گزارشی از برنامه‌ریزی‌های جدید مدیریت شهری برای قلب تاریخی پایتخت
۴ راهبرد تازه برای ایمنی بازار تهران
بازار بزرگ تهران در محدوده ۱۱۰هکتاری واقع شده و ۵۲هزار واحد صنفی در آن فعال است، در این میان روزانه بین ۷۰۰ تا ۸۰۰هزار تردد در آن انجام می‌شود و به گفته معصومه آباد، دبیر کمیته ایمنی شورای شهر تهران ۲۳درصد از آتش‌سوزی‌های پایتخت مربوط به این محدوده است؛ حوادثی که به دلیل سیم‌کشی‌های فرسوده برق و غیراستاندارد بودن این فضاها رخ می‌دهد. با توجه به این موضوع، طرح جامع ایمنی بازار نخستین‌بار پنج سال پیش از سوی مدیرعامل سابق سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران مطرح شد اما با گذشت این سال‌ها هنوز به مرحله اجرا در‌نیامده است.
بازار بزرگ تهران در محدوده 110هکتاری واقع شده و 52هزار واحد صنفی در آن فعال است، در این میان روزانه بین 700 تا 800هزار تردد در آن انجام می‌شود و به گفته معصومه آباد، دبیر کمیته ایمنی شورای شهر تهران ۲۳درصد از آتش‌سوزی‌های پایتخت مربوط به این محدوده است؛ حوادثی که به دلیل سیم‌کشی‌های فرسوده برق و غیراستاندارد بودن این فضاها رخ می‌دهد. با توجه به این موضوع، طرح جامع ایمنی بازار نخستین‌بار پنج سال پیش از سوی مدیرعامل سابق سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران مطرح شد اما با گذشت این سال‌ها هنوز به مرحله اجرا در‌نیامده است. البته در این میان طرح ساماندهی بازار تهران مخالفان و موافقانی هم داشته است.
به‌عنوان مثال ابوالفضل قناعتی، یکی از اعضای شورای شهر تهران، ساماندهی بازار را نیازمند عزم ملی می‌داند و معتقد است: برای ساماندهی بازار، شهرداری روی هر‌جایی از این بازار دست بگذارد باید متحمل هزینه‌های زیادی شود؛ زیرا هرکدام از این مغازه‌های یک‌متری دومتری، قیمت‌های نجومی دارد، این در حالی است که شهرداری محدودیت منابع دارد. البته اگر صنوف مختلف اعضای شهرداری، شورای شهر و... در کنار هم باشند می‌توان این سرمایه عظیم ملی را حفظ کرد با این توضیح که برای ساماندهی آن در تمامی زمینه‌ها باید یک هم‌اندیشی انجام شود.
اما رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در موضع مقابل این ۲مسوول است. به عقیده صادقی، هیچ راه‌حلی برای ایمنی بازار تهران وجود ندارد جز اینکه بازارهای مختلف به‌صورت تخصصی به خارج از بافت شهری منتقل شوند و مکان فعلی به‌عنوان یک اثر میراثی و ملی حفظ و مرمت شود. وی تاکید می‌کند: هر اقدامی که برای ایمنی بازار تهران انجام می‌شود به‌عنوان مسکن است و ایمن کردن وضعیت فعلی آن امکان‌پذیر نیست. زمانی که بازار تهران ساخته شد، پایتخت جمعیت ۱۱میلیون نفری نداشته و در حال حاضر یک اجتماع بزرگ انسانی در معابر تنگ و حجم زیاد ثروت کشور در بازار تهران وجود دارد که کل کشور را به‌عنوان مرکز تجاری پوشش می‌دهد.
با همه این اظهارنظرها و با گذشت چند سال صحبت درباره ساماندهی بازار پایتخت، همچنان از دیدگاه رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران برنامه‌ریزی برای چگونگی کارکرد این بازار نیازمند یک تصمیم استراتژیک است؛ تصمیمی که می‌تواند تکلیف بسیاری از برنامه‌های مرتبط با بازار تهران را روشن کند. به گفته نگاهداری، اسناد بالادستی و آیین‌نامه‌های زیادی درخصوص بازار تهران تدوین شده است که از آن جمله می‌توان به بیانیه چشم‌انداز ساماندهی منطقه۱۲ و سند جامع احیا و ساماندهی بازار تهران اشاره کرد که هر یک از اینها توانسته‌اند بخشی از آنچه که باید درخصوص این بازار به آن توجه شود را به نگارش درآورد. بابک نگاهداری با اشاره به نقش مهم بازار تهران در اقتصاد شهر و زندگی مردم تهران می‌گوید: حدود یک چهارم شاغلان منطقه ۱۲ تهران در بازار مشغول به کار هستند و هر روز نیز مردم زیادی در ارتباط مستقیم و غیر‌مستقیم با بازار تهران مشغول فعالیت هستند. با این حال از آنجا که مدت زمان زیادی از عمر این بازار می‌گذرد، اگر مطالعات درستی روی آن نداشته باشیم و اگر برنامه‌ای برای آینده آن طراحی نکنیم با معضلاتی روبه‌رو می‌شویم که قشر عظیمی از مردم تهران را درگیر می‌کند.
در حال حاضر بیش از ۴ هزار پلاک ثبتی و بالغ بر ۴۲ هزار مکان فعالیت در بازار تهران وجود دارد که به‌طور متوسط مساحت ۸۰ درصد این قطعات کمتر از ۲۵۰ متر مربع است. بیش از ۷ درصد از کارگاه‌های تولیدی تهران بزرگ در منطقه بازار واقع شده است و بیشترین تراکم فعالیت در بازار تهران در بخش‌های شمالی منطقه بازار قرار دارد. رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، بازار تهران را یک مجموعه عظیم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و البته با تهدیدها و فرصت‌های فراوان می‌داند و می‌گوید: مطالعات و طراحی در زمینه‌های بازسازی، ترمیم و ساماندهی، طرح بهسازی، نوسازی و تجهیز بازار تهران و برنامه راهبردی ساماندهی صنایع و صنوف و مشاغل شهر تهران از دیگر اسناد بالادستی موجود درخصوص ساماندهی بازار است. در برنامه راهبردی ساماندهی صنایع، صنوف و مشاغل شهر تهران، فهرست صنایع قرمز بازار تهران مشخص و راهکارها و برنامه‌هایی در جهت توسعه زیرساخت‌های عمرانی، فرهنگی و آموزشی در این حوزه تدوین شده است.
وی ادامه می‌دهد: ستاد مدیریت بحران منطقه ۱۲ و همچنین سازمان آتش نشانی تهران نیز بر اساس حوادث رخ داده در سال‌های گذشته برنامه ریزی‌های مناسبی داشته‌اند و فعالیت‌های خوبی انجام داده‌اند. رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران با اشاره به مطالعات گسترده و تخصصی انجام شده در حوزه بازار تهران می‌گوید: بخش قابل توجهی از مشکلات بازار تهران عوامل زیرساختی شهری است و شامل تهدیداتی است که از فقدان، نقص و یا اجرای غیراستاندارد، آسیب دیدگی و نیز محدودیت‌های توسعه زیرساخت‌های شهری شامل سیستم‌های آبرسانی، سیستم جمع‌آوری فاضلاب و آب‌های سطحی، شبکه انتقال و توزیع نیروی برق، شبکه‌های ارتباطی و مخابراتی، شبکه گازرسانی، شهرسازی و... ناشی می‌شوند. نگاهداری بافت فرسوده، فقدان تجهیزات و غیراستاندارد بودن آنها را از دیگر مشکلات نیروهای امدادی عنوان می‌کند و می‌گوید: تهدیداتی که از نبود فرآیندهای مشخص جهت نگهداری و تعمیرات تجهیزات، نیاز به برنامه‌های آموزشی برای متصرفین، کمبود دستورالعمل‌های ایمنی برای متصرفین و... ناشی می‌شوند نیز تهدیدات حوزه فرآیندهای اجرایی که در مطالعات انجام گرفته برای آن تدابیری اندیشیده شده است.
وی بهبود قابلیت فعال مقابله با حوادث و آتش‌سوزی‌ها، ارتقای قابلیت فرماندهی یکپارچه در سطح بازار و جلب مشارکت حداکثری اصناف و شهروندان در ارتقای ایمنی بازار را از راهبردهای ارتقای ایمنی در بازار تهران می‌داند و یادآور می‌شود: همه این موارد در صورتی اجرایی است که افزایش میزان رعایت الزامات و استانداردهای فنی ایمنی به‌عنوان یکی از مهم‌‌ترین راهبردهای این ماجرا به‌صورت کامل و اصولی اجرا شود. استقرار نظام مدیریتی یکپارچه، هوشمند و پویا در مدیریت ایمنی بازار در تعامل با تشکل‌های صنفی و با مشارکت حداکثری اصناف می‌تواند به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین سیاست‌های سازمان‌های مدیریت شهری در اجرایی کردن این راهبردها باشد.
به گفته نگاهداری جلب مشارکت نهادها و اماکن عمومی برای استقرار و مداخله در ایمنی بازار با تاکید ویژه بر مساجد، تاکید بر انجام اقدامات پیشگیرانه با اولویت توسعه زیرساخت‌ها و فناوری‌های نرم افزاری و هوشمندسازی همراه با به‌کارگیری موثر بخش خصوصی واجد صلاحیت و توسعه مراکز عملیاتی مقابله با آتش‌سوزی و سوانح با اولویت نواحی جنوبی بازار و امکان مداخله هوایی در مواقع لزوم و به‌کارگیری تجهیزات با اولویت فناوری‌های روزآمد، سبک و قابل حمل از سیاست‌هایی است که نیاز است تا همراهی مردم و مسوولان و مطالعات دقیقی را با خود به همراه داشته باشد. همچنین باید استفاده موثری از ابزارهای قانونی و اقتصادی به منظور افزایش هزینه و موانع برای فعالیت‌های پر خطر در بازار انجام شود. او با اشاره به لزوم به‌کارگیری رویکرد بازاریابی اجتماعی مشتمل بر مکانیزم‌های تشویقی و تنبیهی به منظور ارتقای سواد و فرهنگ ایمنی نزد کسبه بازار و ترغیب آنها به رعایت اصول و ضوابط ایمنی و نظارت جمعی موثر بر یکدیگر، می‌گوید: انجام مداخلات روبنایی و تقویت تجهیزات اطلاع‌رسانی و هشدار با هدف کاهش وخامت و سرایت حریق و همچنین بهسازی و نوسازی شبکه زیرساخت‌های موجود و کاهش تراکم مواردی است که باید با تکیه بر رویکرد بازاریابی اجتماعی در بازار تهران اجرایی شود تا بتواند از حوادث و زیان‌های بعدی آن جلوگیری کند. بر‌اساس تعاملات انجام شده میان معاونت خدمات شهری شهرداری، سازمان آتش‌نشانی، ستاد مدیریت بحران و برخی دیگر از دستگاه‌های مسوول، اقدامات برنامه‌ریزی شده در بحث ارتقای ایمنی بازار تهران در ۴بخش عمده «زیرساخت‌های فیزیکی، هوشمندسازی» ، «به‌کارگیری فناوری اطلاعات، آموزش و فرهنگسازی»، «ساختاری- مدیریتی- توانمندی و ارتباطات»، «تعاملات و ساز‌و‌کارها» گروه‌بندی و برنامه‌ریزی شده که به زودی به مرحله اجرا خواهد رسید. در حال حاضر نیازمند یک تصمیم استراتژیک درخصوص کارکرد بازار تهران هستیم، بازار تهران یا باید مرکز فعالیت‌های صنعتی، انبارداری و عمده‌فروشی باشد و یا باید نقش حلقه ارتباطی و اتصال بین تولید کنندگان و مصرف کنندگان (مرکز خرده‌فروشی) را ایفا کند و محل حضور دفاتر فروش و اخذ سفارش تولیدکنندگان و عمده‌فروشان باشد. این امر مستلزم یک انتخاب قاطع و راهبردی است که می‌تواند تکلیف بسیاری از برنامه‌های مرتبط با بازار تهران را روشن کند.
به‌عنوان مثال ابوالفضل قناعتی، یکی از اعضای شورای شهر تهران، ساماندهی بازار را نیازمند عزم ملی می‌داند و معتقد است: برای ساماندهی بازار، شهرداری روی هر‌جایی از این بازار دست بگذارد باید متحمل هزینه‌های زیادی شود؛ زیرا هرکدام از این مغازه‌های یک‌متری دومتری، قیمت‌های نجومی دارد، این در حالی است که شهرداری محدودیت منابع دارد. البته اگر صنوف مختلف اعضای شهرداری، شورای شهر و... در کنار هم باشند می‌توان این سرمایه عظیم ملی را حفظ کرد با این توضیح که برای ساماندهی آن در تمامی زمینه‌ها باید یک هم‌اندیشی انجام شود.
اما رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در موضع مقابل این ۲مسوول است. به عقیده صادقی، هیچ راه‌حلی برای ایمنی بازار تهران وجود ندارد جز اینکه بازارهای مختلف به‌صورت تخصصی به خارج از بافت شهری منتقل شوند و مکان فعلی به‌عنوان یک اثر میراثی و ملی حفظ و مرمت شود. وی تاکید می‌کند: هر اقدامی که برای ایمنی بازار تهران انجام می‌شود به‌عنوان مسکن است و ایمن کردن وضعیت فعلی آن امکان‌پذیر نیست. زمانی که بازار تهران ساخته شد، پایتخت جمعیت ۱۱میلیون نفری نداشته و در حال حاضر یک اجتماع بزرگ انسانی در معابر تنگ و حجم زیاد ثروت کشور در بازار تهران وجود دارد که کل کشور را به‌عنوان مرکز تجاری پوشش می‌دهد.
با همه این اظهارنظرها و با گذشت چند سال صحبت درباره ساماندهی بازار پایتخت، همچنان از دیدگاه رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران برنامه‌ریزی برای چگونگی کارکرد این بازار نیازمند یک تصمیم استراتژیک است؛ تصمیمی که می‌تواند تکلیف بسیاری از برنامه‌های مرتبط با بازار تهران را روشن کند. به گفته نگاهداری، اسناد بالادستی و آیین‌نامه‌های زیادی درخصوص بازار تهران تدوین شده است که از آن جمله می‌توان به بیانیه چشم‌انداز ساماندهی منطقه۱۲ و سند جامع احیا و ساماندهی بازار تهران اشاره کرد که هر یک از اینها توانسته‌اند بخشی از آنچه که باید درخصوص این بازار به آن توجه شود را به نگارش درآورد. بابک نگاهداری با اشاره به نقش مهم بازار تهران در اقتصاد شهر و زندگی مردم تهران می‌گوید: حدود یک چهارم شاغلان منطقه ۱۲ تهران در بازار مشغول به کار هستند و هر روز نیز مردم زیادی در ارتباط مستقیم و غیر‌مستقیم با بازار تهران مشغول فعالیت هستند. با این حال از آنجا که مدت زمان زیادی از عمر این بازار می‌گذرد، اگر مطالعات درستی روی آن نداشته باشیم و اگر برنامه‌ای برای آینده آن طراحی نکنیم با معضلاتی روبه‌رو می‌شویم که قشر عظیمی از مردم تهران را درگیر می‌کند.
در حال حاضر بیش از ۴ هزار پلاک ثبتی و بالغ بر ۴۲ هزار مکان فعالیت در بازار تهران وجود دارد که به‌طور متوسط مساحت ۸۰ درصد این قطعات کمتر از ۲۵۰ متر مربع است. بیش از ۷ درصد از کارگاه‌های تولیدی تهران بزرگ در منطقه بازار واقع شده است و بیشترین تراکم فعالیت در بازار تهران در بخش‌های شمالی منطقه بازار قرار دارد. رئیس مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، بازار تهران را یک مجموعه عظیم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و البته با تهدیدها و فرصت‌های فراوان می‌داند و می‌گوید: مطالعات و طراحی در زمینه‌های بازسازی، ترمیم و ساماندهی، طرح بهسازی، نوسازی و تجهیز بازار تهران و برنامه راهبردی ساماندهی صنایع و صنوف و مشاغل شهر تهران از دیگر اسناد بالادستی موجود درخصوص ساماندهی بازار است. در برنامه راهبردی ساماندهی صنایع، صنوف و مشاغل شهر تهران، فهرست صنایع قرمز بازار تهران مشخص و راهکارها و برنامه‌هایی در جهت توسعه زیرساخت‌های عمرانی، فرهنگی و آموزشی در این حوزه تدوین شده است.
وی ادامه می‌دهد: ستاد مدیریت بحران منطقه ۱۲ و همچنین سازمان آتش نشانی تهران نیز بر اساس حوادث رخ داده در سال‌های گذشته برنامه ریزی‌های مناسبی داشته‌اند و فعالیت‌های خوبی انجام داده‌اند. رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران با اشاره به مطالعات گسترده و تخصصی انجام شده در حوزه بازار تهران می‌گوید: بخش قابل توجهی از مشکلات بازار تهران عوامل زیرساختی شهری است و شامل تهدیداتی است که از فقدان، نقص و یا اجرای غیراستاندارد، آسیب دیدگی و نیز محدودیت‌های توسعه زیرساخت‌های شهری شامل سیستم‌های آبرسانی، سیستم جمع‌آوری فاضلاب و آب‌های سطحی، شبکه انتقال و توزیع نیروی برق، شبکه‌های ارتباطی و مخابراتی، شبکه گازرسانی، شهرسازی و... ناشی می‌شوند. نگاهداری بافت فرسوده، فقدان تجهیزات و غیراستاندارد بودن آنها را از دیگر مشکلات نیروهای امدادی عنوان می‌کند و می‌گوید: تهدیداتی که از نبود فرآیندهای مشخص جهت نگهداری و تعمیرات تجهیزات، نیاز به برنامه‌های آموزشی برای متصرفین، کمبود دستورالعمل‌های ایمنی برای متصرفین و... ناشی می‌شوند نیز تهدیدات حوزه فرآیندهای اجرایی که در مطالعات انجام گرفته برای آن تدابیری اندیشیده شده است.
وی بهبود قابلیت فعال مقابله با حوادث و آتش‌سوزی‌ها، ارتقای قابلیت فرماندهی یکپارچه در سطح بازار و جلب مشارکت حداکثری اصناف و شهروندان در ارتقای ایمنی بازار را از راهبردهای ارتقای ایمنی در بازار تهران می‌داند و یادآور می‌شود: همه این موارد در صورتی اجرایی است که افزایش میزان رعایت الزامات و استانداردهای فنی ایمنی به‌عنوان یکی از مهم‌‌ترین راهبردهای این ماجرا به‌صورت کامل و اصولی اجرا شود. استقرار نظام مدیریتی یکپارچه، هوشمند و پویا در مدیریت ایمنی بازار در تعامل با تشکل‌های صنفی و با مشارکت حداکثری اصناف می‌تواند به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین سیاست‌های سازمان‌های مدیریت شهری در اجرایی کردن این راهبردها باشد.
به گفته نگاهداری جلب مشارکت نهادها و اماکن عمومی برای استقرار و مداخله در ایمنی بازار با تاکید ویژه بر مساجد، تاکید بر انجام اقدامات پیشگیرانه با اولویت توسعه زیرساخت‌ها و فناوری‌های نرم افزاری و هوشمندسازی همراه با به‌کارگیری موثر بخش خصوصی واجد صلاحیت و توسعه مراکز عملیاتی مقابله با آتش‌سوزی و سوانح با اولویت نواحی جنوبی بازار و امکان مداخله هوایی در مواقع لزوم و به‌کارگیری تجهیزات با اولویت فناوری‌های روزآمد، سبک و قابل حمل از سیاست‌هایی است که نیاز است تا همراهی مردم و مسوولان و مطالعات دقیقی را با خود به همراه داشته باشد. همچنین باید استفاده موثری از ابزارهای قانونی و اقتصادی به منظور افزایش هزینه و موانع برای فعالیت‌های پر خطر در بازار انجام شود. او با اشاره به لزوم به‌کارگیری رویکرد بازاریابی اجتماعی مشتمل بر مکانیزم‌های تشویقی و تنبیهی به منظور ارتقای سواد و فرهنگ ایمنی نزد کسبه بازار و ترغیب آنها به رعایت اصول و ضوابط ایمنی و نظارت جمعی موثر بر یکدیگر، می‌گوید: انجام مداخلات روبنایی و تقویت تجهیزات اطلاع‌رسانی و هشدار با هدف کاهش وخامت و سرایت حریق و همچنین بهسازی و نوسازی شبکه زیرساخت‌های موجود و کاهش تراکم مواردی است که باید با تکیه بر رویکرد بازاریابی اجتماعی در بازار تهران اجرایی شود تا بتواند از حوادث و زیان‌های بعدی آن جلوگیری کند. بر‌اساس تعاملات انجام شده میان معاونت خدمات شهری شهرداری، سازمان آتش‌نشانی، ستاد مدیریت بحران و برخی دیگر از دستگاه‌های مسوول، اقدامات برنامه‌ریزی شده در بحث ارتقای ایمنی بازار تهران در ۴بخش عمده «زیرساخت‌های فیزیکی، هوشمندسازی» ، «به‌کارگیری فناوری اطلاعات، آموزش و فرهنگسازی»، «ساختاری- مدیریتی- توانمندی و ارتباطات»، «تعاملات و ساز‌و‌کارها» گروه‌بندی و برنامه‌ریزی شده که به زودی به مرحله اجرا خواهد رسید. در حال حاضر نیازمند یک تصمیم استراتژیک درخصوص کارکرد بازار تهران هستیم، بازار تهران یا باید مرکز فعالیت‌های صنعتی، انبارداری و عمده‌فروشی باشد و یا باید نقش حلقه ارتباطی و اتصال بین تولید کنندگان و مصرف کنندگان (مرکز خرده‌فروشی) را ایفا کند و محل حضور دفاتر فروش و اخذ سفارش تولیدکنندگان و عمده‌فروشان باشد. این امر مستلزم یک انتخاب قاطع و راهبردی است که می‌تواند تکلیف بسیاری از برنامه‌های مرتبط با بازار تهران را روشن کند.
ارسال نظر