گردشگری و انواع آن
مژگان ثابت تیموری*
 طبقه‎بندی انواع گردشگری نشان می‌دهد که براساس تخصص افراد مختلف فعال در این حوزه، تعاریف و تقسیم‎بندی‎های متعدد و متنوع مشاهده می‌شود. با توجه به اینکه گردشگری، علمی نو می باشد لذا مدرسان و مربیان این حوزه تخصصی در دانشگاه‎ها و حتی در هنرستان‌های مرتبط اقدام به ارائه تعاریفی مرتبط با تخصص خود کرده‌اند که متأسفانه موجب سردرگمی وجابه‌جایی زیربخش‌های گردشگری و در نتیجه اختلاف نظرهای آشکار و پنهان در حوزه فعالیت هر گروه شده است.


به بیان دیگر در صورتی که یک متخصص اقتصاد، تقسیم‎بندی ازگردشگری ارائه کند، مبنا را گردشگری اقتصادی و مبنای برنامه‎ریزی خود را درآمدزایی مفروض کرده و سایر حوزه‌های گردشگری را زیربخش حوزه اقتصاد می‌داند، در حالی که اگر یک متخصص اکولوژی به این فضا ورود پیدا کند، با درک مفهومی از واژگان کلیدی حوزه‌های تخصصی، طبیعت‎گردی، گردشگری ساحلی، زمین گردشگری، گردشگری فضا و ... را به دلیل قرارگرفتن این اجزا ذیل اکوسیستم یا بوم، به گونه‎ای دیگر تفکیک می‎کند.

این در حالی است که اگر متخصص گردشگری، این طبقه‎بندی را ارائه نماید قالبی دیگر ارائه خواهد کرد، بنابراین برای ممانعت از سردرگمی در مفاهیم و واژگان، واژه اکوتوریسم یا بوم‌گردشگری را معادل ترکیبی همان دو واژه بوم و گردشگری در نظر می‎گیریم و به بیان مسائل ذیل این حوزه می‌پردازیم. براساس دیدگاه‌های مختلف و متفق‌القول، هر جایی که ردپایی از انسان مشاهده شود به دنبال آن تخریب و ناپایداری نیز مشاهده خواهد شد. در حالی که در بوم‌گردشگری، هدف و مبنای کار براساس اصل پایداری بوده و به هرگونه تعرض منتهی به تخریب و به بیان دیگر باقی گذاشتن هر ردپایی غیر از موجودیت آن بوم، معترض بوده و آن را خلاف اصول گردشگری پایدار می‎داند. از طرفی، با توجه به اینکه، جوامع محلی واقع شده در دل بوم‌های مشخص، بایستی از حضور گردشگر و فضای گردشگری حاکم بر محیط عایداتی کسب کنند که مانع از مهاجرت و انقراض فرهنگ بومی شود، لذا بایستی مسئولان و یا متولیان حوزه گردشگری برای تحقق این هدف، اقدام به برنامه‌ریزی صحیح برای پایداری محیط گردشگری مورد نظر نمایند که یکی از این برنامه‌ها می‌تواند تبلیغات مؤثر برای جلب گردشگر به مناطق مورد نظرباشد.

این برنامه بایستی براساس ظرفیت تحمل محیطی، تنظیم شود تا سیستم یا بوم مورد نظر، طی فاصله زمانی مشخص تا حضور گروه بعدی از گردشگران، اثرات حضور گردشگران قبلی را، هرچند که موجب تخریب جزئی در محیط شده باشند، ترمیم نماید.در برخی از فضاهای گردشگری طبیعت‌بنیان، خصوصاً، چشمه‌های آب گرم، که یکی از فضاها یا بوم‌های بسیار ارزشمند و جالب توجه برای جذب گردشگران است، توجه به این نکته که بسیاری از افراد برای درمان به این محیط مراجعه می‌نمایند، نیاز به برنامه‌ریزی زمانی مناسبی خواهدداشت، در حدی که آب بتواند پالایش شود.

در این گونه فضاها، هرچند فواید این منبع ارزشمند زیاد باشد، به دلیل حجم ورود بهره‌برداران به این فضا و نیز به دلیل کمبود برخی زیرساخت‌های اولیه، علاوه بر عدم‌بهره‌مندی از مزایای درمانگری آن منبع؛ به دلیل کاهش آستانه تحمل محیطی و تغییر نقطه آسایش به عدم‌آسایش؛ موجبات افزایش یا شیوع برخی بیماری‌های واگیردار را نیز نبایستی مردود شمرد. نتیجه این فرآیند در طولانی‌مدت، حذف منطقه مورد تهاجم از لیست جاذبه‌های در اولویت گردشگری بوده و منجر به ناپایداری کسب درآمد خواهد شد.این شرایط در خصوص سایر جاذبه‌های گردشگری طبیعی بوم گردشگری هم صادق است، برنامه‌های هیجان‌انگیزی مثل آفرود، رفتینگ، سافاری، کوه‌پیمایی، غارنوردی، جنگل‌پیمایی و بسیاری از انواع گردشگری طبیعی، به دلیل شرایط خاص حاکم بر فضای تفرج، از انواع گردشگری مخرب محسوب می‌شوند که در آینده به آن پرداخته خواهدشد.

* عضوهیأت علمی گروه مدیریت و برنامه‌ریزی گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی