کپسول صادرات
محمد قاسمی* این روزها چشم فعالان اقتصادی در انتظار دیدن تغییر و تحولاتی است که از دهلیز بسته پیشنهادی دولت در خروج از رکود تورمی بیرون می‌آید. صادرکنندگان هم که پیشتازان عرصه تجارت محسوب می‌شوند، چشم به تغییراتی دوخته‌اند که در صحنه سیاست خارجی رخ می‌دهد. در دولت‌های گذشته، صادرات هم‌چون گلوله‌ای آتشین به این سو و آن سو هدایت می‌شد، گاه بر صدر می‌نشست و گاه به قعر فرو می‌رفت. از خام‌فروشی و صادرات مواد خام گرفته تا صادرات مواد صنعتی معدنی و محصولات پتروشیمی همگی روزی از دم تیغ صادرات گذشته‌اند. حالا دیگر تن فرتوت صادرات زیر فشار مالیات‌های ارزش‌افزوده، تصحیح معافیت‌های مالیاتی، مقررات‌زدایی، تسهیل عملیات گمرکی، عدم‌توجه به روند انتقال کالا به خارج، نداشتن بستر مناسب انتقال ارز و ده‌ها مشکل کوچک و بزرگ دیگر له می‌شود و از تریبون‌های مختلف تنها صدای حمایت به گوش می‌رسد.
از ابتدای انقلاب که تحریم‌های ناعادلانه پیکر اقتصاد ایران را نوازش می‌کرد تا امروز که امیدها برای رفع جامع تحریم‌ها افزایش پیدا کرده تا این اندازه جایگاه صادرات در اقتصاد ایران اهمیت پیدا نکرده بود. از ابتدای دولت تدبیر و امید که روزنه‌ای به این باب گشوده شد، روز به روز فضا بیشتر باز می‌شود. دیوارهای یخی تحریم در حال ذوب شدن است و دادگاه‌های اروپا نیز با صدور حکم لغو تحریم افراد، شرکت‌ها، بیمه و دانشگاه‌های ایران فضا را متفاوت کرده‌اند. این اتفاق و مواردی از این دست، سخن دکتر روحانی در ابتدای آغاز به کار دولت تدبیر و امید را یادآوری می‌کند که می‌گفت دیوار تحریم‌ها ترک برداشته است. به طور کلی شواهد جاری در صحنه سیاست خارجی و هم‌چنین وضعیت اقتصادی موجود، افق روشن‌تری را در آینده تجاری کشور نشان می‌دهد.
به نظر می‌رسد که شرکت‌های بزرگ در ایران مشغول خانه تکانی هستند تا برای یک رشد قانع‌کننده آماده شوند. از طرفی نیز شرکت‌های بزرگ خارجی در ابتدای خط مسابقه، آماده ایستاده‌اند تا داور طپانچه آغاز را شلیک کند. به طور قطع با رفع تدریجی و یا هم‌زمان تحریم‌ها، شرایط برای پنج تا شش ماه آینده کاملا متفاوت خواهد بود.
برنامه‌ریزی‌های اخیر دولت نیز برای رسیدن به صادرات ۷۰ میلیارد دلاری از یک طرف فضا را برای صادرکننده باز و از طرفی دیگر با توجه به نبود زیرساخت‌های مناسب شرایط را دشوار کرده است. شاید نگاه الگویی به کشورهای صاحب‌نام در حوزه تجارت، افقی درخشان‌تر برای صادرات ما ترسیم کند. صادرکنندگان نام‌آشنای کشور دیر یا زود با رونق اساسی و تغییرات جدی وارد گردونه تجارت بین‌الملل می‌شوند. از دیگر سو صادرکنندگان جدید و نوظهور سر از بازار بیرون خواهند آورد. آنچه امروز، ضرورتش بیش از پیش احساس می‌شود، نگاه جدید به ساختار صادرات است که متناسب با نظم نوین صادراتی جهان باشد.
صادرات یک کلمه است، اما ده‌ها واژه پرمعنا در دل آن نهفته است، مقررات، گمرک، حمل و نقل، استاندارد، بیمه، بازرسی و ... . لازم است نگاه مسوولانه و مدبرانه دولت تدبیر و امید در یک بسته منسجم و در قالب یک مدیریت واحد و متمرکز تحت عنوان «کپسول صادرات» تدوین گردد.
در این بسته از سیاست‌های استراتژیک صادراتی گرفته تا سایر برنامه‌های مدون آن و هم‌چنین نگاه به حوزه‌های بازاریابی باید به گونه‌ای تدوین گردد که مقوله صادرات را به طور جامع در برگیرد. لازم است به هریک از محورها و ویژگی‌های آن به طور گسترده و جامع نگریسته شود تا ضمن این که تمامی زنجیره صادراتی را در بر می‌گیرد، اقلام مرتبط دیگر را نیز شامل شود.
کپسول صادراتی، باید نگاهی فراگیر و جامع‌نگر داشته باشد که همه حوزه‌های آن را پوشش دهد. در این بسته باید افزایش توان صادراتی کشور بر پایه رقابت‌پذیری مدنظر قرار گیرد. ضمن اینکه شناخت دقیق مزیت‌های اقتصادی و تجاری کشور در قالب یک برنامه مدون استراتژیک و در پوشش یک بسته، تحت عنوان کپسول صادراتی جای گیرد. این امر نگاه واحد و متمرکز را در حوزه صادرات تثبیت می‌کند و دستگاه‌های دولتی را از موازی‌کاری باز می‌دارد. از طرفی با تمرکز در مدیریت‌های بین بخشی، بازدهی و بهره‌وری نیروها و توان اجرایی دولت در این زمینه افزایش می‌یابد.
با این روش می‌توان انتظار داشت، زمانی که حجم زیادی از مراودات صادراتی به اقتصاد ایران سرازیر شود، شاهد سرگردانی و سردرگمی صادرکنندگان و دست‌اندرکاران صادراتی نخواهیم بود. هرچند تا رفتن به سوی گمرک و بنادر تخصصی فاصله زیادی داریم، اما آغاز این مسیر پرافتخار، با تدوین برنامه‌های جامع تحت عنوان کپسول صادراتی، میسر خواهد شد.
*کارشناس ارشد مهندسی صنایع