دولت در برداشتن گام های دشوار موفق بوده است؟

نسرین احمدی فخر- قطار دولت یازدهم به نزدیکی ایستگاه پایانی رسیده است. عده ای اما در این کشور طناب های نقد و نظر را به قطار گره زده و چنان می کشند که گویی می خواهند این قطار را در ایستگاه پایانی از حرکت بازدارند و یا به خارج از ریل هدایت کنند!

دولت تدبیر و امید، دولتی که معتقداست برای بهتر شدن وضع اقتصادی مردم باید با افزایش قدرت خرید خانوارها و کم شدن فاصله درآمدی دهک‌های بالا و پایین پیشروی کردو کسب این اهداف را در گرو تولید ثروت ملی و توزیع عادلانه ثروت ملی می‌داند. دولتی که مقصد اقتصادیش در دوره ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶را افزایش درآمد واقعی خانوارهای ایرانی و افزایش کمک‌های مستقیم و غیرمستقیم به اقشار کم‌درآمد عنوان کرد و گام اولش احیای سازمان مدیریت و برنامه ریزی بود و به توزیع بهینه یارانه‌ها، کنترل نقدینگی و تورم، افزایش رشد اقتصادی، کاهش واردات اعتقاد دارد و البته هستند منتقدانی که گاه نوکپیکان توسعه نیافتگی و ایجاد موانع اقتصادی را به سوی ۸ سال دولت قبل می‌گیرند و مهم ترین موانعی که بر سر راه اقتصاد دولت تدبیر و امید قرار دارد را بهبود توسعه سیاست خارجی، کاهش تورم و برنامه‌های خروج از رکود اقتصادی می‌دانند.

به نظرکارشناسان اقتصادی در برابر تمام اقتصادهای دنیا موانع متعددی وجود داشته و داردکه اقتصاد ایران نیز ازاین قاعده مستثنی نیست و آنچه که متوجه دولت هاست چیزی نیست جزایستادگی و مدیریت صحیح این موانع. اوایل سال ۹۴ بود که حسن روحانی ماموریتی به تیم اقتصادی خود داد و بر جهت‌گیری تلاش همه دستگاه‌ها در سال جدید برای رونق و اشتغال در بخش‌های مختلف اقتصادی تأکیدکرد. در صد و چهارمین جلسه ستاد هماهنگی اقتصاد مقاومتی، بر جهت‌گیری تلاش همه دستگاه‌ها در سال جدید برای رونق و اشتغال در بخش‌های مختلف اقتصادی تاکید شد. در این جلسه بود که رییس جمهور به فضای تازه اقتصادی و زمینه‌سازی برای رفع موانع تحریمی از سر راه صادرات و تولیداشاره کرد و از تیم اقتصادی دولت خواست زمینه تسهیل سرمایه‌گذاری و حضور فعال بخش خصوصی در حوزه‌های با اولویت اقتصادی را فراهم کند. آسان‌سازی فرآیندهای اداری کسب‌ و کار، حذف ارتباط ارباب رجوع با کارمندان با گسترش خدمات الکترونیکی و مبارزه ریشه‌ای با فساد اداری، لازمه شتاب گرفتن بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری مواردی است که در ستاد هماهنگی اقتصاد مقاومتی بدان اشاره کرد.

تدبیر و امید موانع را مدیریت کرد؟

"سه مانع بر سر راه اقتصاد ایران" عنوان بحثی است که سعید لیلاز کارشناس مسائل اقتصادی در سال۹۳مطرح‌کرد. با اینکه لیلاز به عملکرد خوب دولت تدبیر وامید در سیاست‌خارجی معتقد بود اما از اقدامات و روند مناسب دولت در حوزه های دیگر به سهولت نگذشت.او با بیان اینکه مذاکرات ژنو بر نرخ ارز و زندگی تک تک مردم ایران اثر گذاشته است، نظر خود را در باب مذاکرات اینگونه بیان کرد: این مذاکرات جز کار سیاسی نبود و تمام شد و رفت، اما قیمت دلار چیزی حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد کاهش یافت و در واقع ارزش پول ملی و ارزش قدرت خرید کارگر و کارمند را در کشور افزایش داده است. اما حالا نوبت به اجرای کارهای اساسی و زیربنایی برای بهبود شرایط اقتصادی است که باید در داخل کشور انجام شود و همزمان در کنار آن سیاست خارجی به پیش برود.

به نظر لیلاز در ابتدا مهم ترین موانعی که بر سر راه اقتصاد ایران قرار دارد مساله بین المللی و منازعه بر سر مسئله هسته‌ای ایران و مانع دوم شکنندگی ساختار اجتماعی کشور به دلیل فقر گسترده‌ای است که در این سال‌های اخیر حاکم شده و ساختار اجتماعی را بسیار متلاطم ساخته است. صاحب نظر مطرح اقتصاد ایران مانع سوم را تلاطم‌های سیاسی می‌داند که در راس حاکمیت بین مجلس و دولت و دیگر ارکان حاکمیت به وجود می‌آید و ممکن است اقتصاد را از مسیر اصلی خود خارج کند. اینک که زمان اندکی تا انتخابات دوره دوازدهم ریاست جمهوری باقی نمانده است عبدالحسین ساسان از مهم‌ترین چالش ها و معضل های دولت یازدهم می گوید. دکتر ساسان این چالش‌ها را به هفت میدان مین و یا هفت بمب کنار جاده ای تشبیه کرد و معتقد است دولت روحانی در شرایطی بسیار سخت ، فعالیت خود را آغاز کرد.

مین اول: تحریم های هسته ای

ساسان مشکلات هسته‌ای و تحریم های ناشی از آن که بر ضد ایران بود اولین میدان مین و چالش دولت یازدهم خواند. او معتقد است که این تهدید با درایت رییس جمهوری و تلاش هیات مذاکره کننده و شخص ظریف وزیر امور خارجه کمرنگ و با امضای سند برجام از میان برداشته شد. این تحلیلگر سیاسی و اقتصادی عنوان کرد بنا بر نظر بسیاری از متخصصان حوزه ارتباطات بین الملل و علوم سیاسی، زدودن قطعی چنین تحریم هایی توسط یک کشور، بعد از جنگ جهانی دوم بی نظیر بوده است.

مین دوم: شاخص فلاکت

ساسان، درباره دومین مین گفت: شاخص فلاکت اقتصادی (نرخ بیکاری به علاوه نرخ تورم) از ابتدای فعالیت این دولت در حد بالایی قرار داشت که روحانی توانست تورم را در حد معقولی کنترل کند، اما نرخ بیکاری هنوز پایین نیامده است و این مشکل از ابتدا با دولت همراه بود. این کارشناس اقتصاد می‌گوید که دولت برای حل این مشکل تلاش کرد اما بطور جامع نتوانسته کاری از پیش ببرد، اگرچه باید بپذیریم که بیکاری حاصل چندین سال فعالیت نامناسب در دوران گذشته است.

مین سوم: تحریم های آمریکایی

میدان مین یا بمب کنار جاده ای سوم از دیدگاه ساسان تحریم های کلی ناعادلانه و یک جانبه کنگره آمریکا و کاخ سفید بر ضد ایران است که این تحریم‌ها ارتباط مستقیم با مقوله انرژی هسته‌ای نداشت. به گفته او تا حدودی می‌توان گفت که دولت ما این تحریم ها را خیلی جدی ارزیابی نمی‌کرد. عضو هیات عملی گروه اقتصاد دانشگاه اصفهان معتقد است که این تحریم ها بطور کلی باعث شد که رابطه اقتصادی ما با دیگر کشورها با تنگناهایی روبه رو شود و مبادلات تجاری با سایر ملل ضمن کاهش، پر هزینه تر نیز شود که این سد با تقویت جایگاه جهانی و ارتقای همکاری های بین المللی جمهوری اسلامی، شکسته شد.

مین چهارم: رشد منفی

ساسان چهارمین میدان مین که در آغاز بکار دولت تدبیر و امید وجود داشت را نرخ رشد اقتصادی منفی ۶.۸ درصد دانست که دولت توانست این میزان را در سال نخست فعالیت به منفی یک درصد و در سال دوم به مثبت یک تبدیل کند و در سومین سال فعالیت به بالای مثبت ۵ درصد افزایش دهد. به گفته او در آغاز فعالیت دولت یازدهم، کشور گرفتار رشد منفی اقتصادی و شرایط ناگوار بود که دولت روحانی توانست این شرایط را تغییردهد و به رشد اقتصادی مثبت و امیدبخش تبدیل کند.

مین پنجم: محیط زیست آلوده

مشکلات زیست محیطی و انواع آلودگی های هوا و صوتی پنجمین مین مطرح شده از جانب ساسان بود. او می‌گوید که با وجود فعالیت‌های مثبت دولت حسن روحانی در این ارتباط و پیشرفت در آن، حل مشکلات زیست محیطی به زمان طولانی نیاز دارد. مباحث فرهنگی از نظر این اقتصاددان پنهان نماند و عنوان کرد که پرکارترین و پرزمان ترین فعالیت ها به مقوله فرهنگ و ارتقای فرهنگی برمی‌گردد، فرهنگ ریشه های پنهان و آشکار چندین هزار ساله دارد و تحولات فرهنگی حتی با تلاش دولت، نیازمند زمان بسیار بیشتری است. این تحلیلگر معتقد است وقتی به اندازه کافی مشاغل آبرومند و پر درآمد وجود نداشته باشد، بسیاری از افراد نالایق از فرهنگ و نهادهای مرتبط با این حوزه ارتزاق و روز به روز شرایط فرهنگی جامعه را نابسامان‌تر می‌کنند، پس باید بازهم همچون گذشته برای حل این مقوله اندیشید و تلاش کرد.

مین ششم: ساختار شهری ناقص

ساسان، ساختارهای شهری نامناسب و ناقص را از دیگر مشکلات پیش روی دولت و در مجموع پنجمین میدان مین برشمرد وگفت: وقتی دولت یازدهم امور را در دست‌گرفت، شهرها به کانون‌های وقوع معضلات همچون ترافیک، آلودگی و فساد تبدیل شده بود و انواع نابسامانی ها به چشم می‌خورد که باید این را نیز قبول‌کنیم که راهبرد ما برای برون رفت و حل این موضوع مشخص و جامع نیست، حتی مباحث تئوری آن را نیز هنوز آغاز نکرده ایم.

مین هفتم: کم آبی و خشکسالی

هفتمین آخرین بمب کنار جاده ای از دیدگاه ساسان بحران آب در خاورمیانه به طور عام و در ایران به طور خاص بود. او عنوان کرد: اگرچه بخشی از خشکسالی حاصل کاهش بارش ها بوده، اما نمی‌توان اشتباهات کلان مدیریتی در حوزه آب را نادیده گرفت، این سوء مدیریت در تمام دولت ها، پس از جنگ وجود داشته است و این موضوع همچنان در برابر دولت قرار دارد. شرایط خاص اقلیمی کشور در کنار کم توجهی در حوزه برنامه ریزی برای رعایت الگوی مصرف آب در بخش های مختلف به خصوص کشاورزی در طول سال های گذشته، ایران را با تنش آبی و بحران خشکسالی مواجه کرده است، بحرانی که مقابله نکردن جدی با آن حداکثر تا سه دهه دیگر بطور کامل کشور را در بر خواهد گرفت. مطرح کردن مشکلات و موانع برسرراه پرفراز و نشیب دولت و تشبیه آن ها به میدان های مین ازدیگر نظرات قابل تآمل عبدالحسین ساسان در تحلیل مسایل اقتصادی دولت یازدهم بود.گفته‌هایی که با جمع بندی آن به مهم‌ترین راهکار برای برون رفت از مشکلات کنونی و گذر از میدان های مین برمی‌خوریم .اصلی ترین قسمت این جمع بندی بهره گیری از خرد جمعی به ویژه بهره گیری از نخبگان و در صدر آنان کارآفرینان درنظام تصمیم سازی و تصمیم گیری کشور عنوان شد.

دولت در برداشتن گام های دشوار موفق بوده است؟