به جنگ میگرن برویم

دنیای اقتصاد، آتوسا نیکبخت- واژه میگرن از لفظ یونانی (hemicrain) به معنی «نیمی از سر» گرفته شده است که خود این کلمه ریشه در زبان مصری دارد. میگرن نوعی سردرد است که با ترکیب متنوعی از تغییرات عصبی و گوارشی مشخص می‌شود، درد میگرن اغلب اوقات به‌صورت دردی ضربان‌دار یک‌طرفه است که ابتداخفیف و کم‌کم زیاد می‌شود. دردهای میگرنی در همه موارد با بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ همراه هستند. سازمان جهانی بهداشت (WHO) میگرن را ناتوان‌کننده‌ترین بیماری‌های انسانی شناخته است. در هنگام حملات میگرنی، بیماران به‌وضوح دچار تحمل نکردن نور (فتوفوبی) هستند و برای استراحت به محلی تاریک می‌روند. ممکن است تحمل نکردن صدا، فونوفوبی و گاهی تحمل نکردن بوها (اسموفوبیا) نیز وجود داشته باشد.۱۰درصد کل جمعیت دنیا به سردرد میگرن مبتلا هستند و میگرن در هر سنی از اوایل کودکی تا بعد از آن می‌تواند شروع شود. در کودکان میگرن اغلب با دردهای شکم، بیماری حرکت (MOTION SICKNESS) و اختلالات خواب همراه است. شروع دیررس میگرن (درسنین بالای ۵۰ سال) نادر است. با وجود این عود میگرنی که بهبود یافته است، غیرممکن نیست. تشخیص بیماری براساس خصوصیات سردرد و علائم همراه صورت می‌گیرد. چراکه نتایج معاینه فیزیکی و مطالعات آزمایشگاهی به‌طور معمول طبیعی است. درباره میگرن انواع متعددی از آن توصیف شده‌اند که شایع‌ترین نوع آن، میگرن معمولی (میگرن بدون وجود پیش‌درآمد) و میگرن کلاسیک (میگرن همراه با مرحله پیش‌درآمد) است.

حملات میگرن

حملات میگرن اغلب اول صبح و اواخر هفته پیش می‌آید. هر حمله از چند ساعت تا چند روز به‌طول می‌انجامد و تعداد حمله‌ها در هر ماه بین یک تا سه بار تکرار می‌شود. یک سردرد میگرنی به‌طور معمول دارای ۲ مرحله است.

الف) مرحله پیش درآمد (aura): در این مرحله مجراهای خونی مغزی منقبض می‌شوند و علائم این مرحله عبارتند از: اختلال در گفتار، مشکلات بینایی، بی‌حسی، سوزش خفیف،کم‌سو شدن چشم، وجود صدا در گوش و ضعف و کرختی در اندام‌ها که به‌علت سردرد میگرنی، آشفتگی‌هایی در سیستم گردش خون و عروق به‌وجود می‌آید. دست و پا به‌ویژه انگشتان در حین حمله‌های درد، سرد و پیشانی گرم می‌شود. این مرحله و علائم آن کمتر از یک ساعت طول می‌کشد و افراد تا پایان آن باید کمی صبر کنند.

ب) مرحله مغزی (سفالیک): در این مرحله مجراهای خونی مغز، منبسط می‌شوند و علائم این مرحله عبارتند از: دردهای ضربان‌دار در کنار پیشانی، تهوع و حال به‌هم‌خوردگی، حساسیت زیاد به صدا و نور، کاهش اشتها و احتقان بینی.

عوامل حملات میگرنی

استرس یا حتی رهایی از استرس، هورمون‌ها (استفاده از قرص‌های ضدبارداری)، کمبود خواب و اختلال در الگوی خواب، سفر و تغییرات آب‌وهوایی، مصرف بیش از حد ضددردها و استومینوفن، گرسنگی طولانی‌مدت، کمبود آب، سیگار کشیدن و استعمال مواد مخدر، اگرچه علت دقیق میگرن نامشخص است اما سردردهای میگرنی منشأ عروقی دارند و سابقه خانوادگی در این افراد دیده می‌شود. فرضیه پیش‌رو در این زمینه بیان می‌کند که عروق خونی سخت شامه گشاد شده و جریان خون ضربانی در آن موجب سردرد می‌شود، جز التهابی در میگرن با اختلال عملکرد میتوکندری همراه است.

نقش تغذیه

بیشتر بیماران میگرنی از کارشناس تغذیه می‌پرسند چه بخوریم؟ و چه نخوریم؟ البته افراد میگرنی حساسیت خاصی را گزارش نکرده‌اند ولی در گروهی از آنان مصرف یک یا چند ماده غذایی باعث شروع حمله میگرنی شده است. بنابراین در انتخاب مواد غذایی باید دقت کرد.

رژیم غذایی مناسب برای میگرنی‌ها

بهترین رژیم غذایی، رژیمی متعادل از همه گروه‌های مواد غذایی با میوه و سبزی فراوان است.افرادی که مبتلا به سردردهای میگرنی هستند باید تا حد امکان از مصرف غذاهای فراوری شده و آماده خودداری کنند. ماهی و سبزیجات غنی از پتاسیم، کلسیم و منیزیم (مانند کلم، بروکلی و اسفناج) برای این افراد مفید هستند. وعده‌های غذایی به هیچ عنوان نباید حذف شوند زیرا نوسان قندخون،گرسنگی و کم‌آبی ممکن است سردرد را تشدید کند. فعالیت فیزیکی روزانه دست کم ۳۰ دقیقه در هر روز در بیشتر روزهای هفته می‌تواند احساس بهتری به افراد دهد. برخی غذاها، نوشیدنی‌ها و افزودنی‌های غذایی می‌توانند باعث تشدید علائم میگرن شوند و لذا باید آن‌ها را شناسایی و از مصرف آن‌ها خودداری کرد. بیش از ۹۰ درصد بیماران به غذاهای سرد حساسیت دارند. کمبود آهن و اسیدفولیک نیز موجب سردرد می‌شود، دریافت کلسیم و پتاسیم کافی نیز می‌تواند از تناوب سردردها بکاهد.

عوامل غذایی تشدیدکننده میگرن

گلوتامات: این ماده در محصولات آماده شده به میزان فراوان وجود دارد. به این منظور باید برچسب روی محصولات را با دقت مطالعه کرد. این ماده در انواع کنسروهای یخ‌زده وجود دارد.

آسپارتام: آسپارتام که به‌عنوان قند جانشین در بعضی از نوشابه‌های رژیمی و شیرین‌کننده‌های مصنوعی به‌کار می‌رود از محرک‌های میگرن است.

آمین‌ها: بعضی غذاهای حاوی آمین‌ها، فعال‌کننده رگ‌ها هستند و به‌نظر می‌رسد آغازگر انقباض رگ‌های خونی در مغز باشند. تیرامین و فنیل اتیل‌امین دو ماده اصلی مسبب این مشکل هستند.

تیرامین: تیرامین در الکل، برخی پنیرها به‌خصوص پنیر مانده، میوه‌ها و سبزی‌های کال و فاسد، مخمرها و انواع آجیل، ماهی شور، کنسرو شاه‌ماهی، خامه ترش، آووکادو، سوسیس‌های تخمیری و گوشت‌های مانده و چرب وجود دارد.

فنیل اتیل امین: در کاکائو، شکلات، پنیر و مواد غذایی که حاوی این ۳ ماده باشند، وجود دارد.

اکتوپامین: در مرکباتی مثل لیمو، پرتقال، گریپ‌فروت و... یافت می‌شود. مواد غذایی نام برده از آمین‌ها باعث آزاد شدن سروتونین در مغز و تحریک اعصاب مغز می‌شود و همچنین ایجاد سردرد می‌کند.

نیتریت: کالباس، سوسیس و گوشت نمک‌سود که به آن‌ها مواد نگهدارنده نیتریت اضافه شده است، نباید مصرف شوند چون می‌توانند عامل بروز میگرن در افراد مستعد باشند.

مس: آجیل‌ها، شکلات و جوانه گندم از منابع غذایی حاوی مس به‌شمار می‌روند. پرتقال،گریپ‌فروت و نارنگی باید از رژیم غذایی حذف شوند، زیرا مرکبات جذب روده‌ای مس را افزایش می‌دهند و ممکن است در فرایند آغاز حمله‌های میگرن نقش داشته باشند.

کافئین: افزایش یا کاهش مصرف کافئین در بدن نیز در تشدید میگرن موثر است. همچنین ترک ناگهانی مصرف چای و قهوه که هر دو کافئین دارند، موثر می‌باشد.

مواد غذایی چرب و سرخ‌شده: موادغذایی چرب و آن دسته که با روغن زیاد سرخ شده‌اند از عوامل تشدید میگرن هستند. سس‌های چرب و ادویه‌دار نیز شامل این دسته می‌شوند.

غذاهای مفید

مرغ، خروس و بوقلمون از دسته غذاهای کم‌چرب و غنی از پروتئین هستند. مصرف غذاهای پروتئینی منجر به نوسان میزان قندخون نمی‌شود. گمان می‌رود که کمبود میزان قندخون ازجمله عوامل میگرن‌زاست. غذاهای پروتئین‌دار نظیر تخم‌مرغ ،گوشت گاو و حبوبات باید در هر وعده غذایی گنجانده شوند. مصرف میان‌وعده‌های حاوی پروتئین فراوان نیز مفید است. سیب، گیلاس، زردآلو و انگور میوه‌هایی هستند که مصرف آن‌ها موجب افزایش منظم قندخون می‌شود. این میوه‌ها میان‌وعده‌های غذایی بسیار خوبی برای حفظ و کنترل قندخون هستند. حلیم جو، نان چاودار و حبوباتی مانند لوبیا قرمز، نخود و لوبیا همگی دارای فیبرهای محلول بوده و به تثبیت قندخون کمک می‌کنند. این غذاها منابع خوب کربوهیدرات و پروتئین گیاهی هستند.

در شروع حمله چه بخوریم؟

در شروع حمله چون فرد دچار حالت تهوع می‌شود عملا ماده غذایی خاصی نمی‌توان مصرف کرد، فقط تنها راه، بهبود علائم تهوع است. مصرف مکمل ویتامین ب‌۶ و همچنین یک تکه نان تست یا سوخاری شده یا استشمام بوی لیمو در کاهش حالت تهوع موثر است. بسیاری از بیماران از گیاهان دارویی یا مکمل‌های تغذیه‌ای استفاده می‌کنند. گل بابونه توسط برخی بیماران استفاده می‌شود، هرچند اثربخشی آن اثبات شده نیست، ولی به‌خاطر نقش ریبوفلاوین و کوانزیم Q در متابولیسم انرژی، مصرف آن‌ توصیه شده است. منیزیم نیز در درمان سردردهای میگرنی موثر است.

کارشناس تغذیه