نقدی به برخی از داعیه‌داران تئاتر

دنیای اقتصاد، ضحی زردکانلو- سومین جشنواره تئاتر فجر خراسان رضوی با اجرای ۷ و خوانش۸ نمایشنامه‌ به کار خود پایان داد. این جشنواره را علاوه بر رونق فرهنگی در شهر می‌توان فرصتی قلمداد کرد تا نمایندگان استان در جشنواره تئاتر فجر کشور با آمادگی بیشتری حاضر شوند و البته مردم علاقمند به تئاتر و دور از پایتخت، قدری حال و هوای جشنواره فجر به جانشان بخورد، لذا پر بی‌راه نیست اگر بگوییم این جشنواره ۵ روزه با استقبال پرشوری از جانب مردم مشهد مواجه شد که با توجه به ظرفیت‌های موجود در این خطه اتفاق دور از ذهنی محسوب نمی‌شود. اما در این گزارش از نظر نگارنده آنچه از دید سایر رسانه‌ها مغفول مانده و حائز اهمیت و بررسی است را مرور می‌کنیم که امید است بازتاب و آسیب شناسی آن به دفعات، هرچه بیشتر به بهبود اوضاع فعلی تئاتر شهر کمک کند.

تخلفی که صورت گرفت

نکته اول تخلف یکی از گروه‌های نمایش مشهد است. نمایشی که با ۹ میلیون تومان فروش در دو اکران سهم خوبی از جشنواره نصیبش شد اما در اثر سوء مدیریت که منتج به هرج و مرج، بی‌نظمی، تاخیر طاقت فرسا و صف‌های طولانی انتظار در هوای سرد شد، نمایشی که به لحاظ فنی قوی و قابل تقدیر بود را تحت الشعاع قرار داد. فرهنگ و تعاریف تشریحی آن تمام آن چیزی بود که جنبه شعاری پیدا کرده و در نمایشی که صحبت از ستایش ثانیه‌ها و زمان بود؛ راویانش در واقعیت داستان چیز دیگری را روایت می‌کردند که قطعا مخاطبان جدی تئاتر را دچار تناقض و یاس می‌کرد. اما ماجرا چه بود و چرا عده‌ای بلیت داشتند اما صندلی نداشتند و چرا بلیت‌ها شماره‌گذاری نشده بود و چرا نمایش با تاخیر طولانی شروع شد؟

در بررسی علل این اتفاق به سراغ دبیر جشنواره و رئیس انجمن نمایش استان می‌روم، جواد اشکذری با ابراز تاسف از این اتفاق به دنیای اقتصاد می‌گوید: فقط همان یک نمایش دچار چنین بی‌نظمی شد و دلیل آن هم عدم هماهنگی روابط عمومی نمایش با مسئولان جشنواره بود. اشکذری با بیان اینکه روابط عمومی آن نمایش بلیت‌ها را تلفنی رزرو و پولش را به حساب شخصی خود واریز کرده است ادامه می‌دهد: این کار غیرقانونی بود که توسط حراست پیگیری و شخص خاطی توبیخ شد و باید پاسخ‌گو باشد. متاسفانه درباره این نمایش که ۹ میلیون تومان هم فروش داشت بلیت‌ها به صورت غیرقانونی پیش فروش و منجر به صف‌های طاقت‌فرسای انتظار، بی نظمی، هرج و مرج، تاخیر و رنجش مخاطبان شد.

نکته دیگر، انتقاد از نمایشنامه‌خوانی

در این دوره از جشنواره در تعدادی از بخش‌های نمایشنامه‌خوانی هیچ برگزیده‌ای انتخاب و دلیل آن نیز مطرح نشد. در مصاحبه اختصاصی با عباس جانفدا یکی از سه داور نمایشنامه‌خوانی این جشنواره دلیل این موضوع را جویا می‌شوم. جانفدا ضمن انتقاد از سطح پایین کیفیت نمایشنامه‌خوانی‌ها به دنیای اقتصاد می‌گوید: برخوردی که با نمایشنامه‌خوانی در استان و مشهد می‌شود، یک برخورد سطحی و دم‌دستی است، نمایشنامه‌خوانی عینیت اجرای صحنه‌ای قبل از به تبلور رسیدن میزانسن است، یعنی همه اتفاقاتی که باید در یک اجرای صحنه‌ای بیفتد، باید در نمایشنامه‌خوانی طی شود، اما این اتفاق در اجراهای ما نمی‌افتد. این کارگردان تئاتر در توضیح آسیب شناسی این پدیده خاطرنشان می‌کند: انتخاب متن‌ها درست انجام نمی‌شود، مثلا ۴ تا رفیق دور هم جمع می‌شوند و می‌خواهند یک نمایش ۴ نفره را خوانش کنند، پس یک متن ۴نفره را انتخاب می‌کنند و برایشان مهم نیست این متن مال چه کسی است؟ چه جهان بینی دارد؟ آیا اصلا به نیازهای جامعه ما مربوط می‌شود؟ مخاطب با آن ارتباط برقرار می‌کند؟

وی ادامه می‌دهد: بعد از اینکه از مرحله انتخاب متن ساده و دم دستی عبور می‌کنند مساله انتخاب تیم اجرایی است که قرار هست این اثر را خوانش کند، انتخاب این تیم هم دوستانه و رفاقتی است، بدون اینکه به ویژگی‌ها و قابلیت افراد توجه شود. جانفدا با بیان اینکه بعد از این به مرحله سوم و تحلیل، شناخت و جهان‌بینی متن می‌رسیم، که از همه مراحل مهم‌تر است، می‌گوید: مجموعه عواملی که در یک خوانش دخیل هستند، باید یک تحلیل درستی از نمایشنامه داشته باشند، که از این موضوع هم به سادگی عبور می‌کنند، بازیگر شخصیت‌ها را به درستی نمی‌شناسد و بلافاصله وارد اجرا می‌شود.

تپق‌های پی‌درپی در نمایشنامه‌خوانی‌ها

جانفدا تصریح می‌کند: نتیجه بی‌توجی به این عوامل تپق‌های پی‌درپی بود که در تمام ۸ اجرا دیدیم. این برای نمایشنامه‌خوانی یک آفت است. نمایشنامه‌خوانی به‌شدت متکی بر بیان بازیگر است. من از اجرای دوم به بعد نسبت به تپق زدن‌ها حساس شدم و تصمیم گرفتم تپق‌های هر اجرا را بشمرم که کمترین تپق در یک نمایشنامه‌خوانی ۳۸ بار بود که این یعنی فاجعه. نکته بدتر این بود که ما در جلسه داوری تصمیم گرفتیم کاندیداها را در بخش‌های مختلف اعلام کنیم اما دیدیم عدد کاندیداها در بخش‌های مختلف حتی به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد، از این‌رو تصمیم گرفتیم سخت‌گیرانه عمل کنیم چراکه شخصا بر این باورم کسانی که جایزه می گیرند، متوقع می شوند و نسبت به کاری که انجام می دهند اعتماد به نفس کاذب پیدا می کنند

این داور جشنواره با بیان اینکه ما تا چند سال پیش اثر را فقط برای شرکت در جشنواره‌ها تولید می‌کردیم، ادامه می‌دهد: این آفت بزرگی بود که تئاتر ما را تخریب می‌کرد، اکنون که گروه‌ها در راستای خودکفایی، به اجرای عمومی و مخاطب بیشتر فکر می‌کنند، این ماجرا کمرنگ‌تر شده. جانفدا با انتقاد از رقابت‌های ناصحیح جشنواره‌ای ادامه می‌دهد: جوانان با عطش جشنواره و دریافت جایزه در یک رقابت که بالاخره باید بین بد و بدتر برگزیده‌ای داشته باشد انتخاب می‌شوند و این انتخاب بر شخص منتخب حجت می‌شود که بهترین است، در نتیجه ظرفیت نقدپذیری‌اش پایین می‌آید. از این رو دو اتفاق در داوری ما افتاد اول اینکه اگر به کسی جایزه می‌دهیم دلیل آن جایزه را بگوییم، دوم اینکه سخت‌گیری کنیم.

نظر مثبت پدر تئاتر خراسان درباره جشنواره

در پی این رویداد مهم استانی به سراغ پدر تئاتر خراسان که عموم نمایش‌ها را دیده بود می‌روم و نظرش را درباره سطح کیفی این جشنواره می‌پرسم. محمدعلی لطفی، نظر مثبتی در این باره دارد و می‌گوید: سطح نمایش‌ها را به این دلیل که تنوع سوژه وجود داشت، خوب ارزیابی می‌کنم. خیلی‌وقت‌ها برای برگزاری یک جشنواره خط می‌دهند، که وقتی این اتفاق می‌افتد تقریبا پرواز فکری نویسنده و کارگردان تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد، ولی وقت‌هایی که جشنواره عام است و روی یک سوژه خاصی متمرکز نیست، هنرمند می‌تواند پرواز و در مسائل مختلف هنرنمایی کند، به همین دلیل من این جشنواره را که دارای تنوع فکری بود پسندیدم. نمایش‌ها روی یک خط حرکت نکرده بود، بازیگران حرفه‌ای بودند و می‌شد بالاترین نمره را به آنان داد.

ارزیابی دبیر از جشنواره

در پایان طی گفت‌وگویی با دبیر سومین جشنواره تئاتر استان از وی می‌خواهم به‌عنوان یک متخصص و منتقد تئاتر، نحوه برگزاری جشنواره را ارزشیابی کند. جواد اشکذری می‌گوید: هرچیزی را بخواهی نقد کنی و نمره دهی براساس شرایط نمره می‌دهی، در مدرسه هم شاید یک درس را ۱۰ بگیری ناراحت شوی و یک درس را ۱۰ بگیری و خوشحال شوی، با توجه به شرایط و امکانات و بودجه ناچیزی که داشتیم شاید نمره خوبی ندهم اما این نمره قابل قبول است. وی تصریح می‌کند: تنها یک مورد نمایشنامه‌خوانی چیزی نزدیک به ۶ میلیون تومان هزینه در بر داشته است.

حمایت انجمن نمایش از گروه‌های تئاتر

اشکذری با بیان اینکه در سایر جشنواره‌های استانی چیزی به نام تقدیر وجود ندارد، تصریح می‌کند: این جشنواره فقط اجرای تئاتر نبود پکیجی از مجموعه اقدامات فرهنگی در حد بضاعت و توان ما بود. اکنون از ۸ کاری که در جشنواره شرکت می‌کنند و به تهران می‌روند ۶ کار در بخش مسابقه داریم، در چند سال گذشته چیزی به نام شهرستان در فجر نداشتیم، سبزوار با دو کار به تهران می‌رود، حتی من امیدوارم کار سبزوار جایزه بگیرد. امسال سال خوبی برای تئاتر استان است. اشکذری در پاسخ به این سوال که چقدر به موفقیت گروه‌های نمایش استان در تهران امیدوار است می‌گوید: شک نکنید که نمایندگان استان با جایزه برمی‌گردند. کاندیدا شدن هم در این جشنواره یک افتخار است. من فکر می‌کنم ۴ یا ۳ نمایش‌ از استان شانس دریافت تندیس دارند، تئاتر خراسان اهل لابی نیست و خوب عمل می‌کند. انجمن نمایش نیز از کارهای خوب دفاع می‌کند که توانست ۸ نمایش به جشنواره تئاتر فجر کشور بفرستد. گفتنی است سی‌وپنجمین جشنواره تئاتر بین‌المللی فجر از شنبه دوم بهمن ماه در تهران آغاز به کار کرده است که ۶ نمایش از استان خراسان رضوی در این عرصه به رقابت می‌پردازند.