مهدی برزین

ظریفی، ریشه کلمه پس انداز را «پستوانداز» یعنی آنچه از پول و کالا که در پستوی خانه گذاشته می شود، می خواند. این یک شوخیست اما اینجا در اصفهان به تبع همه شهرهای کشور با رشد سرمایه های سرگردان مواجه هستیم که مانده در پستوها و گاوصندوق ها یا به صورت پس انداز نزد بانک ها به رسم امانت گروگان رفته اند. قبول که از تاریخ همواره نامطمئن اقتصادی ایران، رسمی مانده تا همیشه مقداری دارایی با قدرت نقد شوندگی بالا به صورت طلا، سکه، ارزهای خارجی یا سپرده های کوتاه مدت در دست مردم عادی نگهداری شود: دارایی هایی که از باقیمانده درآمدهای مختلف همچون حقوق، تجارت، ارثیه یا سود سرمایه گذاری های کوتاه مدت و بلند مدت پس از کسر هزینه های جاری به دست آمده و همیشه در انتظار روزهای سخت تاریخی، جایی حبس شده و چون قابلیت سریع تبدیل به پول نقد، کالای سرمایه ای یا قراردادهای مالی را دارند، سرمایه سرگردان خوانده می شوند و هر از گاهی سر از بازاری در می آورند و نتیجه تورم و رکودشان بر دوش همه زخم می گذارد. آمار دقیقی از حجم سرمایه سرگردان در استان اصفهان وجود ندارد اما آمار کشور در سال ۹۲ نشان می دهد بیش از ۱۰۰ تن طلا و نزدیک به ۱۷ میلیارد دلار توسط ایرانیان در منازل نگهداری می شود که در همان زمان به گفته بهمنی- رییس وقت بانک مرکزی- ذخیره طلای بانک مرکزی تنها ۹۵ تن بوده است.

این حجم از دارایی ها به اضافه سهام خرد و مستغلات یا سپرده های کوچک و متوسط بانکی به لحاظ سرگردانی می توانند در زمانی که جامعه در موردی احساس خطر کرده یا فکر می کند سود بیشتری در جایی دیگر انتظار او را می کشد، به سرعت حرکت کند. حرکت این سرمایه ها در صورتی که با تقاضای واقعی همراه نباشد باعث سرازیر شدن نقدینگی به یک سو و کاهش منابع در سوی دیگر که معمولا بانک ها هستند، می شود و فاصله ضریب فزاینده پولی و رشد پایه پولی را به نفع نقدینگی غیر مولد بیشتر می کند.

در اصفهان اما در سال های اخیر با وضعیتی به نام سرمایه بانی مواجه هستیم که عموم جامعه به جای بهره برداری مولد از سرمایه های خود، با توجه به ناامنی بازار و نبود شرایط طبیعی سرمایه گذاری بر اساس همان عقل معاش خود با تبدیل دارایی های خرد به طلا و دلار یا در دوره ای زمین، سعی در حفاظت از اصل سرمایه خود داشته اند. همه اینها در حالی است که اصفهان پس از تهران بیشترین حجم سپرده های بانکی را در کشور داراست، چیزی بیش از شصت هزار میلیارد تومان و آمارنامه استانداری اصفهان در پایان خرداد ۹۴ نشان می دهد اصفهانی ها بیشتر از ۲۵ هزار میلیارد تومان سپرده بلندمدت و نزدیک به ۱۵ هزار میلیارد تومان سپرده کوتاه مدت را در بانک های استان نگهداری می کنند.

مقدار تولید ناخالص داخلی همیشه نسبت مستقیمی با میزان نقدینگی در اقتصاد یک کشور دارد و اگر فاصله آنها از حد مشخصی بیشتر شود شاهد افزایش تورم خواهیم بود و این امردر کنار پایین تر بودن نرخ سود سپرده ها و فعالیت های صنعتی از نرخ تورم باعث هدایت سرمایه های سرگردان به سمت بازارهای کاذب خواهد شد. در فاصله اوایل سال ۹۰ تا اواخر ۹۱ با افزایش قیمت ارز و طلا و هدایت این سرمایه های سرگردان به سمت طلا و ارز، مردم اصفهان با هجوم به بازارهای کاذب سعی کردند تا با حفاظت از ارزش سرمایه های خود از این وضع سود حداکثری کسب کنند یا ضرری حداقلی را متحمل شوند که در آن مقطع هر اصفهانی در ابتدای صبح، پس از سلام و احوالپرسی اولین پرسشش مظنه دلار، طلا و سکه بود.

چنین وضعیتی برای اقتصاد، حاوی فرصت‌ها و تهدیدهایی چند برای مجموع اقتصاد استان بوده و هست؛ هرچند در حال حاضر با کنترل نرخ تورم در کشور جنب و جوش چندانی دیده نمی شود اما جامعه هر آن آماده است با توجه به رکود ناشی از سیاست های نادرست دولت قبل و وضعیت شکننده سرمایه گذاری، پول خود برای جبران زیان های انباشته چند ساله گذشته به صورت هیجانی در یکی از بازارهای کاذب به جریان بیندازد. زنان به ویژه زنان خانه دار در اصفهان همیشه جلودار خرید طلا و سکه به عنوان یک راه مطمئن برای مصرف سرمایه های خرد خود بوده اند. در این بین در صورت حرکت سرمایه های خرد این قشر و دیگر مشاغل خرد که از رکود بازار به ستوه آمده اند به سمت سرمایه گذاری های غیرمولد، بار دیگر شاهد رونق دلالی طلا و سکه و دیگر فلزهای قیمتی خواهیم بود.

البته فرهنگ خرید نقره در قالب صنایع دستی هم یکی از رسومات قدیمی خانواده های اصفهانی بوده است و چنین وضعی به رونق نسبی کسب و کار فروشندگان صنایع دستی قیمتی خواهد افزود. در حالیکه با ثابت ماندن آمار سفرهای خارجی و تفریحی و ثبات نرخ ارز دیگر از آن رونق دلالان دلار و یورو در خیابان سپه خبری نیست اما در صورت یک حرکت هیجانی و افزایش نامعمول نرخ ارز، بار دیگر نجواهای این دلالان به فریاد دلار دلار در هجوم خانواده های نگران به خیابان سپه طنین افکن خواهد شد. از حق نباید گذشت: تهدید سرمایه های سرگردان بسیار بیشتر از منافع مقطعی و خیالی رونق بازار مکاره طلا و ارز است. واحدهای صنعتی، خدماتی و تولیدی یا سازندگان مسکن برای بقای خود در بازار به دوچیز نیاز دارند اول تقاضا و دیگری سرمایه! تقاضا از سوی مصرف کننده تامین می شود که مصرف کننده نهایی کالا و خدمات است یا توزیع کننده محصولات و البته صنعت کاران و تولیدکنندگان ثانویه. دیگر نیاز تامین سرمایه در گردش یا سرمایه اولیه برای ایجاد واحد تولیدی و خدماتی است که بیشتر در قالب تسهیلات از بانک ها یا اوراق سرمایه گذاری و صکوک ( بازار بدهی) تامین می شود.

هرگاه سپرده های مردم نزد بانک ها کاهش یابد، توانایی آنان هم برای اعطای تسهیلات کمتر شده و در شرایط رکود هم مزید بر آن شده و ریسک بانک ها برای تامین مالی پروژه های صنعتی را بیشتر می کند. از آنجا که هنوز نهادهایی مثل بازار بورس یا بازار ایده ها به دلایل مختلف از جمله نبود شفافیت و یا مدیریت ناکارآمد حاکم بر صنایع دولتی و شبه دولتی حاضر در آن نتواسته اند اعتماد مردم را برای سرمایه گذاری جلب کنند این بخش تحت الشعاع سرمایه های سرگردان قرار گرفته و بازار سرمایه که یکی از تامین کنندگان پول و اعتبار برای فعالیت های تولیدی است هر از چندگاهی دچار بحران می شود. برای جلوگیری از این وضعیت دولت و بانک مرکزی باید با ایجاد ساز و کار محکم برای ایجاد شفافیت اقتصادی و الزام بانک ها به کنار گذاشتن بنگاه داری و کاهش بدهی دولت به بانک مرکزی، زمینه را برای کنترل نقدینگی و هدایت آن در بخش های مولد بسازند و اقصاد کشور را از سونامی سرگردانی سرمایه نجات بدهد.