که وضعیت حوزه و محیط زیست آن منطقه خوب نیست.
احمدعلی کیخا معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست همیشه آدمی استفاده یک‌‌طرفه از تالابها داشته و با دخالت‌های ناصحیح زیست محیطی حیات تالابها را به خطر انداخته به طوری که محصول این بی‌توجهی خشکی تالابها و در نهایت افزایش ریزگردهای معلق در هوای بسیاری از کلان‌شهرهای غربی و مرکزی کشور است. در عین حال معتقدیم اگر تالابها را از دست بدهیم در آینده با چالش‌هایی بیشتر از آنچه امروز با آن مواجه هستیم رو به رو می‌شویم. در واقع وقتی وضعیت یک تالاب خوب نباشد به این معنی است که وضعیت حوزه و محیط زیست آن منطقه خوب نیست. حدود 40 تالاب در مناطق مختلف کشور به‌طور کامل و نیمه کامل خشک شده است که عامل عمده آن را می‌توان نبود مدیریت صحیح بر منابع آبی و بهره‌برداری بی‌‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و احداث چاه‌‌های غیرمجاز دانست که نقش پررنگی در این خشکی ایفا میکنند. تالابها نقش مهمی در زندگی انسان‌ها ایفا میکنند اما این تالابها در اثر خشک شدن و نابودی به کانون گرد و غبارهای محلی تبدیل میشوند که سلامت جامعه را تهدید میکنند. البته برای احیای تالابها و ریزگردها برای سال آینده در مجموع ۵۰۰ میلیارد ریال
اعتبار اختصاص یافته است اما این اعتبار به تنهایی کافی نیست.
تالاب بین‌المللی هامون که حدود ۵۰۰ هزار هکتار وسعت دارد، یکی از بحرانی‌ترین تالاب‌های کشور است. بخشی از تالاب در خاک ایران و بخشی نیز در خاک کشور افغانستان است. طبیعت این منطقه به گونه‌ای است که از اواخر اردیبهشت‌ماه و با آغاز فصل تابستان بادهای محلی با سرعت بالای ۱۲۰ و ۱۴۰ کیلومتر در منطقه سیستان می‌وزد اما نظام طبیعت طوری است که وقتی باد از روی تالاب هامون عبور می‌کرد، مردم در فضایی مطلوب زندگی می‌کردند. اما هنگامی که تالاب خشک می‌شود و زمانی که باد می‌وزد دیگر از آب تالاب خبری نیست و در حقیقت کاسه‌ای از گرد و غبار به وجود آمده و به جای اینکه هوای مطلوب در منطقه وجود داشته باشد، هوای آلوده و پر از گرد و غبار برای مردم سیستان برجای مانده و به تعبیر مردم محلی، بارانی از گرد و خاک بر سر مردم سیستان می‌بارد.
از طرفی با وزش باد در حوزه‌های تالابی که خشک شده‌اند، شهرهای اطراف نیز درگیر موضوع گرد و غبار میشوند. به‌عنوان مثال گرد و غبار تالاب هامون نه تنها منطقه سیستان را فرا می‌گیرد بلکه موج آن شهرهای اطراف و حتی افغانستان، پاکستان و دریای عمان را نیز در بر می‌گیرد. به طوری که عکس‌های ماهواره‌ای که در اختیار سازمان محیط زیست قرار دارد موج گرد و خاک منطقه هامون را حتی تا کشورهای حوزه خلیج‌فارس نشان می‌دهد یعنی این پدیده حوزه بسیار گسترده‌ای را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
همچنین اتفاقی که در دریاچه ارومیه رخ داده و این دریاچه را با بحران خشکی روبه‌رو کرده، وقتی توفان نمکی در این حوزه شکل گیرد گرد و غبار نمکی دریاچه کیلومترها به اطراف دریاچه ارومیه می‌وزد. در واقع خشکی تالابها موجب می‌شود تا ما ریزگردها را شاهد باشیم همان‌طور که این ریزگردها را نیز در تهران لمس کردیم.
سدسازی‌هایی که بر رودهای دجله و فرات انجام شد و در نتیجه خشک شدن تالابها و کم‌آب شدن رودخانه‌ها در عراق، علاوه‌بر تاثیر نامطلوب بر کشاورزی و معیشت مردم، منجر به ایجاد ریزگردهای عراق شد که این ریزگردها علاوه‌بر عراق، 22 استان ایران را نیز تحت‌تاثیر قرار داده و این بیانگر آن است که اقدامی نامطلوب در حوزه مدیریت منابع آب در کشورهای همسایه به‌ویژه ترکیه صورت گرفته که اثرات زیانبار آن وارد کشورمان شده است.
در عین حال وقتی خشکسالی در کشور سوریه و بخش‌هایی از کشور عراق و عربستان پیش آمد، بر اثر این خشکسالی ریزگردها تولید می‌شود که بسیاری از شهرهای کشور و حتی تهران را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد و این پر واضح است هر جا تالابی را از دست دهیم به شدت در ایجاد ریزگردها و توفان‌های گرد و خاک و آلودگی هوای شهرها تاثیر قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت.مهاجرت مردم اطراف تالاب‌های بحرانی نیز از آسیب‌هایی است که با خشکی تالاب ایجاد می‌شود. متاسفانه در طول دهه ۴۰ به بعد خشکسالی‌های حوزه هامون آغاز شده و معیشت مردم منطقه را تحت تاثیر قرار داده است. در حال حاضر مهاجرت در منطقه هامون سیستان بیداد میکند و مردم حوزه هامون به بسیاری از شهرهای کشور از جمله استان‌های گلستان، اطراف تهران، فارس، کرمان، یزد و خراسان مهاجرت کرده‌اند. در سال گذشته حدود ۵ هزار خانوار سیستانی از حوزه هامون مهاجرت کرده‌اند.
خوشبختانه هنوز مساله مهاجرت در منطقه دریاچه ارومیه به آن مرحله نرسیده که امیدواریم با اقداماتی که دولت برای احیای تالابها مد نظر قرار داده شاهد مهاجرت در حوزه های تالابی نباشیم. البته دولت تدبیر و امید به موضوع محیط‌زیست توجه ویژه داشته و قبل از اجرای هرگونه برنامه و پروژه ابتدا به مباحث زیست‌محیطی توجه میکند اما ما معتقدیم برای بهتر شدن وضعیت تالابها وبالطبع بهتر شدن وضعیت هوای کلان‌شهرهایی که درگیر گرد و غبار هستند، باید همه احساس تغییر کنیم ضمن اینکه باید برنامه‌های درست و کاربردی را در این زمینه اجرایی کنیم.
روز جهانی تالابها فرصت مناسبی است که برای آموزش مردم و تغییر رویکرد آنها از بخش کشاورزی به سایر بخش‌ها بهره‌مند شویم ضمن اینکه باید همکاری و تعامل بین دستگاه‌های مختلف اعم از وزارتخانه‌های کشاورزی، نیرو، کشور، صنعت، سازمان حفاظت محیط‌زیست و مجلس را نیز در راستای حیات دوباره تالابها داشته باشیم.
تالاب بین‌المللی هامون که حدود ۵۰۰ هزار هکتار وسعت دارد، یکی از بحرانی‌ترین تالاب‌های کشور است. بخشی از تالاب در خاک ایران و بخشی نیز در خاک کشور افغانستان است. طبیعت این منطقه به گونه‌ای است که از اواخر اردیبهشت‌ماه و با آغاز فصل تابستان بادهای محلی با سرعت بالای ۱۲۰ و ۱۴۰ کیلومتر در منطقه سیستان می‌وزد اما نظام طبیعت طوری است که وقتی باد از روی تالاب هامون عبور می‌کرد، مردم در فضایی مطلوب زندگی می‌کردند. اما هنگامی که تالاب خشک می‌شود و زمانی که باد می‌وزد دیگر از آب تالاب خبری نیست و در حقیقت کاسه‌ای از گرد و غبار به وجود آمده و به جای اینکه هوای مطلوب در منطقه وجود داشته باشد، هوای آلوده و پر از گرد و غبار برای مردم سیستان برجای مانده و به تعبیر مردم محلی، بارانی از گرد و خاک بر سر مردم سیستان می‌بارد.
از طرفی با وزش باد در حوزه‌های تالابی که خشک شده‌اند، شهرهای اطراف نیز درگیر موضوع گرد و غبار میشوند. به‌عنوان مثال گرد و غبار تالاب هامون نه تنها منطقه سیستان را فرا می‌گیرد بلکه موج آن شهرهای اطراف و حتی افغانستان، پاکستان و دریای عمان را نیز در بر می‌گیرد. به طوری که عکس‌های ماهواره‌ای که در اختیار سازمان محیط زیست قرار دارد موج گرد و خاک منطقه هامون را حتی تا کشورهای حوزه خلیج‌فارس نشان می‌دهد یعنی این پدیده حوزه بسیار گسترده‌ای را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
همچنین اتفاقی که در دریاچه ارومیه رخ داده و این دریاچه را با بحران خشکی روبه‌رو کرده، وقتی توفان نمکی در این حوزه شکل گیرد گرد و غبار نمکی دریاچه کیلومترها به اطراف دریاچه ارومیه می‌وزد. در واقع خشکی تالابها موجب می‌شود تا ما ریزگردها را شاهد باشیم همان‌طور که این ریزگردها را نیز در تهران لمس کردیم.
سدسازی‌هایی که بر رودهای دجله و فرات انجام شد و در نتیجه خشک شدن تالابها و کم‌آب شدن رودخانه‌ها در عراق، علاوه‌بر تاثیر نامطلوب بر کشاورزی و معیشت مردم، منجر به ایجاد ریزگردهای عراق شد که این ریزگردها علاوه‌بر عراق، 22 استان ایران را نیز تحت‌تاثیر قرار داده و این بیانگر آن است که اقدامی نامطلوب در حوزه مدیریت منابع آب در کشورهای همسایه به‌ویژه ترکیه صورت گرفته که اثرات زیانبار آن وارد کشورمان شده است.
در عین حال وقتی خشکسالی در کشور سوریه و بخش‌هایی از کشور عراق و عربستان پیش آمد، بر اثر این خشکسالی ریزگردها تولید می‌شود که بسیاری از شهرهای کشور و حتی تهران را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد و این پر واضح است هر جا تالابی را از دست دهیم به شدت در ایجاد ریزگردها و توفان‌های گرد و خاک و آلودگی هوای شهرها تاثیر قابل ملاحظه‌ای خواهد داشت.مهاجرت مردم اطراف تالاب‌های بحرانی نیز از آسیب‌هایی است که با خشکی تالاب ایجاد می‌شود. متاسفانه در طول دهه ۴۰ به بعد خشکسالی‌های حوزه هامون آغاز شده و معیشت مردم منطقه را تحت تاثیر قرار داده است. در حال حاضر مهاجرت در منطقه هامون سیستان بیداد میکند و مردم حوزه هامون به بسیاری از شهرهای کشور از جمله استان‌های گلستان، اطراف تهران، فارس، کرمان، یزد و خراسان مهاجرت کرده‌اند. در سال گذشته حدود ۵ هزار خانوار سیستانی از حوزه هامون مهاجرت کرده‌اند.
خوشبختانه هنوز مساله مهاجرت در منطقه دریاچه ارومیه به آن مرحله نرسیده که امیدواریم با اقداماتی که دولت برای احیای تالابها مد نظر قرار داده شاهد مهاجرت در حوزه های تالابی نباشیم. البته دولت تدبیر و امید به موضوع محیط‌زیست توجه ویژه داشته و قبل از اجرای هرگونه برنامه و پروژه ابتدا به مباحث زیست‌محیطی توجه میکند اما ما معتقدیم برای بهتر شدن وضعیت تالابها وبالطبع بهتر شدن وضعیت هوای کلان‌شهرهایی که درگیر گرد و غبار هستند، باید همه احساس تغییر کنیم ضمن اینکه باید برنامه‌های درست و کاربردی را در این زمینه اجرایی کنیم.
روز جهانی تالابها فرصت مناسبی است که برای آموزش مردم و تغییر رویکرد آنها از بخش کشاورزی به سایر بخش‌ها بهره‌مند شویم ضمن اینکه باید همکاری و تعامل بین دستگاه‌های مختلف اعم از وزارتخانه‌های کشاورزی، نیرو، کشور، صنعت، سازمان حفاظت محیط‌زیست و مجلس را نیز در راستای حیات دوباره تالابها داشته باشیم.
ارسال نظر