وقتی مصرف خودسرانه دارو سلامت را تهدید می‌کند
سرانه مصرف دارو در ایران سه برابر استاندارد جهانی
غزل نیشابوری مصرف خودسرانه دارو، شایع‌ترین علت مسمومیت در جهان است. سالانه۱/ ۱ بیلیارد دلار در جهان صرف درمان و بررسی مشکلات ناشی از عوارض دارویی می‌شود. طبق پیش‌بینی متخصصان حوزه سلامت حدود ۴۰ درصد افرادی که دارومصرف می‌کنند دچار عارضه شوند. اما کشور خودمان به لحاظ مصرف دارو جزو ۲۰ کشور برتر دنیا است و در آسیا بعد از چین رتبه دوم را دارد. این درحالی است که ۲۰ درصد کل داروهای مصرفی در ایران به صورت خودسرانه و بدون تجویز پزشک مصرف می‌شود. سالانه بیش از۱۰ هزار مورد عارضه ناشی از مصرف نادرست دارو گزارش می‌شود.
غزل نیشابوری مصرف خودسرانه دارو، شایع‌ترین علت مسمومیت در جهان است. سالانه۱/ ۱ بیلیارد دلار در جهان صرف درمان و بررسی مشکلات ناشی از عوارض دارویی می‌شود. طبق پیش‌بینی متخصصان حوزه سلامت حدود 40 درصد افرادی که دارومصرف می‌کنند دچار عارضه شوند. اما کشور خودمان به لحاظ مصرف دارو جزو 20 کشور برتر دنیا است و در آسیا بعد از چین رتبه دوم را دارد. این درحالی است که 20 درصد کل داروهای مصرفی در ایران به صورت خودسرانه و بدون تجویز پزشک مصرف می‌شود. سالانه بیش از10 هزار مورد عارضه ناشی از مصرف نادرست دارو گزارش می‌شود.
به گفته متخصصان سلامت به علت گزارش نشدن تمامی موارد و نیز به‌دلیل عدم آگاهی از اینکه مشکل پیش آمده ممکن است، عارضه نامطلوب دارویی باشد یا اینکه برخی عوارض دارویی ممکن است، با تاخیر ایجاد شود، آمار واقعی احتمالا خیلی بیشتر از اینهاست.
هر ایرانی به‌طور متوسط در طی یک سال 339 بار دارو می‌خورد که این رقم چهار برابر آمار جهانی است. سرانه مصرف داروهای تزریقی در ایران حدود 4/ 11 درصد است، که تقریبا چهار برابر این میزان در جوامع توسعه‌یافته است. سرانه کلی مصرف دارو در ایران سه برابر استاندارد جهانی است. درمجموع حدود 40 درصد از مردم ایران به‌صورت خودسرانه دارو مصرف می‌کنند. چیزی در حدود دو نفر از هر پنج نفر ایرانی. میانگین اقلام دارویی در جهان حدود2 قلم دارو در هرنسخه است و این میزان در ایران۳ تا ۴ قلم است. وزیربهداشت ایران چند سال پیش مصرف خودسرانه دارو در ایران را یک بحران توصیف کرد.
بستری ۲۰ درصد ازبیماران به‌دلیل مصرف خودسرانه دارو
تحقیقات انجام شده درباره مصرف خودسرانه دارو در کشور نشان می‌دهد، 10 تا 15 درصد داروها در ایران بدون مشورت با پزشک مصرف می‌شوند که در این بین، داروهای مسکن و آنتی‌بیوتیک‌ها بیشترین میزان مصرف خودسرانه را تشکیل می‌دهند. از عوارض این پدیده می‌توان به بستری شدن 10 تا 20 درصد ازبیماران در مراکز درمانی به علت عوارض دارویی اشاره کرد.
مصرف خودسرانه دارو میان باسوادها
نکته قابل تامل این است که طبق بررسی‌های صورت گرفته خوددرمانی در گروه‌های باسواد از گروه‌های بی‌سواد بیشتر است، به علاوه در میان افراد باسواد کسانی که دارای تحصیلات متوسطه بوده‌اند به مراتب بیشتر از کسانی که از تحصیلات عالیه برخوردار بوده‌اند به خوددرمانی مبادرت ورزیده‌اند.
مسکن‌ها مرهم زندگی مدرن
البته براساس گفته کارشناسان علوم رفتاری مشکلات زندگی مدرن عامل مصرف بی‌رویه دارو در ایران است. داروهایی چون مسکن‌ها و آرام‌بخش‌ها در کیف هرفردی دیده می‌شود؛ این امر نشان از پایین بودن امنیت روانی و فشارهای روحی دارد که ازطرف اجتماع افراد را تهدید می‌کند.
بیماری‌هایی چون سردرد و... که در اثر فشارهای روحی زندگی مدرن بر افراد جامعه وارد می‌شود، منجر به گرایش افراد به دارو برای تحمل شرایط اجباری زندگی می‌شود.
مشکلاتی چون ترافیک، ازدحام، مسائل کاری و خانوادگی نفس انسان مدرن را به شماره انداخته و برای تسکین این دردها چاره‌ای جز توسل به داروها باقی نمی‌ماند.
سه داروی پرطرفدار میان ایرانی‌ها
در میان داروهایی که به صورت خودسرانه مصرف می‌شود برخی داروها ازاقبال بیشتری برخوردارند.
به گفته رسول خضری دبیر اول کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی مصرف دارو در ایران با جمعیت ۷۵ میلیون نفری از کشور چین با جمعیت نزدیک به ۲ میلیارد نفر قابل مقایسه است.
به گفته این نماینده مجلس نهم، آنتی بیوتیک‌ها در ایران مشتری زیاد دارد که سبب تاثیر منفی بر کلیه‌ها می‌شود که یکی از مهم‌ترین عوامل آمار بالای نارسایی و پیوند کلیه در ایران نیز مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌هاست.
این عضو کمیسیون بهداشت مجلس می‌گوید: بعد از آنتی‌بیوتیک‌ها، مولتی ویتامین‌ها و مسکن‌ها در رتبه بعدی مصرف دارو در ایران جای دارند.
او ادامه می‌دهد: در همه جای دنیا داروهایی که در یک نسخه توسط پزشک نوشته می‌شود به بیش ازسه قلم نمی‌رسد ولی در کشور ما در یک نسخه دارویی ده‌ها قلم دارو دیده می‌شود. به اعتقاد او پزشکان این امر را به بیماران یادآوری نمی‌کنند که دارو سم است نه.
کمک داروخانه‌های متخلف به مصرف خودسرانه دارو
بسیاری از متخصصان حوزه سلامت معتقدند که مصرف خودسرانه دارو عوامل بسیاری دارد که یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلایل آن داروخانه‌ها هستند؛ یعنی داروخانه‌ها به سهولت دارو را در اختیار مشتریان خود قرار می‌دهند.
فرزاد امینی داروساز در این باره می‌گوید: داروخانه‌ها در مصرف خودسرانه داروها و خود درمانی نقش مهمی دارند زیرا برخی از داروخانه‌ها به‌راحتی دچار این تخلف شده و داروها را بدون نسخه در اختیار بیماران قرار می‌دهند.
محمد بهرام‌نژاد، پزشک متخصص به ارائه داروی بدون نسخه اشاره می‌کند و می‌گوید: روی داروخانه‌ها نظارت جدی وجود ندارد همین امر سبب تخلف بسیاری شده است. به گفته وی در کشورهای پیشرفته دنیا چنین تخلفاتی در این سطح وسیع دیده نمی‌شود.
او معتقد است باید ذائقه دارویی بیمار تغییر یابد. یعنی بیماران باید به سمت مصرف داروهای گیاهی بروند.
این پزشک متخصص می‌گوید: ما باید در کشور از ظرفیت داروهای گیاهی استفاده کنیم. عرضه خام و نپخته داروها سبب بی‌رغبتی می‌شود. اگر ما از بسته‌بندی خوبی برای این دسته از داروها استفاده کنیم کمک شایانی به سلامت کشور می‌کنیم و از عوارض دارویی کمتری رنج خواهیم برد.
سود مصرف خودسرانه دارو در جیب ژرمن‌ها
در کنار مصرف بی‌رویه و عوارضش، ضرر مالی آن به اقتصاد کشور موضوع مهم و قابل توجه دیگری است. مصرف بیش از اندازه دارو سبب واردات بی‌رویه دارو به کشور و افزایش هزینه‌های اقتصادی می‌شود.
به گفته یک داروساز مصرف بی‌رویه دارو از نظر اقتصادی برای کشور هزینه‌بر است و ایران باید به سمت ساخت داروی ژنریک برود؛ یعنی داروهایی که در کشور تولید و مصرف شوند تا نیاز ما به داروهایی با برندهای خارجی برطرف شود.
این داروساز می‌گوید: دو کشور آلمان و کانادا به‌عنوان غول داروسازی دنیا سازنده داروهای ژنریک هستند و کمتر از 7 درصد ازداروهای غیربرند در کشورشان استفاده می‌کنند.
او می‌افزاید: درایران ما بخش اعظمی ازیارانه دارو را بابت برندهای خارجی دارویی می‌پردازیم. در کشوری مانند آمریکا با جایگزینی داروهای ژنریک جای برندهای خارجی سالانه میلیاردها دلار صرفه‌جویی اقتصادی صورت می‌گیرد.
تاثیر نظام بیمه‌ای ناکارآمد در مصرف دارو
به گفته فتح‌الله احمدی پزشک و استاد دانشگاه نظام بیمه‌ای ناکارآمد هم ازجمله عوامل مهم افزایش خوددرمانی و مصرف بی‌رویه و خودسرانه دارویی در ایران است.
به باور این استاد دانشگاه برخی از بیماران فاقد پوشش بیمه‌ای هستند و برخی نیز به‌دلیل مراحل اداری طویل و عریض برای استفاده ازخدمات بیمه‌ای قید آن را می‌زنند.
او می‌افزاید: در این میان برخی داروها هم مشمول بیمه نمی‌شوند و از این رو بیمار خود شخصا اقدام به تهیه دارو می‌کند.
او که به نظام بیمه و درمانی انتقاد دارد، می‌گوید: نظام درمانی و سلامت درکشور به عدالت توزیع نشده است و این شرایط سلامت جامعه را تهدید می‌کند.
رتبه بیستم ایران در مصرف دارو در جهان
حمید خیری مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان کشور نیز درباره مصرف خودسرانه دارو در ایران می‌گوید: ایران مقام بیستم را ازنظر مصرف دارو در جهان و در آسیا بعد از چین رتبه دوم را داراست.
میزان مصرف دارو در ایران نسبت به کشورهای دیگرسه برابراست و میانگین قرص مصرفی در میان ایرانیان ۳۴۰ قرص در سال است.
او معتقد است: سهل‌الوصول بودن دارو سبب مصرف خودسرانه و افزایش بی‌رویه این روند در ایران است.
به گفته این پزشک در کشورهای پیشرفته دنیا به راحتی و سهولت آنتی بیوتیک‌ها را در اختیار بیمار قرار نمی‌دهند چراکه عوارض بسیاری دارد.
لیست 10 داروی پرفروش کشور
براساس آخرین آمار معاونت غذاو داروی وزارت بهداشت لیست ۱۰ داروی پرفروش کشور به ترتیب زیر است: ۱. کلوپیدوگرل (Clopidogrel): پرفروش‌ترین داروی کشوراست، در ردیف داروهای بیماران قلبی - عروقی قرارمی‌گیرد. مصرف این داروبا آسپرین خطرناک است. سفیکسیم: (Cefixime) رتبه دوم را دارد. «آموکسی سیلین» که پراستفاده‌ترین آنتی بیوتیک در نسخه پزشکان است رتبه سوم را دارد که برای رفع عفونت‌های دندانی نیز استفاده می‌شود. آلبومین(Albumin)، در گروه دارویی مشتقات خونی قرار می‌گیرد و افزایش‌دهنده حجم پلاسما است و رتبه چهارم را درمیان داروهای پرمصرف دارد.
ایمیون گلبولین (immune globulin) به‌عنوان پنجمین داروی پرمصرف سبب کاهش احتمال بروز و شدت عفونت سیستمیک و کاهش واکنش میزبان علیه پیوند مصرف می‌شود.
آموکسی کلاو، سوماتروپین، ایمی پنم، فیلگراستیم ومتفورمین (Metformin)، به‌عنوان کاهنده قند خون دردرمان دیابت نوع دو رتبه ششم تا دهم را در میان داروهای پرمصرف دارا هستند.
به هر رو بحران مصرف دارو درایران به عنوان تهدید جدی باید مورد توجه مسوولان قرارگیرد تا با اتخاذ تدابیری برای افزایش سلامت و پیشگیری ازبیماری جامعه را به سمت کاهش مصرف داروپیش برند، با این هدف سرانه سلامت میان ایرانیان افزایش یافته و ضررهای اقتصادی هم کاهش می‌یابد.
به گفته متخصصان سلامت به علت گزارش نشدن تمامی موارد و نیز به‌دلیل عدم آگاهی از اینکه مشکل پیش آمده ممکن است، عارضه نامطلوب دارویی باشد یا اینکه برخی عوارض دارویی ممکن است، با تاخیر ایجاد شود، آمار واقعی احتمالا خیلی بیشتر از اینهاست.
هر ایرانی به‌طور متوسط در طی یک سال 339 بار دارو می‌خورد که این رقم چهار برابر آمار جهانی است. سرانه مصرف داروهای تزریقی در ایران حدود 4/ 11 درصد است، که تقریبا چهار برابر این میزان در جوامع توسعه‌یافته است. سرانه کلی مصرف دارو در ایران سه برابر استاندارد جهانی است. درمجموع حدود 40 درصد از مردم ایران به‌صورت خودسرانه دارو مصرف می‌کنند. چیزی در حدود دو نفر از هر پنج نفر ایرانی. میانگین اقلام دارویی در جهان حدود2 قلم دارو در هرنسخه است و این میزان در ایران۳ تا ۴ قلم است. وزیربهداشت ایران چند سال پیش مصرف خودسرانه دارو در ایران را یک بحران توصیف کرد.
بستری ۲۰ درصد ازبیماران به‌دلیل مصرف خودسرانه دارو
تحقیقات انجام شده درباره مصرف خودسرانه دارو در کشور نشان می‌دهد، 10 تا 15 درصد داروها در ایران بدون مشورت با پزشک مصرف می‌شوند که در این بین، داروهای مسکن و آنتی‌بیوتیک‌ها بیشترین میزان مصرف خودسرانه را تشکیل می‌دهند. از عوارض این پدیده می‌توان به بستری شدن 10 تا 20 درصد ازبیماران در مراکز درمانی به علت عوارض دارویی اشاره کرد.
مصرف خودسرانه دارو میان باسوادها
نکته قابل تامل این است که طبق بررسی‌های صورت گرفته خوددرمانی در گروه‌های باسواد از گروه‌های بی‌سواد بیشتر است، به علاوه در میان افراد باسواد کسانی که دارای تحصیلات متوسطه بوده‌اند به مراتب بیشتر از کسانی که از تحصیلات عالیه برخوردار بوده‌اند به خوددرمانی مبادرت ورزیده‌اند.
مسکن‌ها مرهم زندگی مدرن
البته براساس گفته کارشناسان علوم رفتاری مشکلات زندگی مدرن عامل مصرف بی‌رویه دارو در ایران است. داروهایی چون مسکن‌ها و آرام‌بخش‌ها در کیف هرفردی دیده می‌شود؛ این امر نشان از پایین بودن امنیت روانی و فشارهای روحی دارد که ازطرف اجتماع افراد را تهدید می‌کند.
بیماری‌هایی چون سردرد و... که در اثر فشارهای روحی زندگی مدرن بر افراد جامعه وارد می‌شود، منجر به گرایش افراد به دارو برای تحمل شرایط اجباری زندگی می‌شود.
مشکلاتی چون ترافیک، ازدحام، مسائل کاری و خانوادگی نفس انسان مدرن را به شماره انداخته و برای تسکین این دردها چاره‌ای جز توسل به داروها باقی نمی‌ماند.
سه داروی پرطرفدار میان ایرانی‌ها
در میان داروهایی که به صورت خودسرانه مصرف می‌شود برخی داروها ازاقبال بیشتری برخوردارند.
به گفته رسول خضری دبیر اول کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی مصرف دارو در ایران با جمعیت ۷۵ میلیون نفری از کشور چین با جمعیت نزدیک به ۲ میلیارد نفر قابل مقایسه است.
به گفته این نماینده مجلس نهم، آنتی بیوتیک‌ها در ایران مشتری زیاد دارد که سبب تاثیر منفی بر کلیه‌ها می‌شود که یکی از مهم‌ترین عوامل آمار بالای نارسایی و پیوند کلیه در ایران نیز مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌هاست.
این عضو کمیسیون بهداشت مجلس می‌گوید: بعد از آنتی‌بیوتیک‌ها، مولتی ویتامین‌ها و مسکن‌ها در رتبه بعدی مصرف دارو در ایران جای دارند.
او ادامه می‌دهد: در همه جای دنیا داروهایی که در یک نسخه توسط پزشک نوشته می‌شود به بیش ازسه قلم نمی‌رسد ولی در کشور ما در یک نسخه دارویی ده‌ها قلم دارو دیده می‌شود. به اعتقاد او پزشکان این امر را به بیماران یادآوری نمی‌کنند که دارو سم است نه.
کمک داروخانه‌های متخلف به مصرف خودسرانه دارو
بسیاری از متخصصان حوزه سلامت معتقدند که مصرف خودسرانه دارو عوامل بسیاری دارد که یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلایل آن داروخانه‌ها هستند؛ یعنی داروخانه‌ها به سهولت دارو را در اختیار مشتریان خود قرار می‌دهند.
فرزاد امینی داروساز در این باره می‌گوید: داروخانه‌ها در مصرف خودسرانه داروها و خود درمانی نقش مهمی دارند زیرا برخی از داروخانه‌ها به‌راحتی دچار این تخلف شده و داروها را بدون نسخه در اختیار بیماران قرار می‌دهند.
محمد بهرام‌نژاد، پزشک متخصص به ارائه داروی بدون نسخه اشاره می‌کند و می‌گوید: روی داروخانه‌ها نظارت جدی وجود ندارد همین امر سبب تخلف بسیاری شده است. به گفته وی در کشورهای پیشرفته دنیا چنین تخلفاتی در این سطح وسیع دیده نمی‌شود.
او معتقد است باید ذائقه دارویی بیمار تغییر یابد. یعنی بیماران باید به سمت مصرف داروهای گیاهی بروند.
این پزشک متخصص می‌گوید: ما باید در کشور از ظرفیت داروهای گیاهی استفاده کنیم. عرضه خام و نپخته داروها سبب بی‌رغبتی می‌شود. اگر ما از بسته‌بندی خوبی برای این دسته از داروها استفاده کنیم کمک شایانی به سلامت کشور می‌کنیم و از عوارض دارویی کمتری رنج خواهیم برد.
سود مصرف خودسرانه دارو در جیب ژرمن‌ها
در کنار مصرف بی‌رویه و عوارضش، ضرر مالی آن به اقتصاد کشور موضوع مهم و قابل توجه دیگری است. مصرف بیش از اندازه دارو سبب واردات بی‌رویه دارو به کشور و افزایش هزینه‌های اقتصادی می‌شود.
به گفته یک داروساز مصرف بی‌رویه دارو از نظر اقتصادی برای کشور هزینه‌بر است و ایران باید به سمت ساخت داروی ژنریک برود؛ یعنی داروهایی که در کشور تولید و مصرف شوند تا نیاز ما به داروهایی با برندهای خارجی برطرف شود.
این داروساز می‌گوید: دو کشور آلمان و کانادا به‌عنوان غول داروسازی دنیا سازنده داروهای ژنریک هستند و کمتر از 7 درصد ازداروهای غیربرند در کشورشان استفاده می‌کنند.
او می‌افزاید: درایران ما بخش اعظمی ازیارانه دارو را بابت برندهای خارجی دارویی می‌پردازیم. در کشوری مانند آمریکا با جایگزینی داروهای ژنریک جای برندهای خارجی سالانه میلیاردها دلار صرفه‌جویی اقتصادی صورت می‌گیرد.
تاثیر نظام بیمه‌ای ناکارآمد در مصرف دارو
به گفته فتح‌الله احمدی پزشک و استاد دانشگاه نظام بیمه‌ای ناکارآمد هم ازجمله عوامل مهم افزایش خوددرمانی و مصرف بی‌رویه و خودسرانه دارویی در ایران است.
به باور این استاد دانشگاه برخی از بیماران فاقد پوشش بیمه‌ای هستند و برخی نیز به‌دلیل مراحل اداری طویل و عریض برای استفاده ازخدمات بیمه‌ای قید آن را می‌زنند.
او می‌افزاید: در این میان برخی داروها هم مشمول بیمه نمی‌شوند و از این رو بیمار خود شخصا اقدام به تهیه دارو می‌کند.
او که به نظام بیمه و درمانی انتقاد دارد، می‌گوید: نظام درمانی و سلامت درکشور به عدالت توزیع نشده است و این شرایط سلامت جامعه را تهدید می‌کند.
رتبه بیستم ایران در مصرف دارو در جهان
حمید خیری مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان کشور نیز درباره مصرف خودسرانه دارو در ایران می‌گوید: ایران مقام بیستم را ازنظر مصرف دارو در جهان و در آسیا بعد از چین رتبه دوم را داراست.
میزان مصرف دارو در ایران نسبت به کشورهای دیگرسه برابراست و میانگین قرص مصرفی در میان ایرانیان ۳۴۰ قرص در سال است.
او معتقد است: سهل‌الوصول بودن دارو سبب مصرف خودسرانه و افزایش بی‌رویه این روند در ایران است.
به گفته این پزشک در کشورهای پیشرفته دنیا به راحتی و سهولت آنتی بیوتیک‌ها را در اختیار بیمار قرار نمی‌دهند چراکه عوارض بسیاری دارد.
لیست 10 داروی پرفروش کشور
براساس آخرین آمار معاونت غذاو داروی وزارت بهداشت لیست ۱۰ داروی پرفروش کشور به ترتیب زیر است: ۱. کلوپیدوگرل (Clopidogrel): پرفروش‌ترین داروی کشوراست، در ردیف داروهای بیماران قلبی - عروقی قرارمی‌گیرد. مصرف این داروبا آسپرین خطرناک است. سفیکسیم: (Cefixime) رتبه دوم را دارد. «آموکسی سیلین» که پراستفاده‌ترین آنتی بیوتیک در نسخه پزشکان است رتبه سوم را دارد که برای رفع عفونت‌های دندانی نیز استفاده می‌شود. آلبومین(Albumin)، در گروه دارویی مشتقات خونی قرار می‌گیرد و افزایش‌دهنده حجم پلاسما است و رتبه چهارم را درمیان داروهای پرمصرف دارد.
ایمیون گلبولین (immune globulin) به‌عنوان پنجمین داروی پرمصرف سبب کاهش احتمال بروز و شدت عفونت سیستمیک و کاهش واکنش میزبان علیه پیوند مصرف می‌شود.
آموکسی کلاو، سوماتروپین، ایمی پنم، فیلگراستیم ومتفورمین (Metformin)، به‌عنوان کاهنده قند خون دردرمان دیابت نوع دو رتبه ششم تا دهم را در میان داروهای پرمصرف دارا هستند.
به هر رو بحران مصرف دارو درایران به عنوان تهدید جدی باید مورد توجه مسوولان قرارگیرد تا با اتخاذ تدابیری برای افزایش سلامت و پیشگیری ازبیماری جامعه را به سمت کاهش مصرف داروپیش برند، با این هدف سرانه سلامت میان ایرانیان افزایش یافته و ضررهای اقتصادی هم کاهش می‌یابد.
ارسال نظر