رمزگشایی از هویت بصری مشهد 2017

دنیای اقتصاد، گروه فرهنگ و هنر- چندی پیش از هویت بصری مشهد ۲۰۱۷، پایتخت فرهنگی جهان اسلام رونمایی شد، این طرح واکنش‌های بسیاری را در جامعه گرافیست‌های مشهد برانگیخت، به‌طوریکه طی گفت‌وگوهایی که با گرافیست‌های متعدد انجام دادیم، لزوم اجرای هویت بصری برای این رویداد و ایده اولیه آن از نکات مثبت و عدم‌اطلاع‌رسانی صحیح و خروجی کار از نقاط ضعف این فرآیند تلقی شد. تفصیل نظرات برخی از این گرافیست‌ها را دراین گزارش می‌خوانید.

طرحی با شروع خوب و پایان بد

احسان مهدوی: به‌نظر من همانقدر که هویت بصری مشهد ۲۰۱۷ می‌تواند حائز اهمیت باشد به همان نسبت طراحی کارت ویزیت یک وکیل یا تابلوی یک فروشگاه هم مهم است، از کوچک‌ترین کارها تا بزرگترین کارها باید با وسواس و به خوبی انجام شوند و به یک میزان به آن‌ها توجه شود، مثلا در چرخه زیست‌شناسی اگر یک علف ساده خشک شود، ممکن است یک حیوان کمیاب منقرض شود. فکر می‌کنم متولیان مشهد ۲۰۱۷ خیلی تلاش کردند تا یک کار عالی انجام دهند؛ داوران بزرگی را دعوت کردند، فراخوان دادند، جایزه بزرگی را درنظر گرفتند، اما درنهایت به‌جای اینکه به سمت کار حرفه‌ای پیش برویم به‌دنبال برگزاری مراسمی پرطمطراق و نمایشی بودیم و این نمایشی بودن، مسیر را خطرناک کرد و به سمتی برد که انگار می‌خواستیم صرفا سروصدا راه بیندازیم.

معمولا تجربه هم نشان داده وقتی که کارها با سروصدا برگزار شود، آخرش نتیجه مثمرثمری ندارد، درصورتی که می‌شد با مدیریتی ساده‌تر، ارزان‌تر ولی حرفه‌ای‌تر به نتیجه بهتری رسید، مثال دیگری که می‌شود در این زمینه زد جشنواره امام رضا(ع) است، این جشنواره سال‌های سال است که با افتتاحیه‌ها و اختتامیه‌های گران‌قیمت و پرسرو صدا برگزار می‌شود ولی هیچ‌وقت شاهد خروجی خوب و حرفه‌ای از آن نبوده‌ایم. فکر می‌کنم ما درمجموع گرفتار این هیاهو و سروصدا هستیم که احتمالا ژست‌هایی است که مدیران دوست دارند داشته باشند ولی درنهایت به محصول و هدف توجهی نمی‌شود. آسیب‌شناسی دیگری هم که می‌توانم داشته باشم این است که در گرافیک ملاحظه و احتیاط سم است و یکی از شیرینی‌های کار گرافیک این است که گرافیست بسیار جسور و خلاق باشد و چیزی مانع خلاقیت هنری طراح نباشد. ایرادی که در هویت بصری مشهد ۲۰۱۷ وجود دارد خاصیت محتاط بودنش است و این باعث می‌شود جریان خیلی شکل محلی به خودش بگیرد و برد بین‌المللی از آن کاسته شود. خوبی این کار این است که ارجاعی به آینه‌کاری حرم دارد و از این سوژه خوب استفاده کرده است، اما هنوز تا مرحله پخته شدن خیلی کار دارد. علی‌رغم شروع خوب این کار، احتیاط و شتابزدگی در نتیجه کار دیده می‌شود.

به این طرح نمره قبولی می‌دهم

مصطفی معمی‌وند: به اعتقاد من منطق طراحی و شروع این کار درست است، اما یک جاهایی به‌خاطر نوع گره‌بندی و شکل هندسی که انتخاب شده، کار به‌خوبی از آب در نیامده، به‌طور مثال قوس‌های گنبد با تفکر و منطق برنامه‌ریزی شده همخوانی ندارد.

درکل هرچند که ترکیب‌بندی، انتخاب رنگ، طراحی و به‌طورکلی پرداخت کار می‌توانست بهتر از این انجام شود اما نمره قبولی را به این طرح می‌دهم.

هویت بصری اهمیت بسیاری دارد اما مهمتر از آن کاربردی بودن و چگونگی استفاده از این هویت بصری است، هویت بصری نباید صرفا یک معرفی‌نامه باشد. اگر این هویت بصری قابلیت این را داشته باشد که تمام نیازهای بصری مشهد 2017 را تامین کند موفق بوده است.

برای اینکه هویت بصری از دور خارج نشود باید طرحی پویا داشته باشد و بتواند در هر برنامه‌ای طی یک مناسبت خاص نقش‌آفرینی کند. مشکلی که در برخی از هویت‌های بصری وجود دارد تکراری بودن آن‌هاست، این تکرار باعث می‌شود مخاطب قبل از توجه به طرح با این پیش‌فرض که این طرح همان طرح‌های قبلی است به راحتی از کنارش عبور کند. برای همین هویت بصری باید به‌گونه‌ای طراحی شود که پتانسیل و انعطاف‌پذیری کافی برای استفاده در موقعیت‌های متفاوتی مثل اختتامیه، همایش یا رونمایی خاص را داشته باشد. تا علاوه بر حفظ هویت بتواند اطلاع‌رسانی درست را هم انجام دهد.

اما مهمتر از همه این‌ها در ابتدا باید مشخص شود که ما درنظر داریم نزد مخاطبان داخلی و بین‌المللی چه ویژگی از مشهد را به‌عنوان هویت این شهر معرفی کنیم که برای مشخص کردنش نیاز به تحقیقات درباره پیشینه تاریخی و اساس به‌وجود آمدن شهر مشهد داریم و اینکه هویت مشهد در چیست؟ و قرار است در آینده چه باشد؟ پس از پاسخ به این سوال است که می‌توان تکنیک مناسب اجرا را انتخاب کرد.

اگر این طرح گسترش درستی داشته باشد ممکن است ضعف‌هایش به چشم نیاید

رضا باباجانی: هر چیزی که قرار است در یک محیط اجتماعی ابراز و دریافت شود، نیاز به یک هویت و تمیز داده شدن نسبت به محیط پیرامونش دارد، این تمایز به وسیله هویت بصری ممکن است و هرچقدر کیفیت این هویت بصری به لحاظ اجرایی و ابرازی بیشتر باشد ماندگاری بیشتری خواهد داشت.

رویدادی مثل مشهد ۲۰۱۷ براساس اهمیتی که قرار است ایجاد کند و مشهد را یک سال به‌عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام بشناساند، باید دارای استانداردهایی بازتر از یک وضعیت محلی باشد. یعنی وقتی می‌گوییم مشهد، پایتخت فرهنگی جهان اسلام است پس قطعا استانداردها و نگاه ما هم باید یک مقوله بین‌المللی و فراملی باشد.

نکته مثبت هویت بصری مشهد ۲۰۱۷ این است که دست‌اندرکاران سراغ مقوله‌ای به نام هویت بصری رفته و الزام آن را متوجه شده‌اند، اما اینکه در این مقوله چه اتفاقی افتاده و خروجی کار چه بوده بحث دیگری است. نکته مثبت دیگر کار نیز این است که طراحان المان‌های فرهنگی و ملی، اقلیم مشهد را درنظر گرفته و تصویرسازی خوبی را انجام داده‌اند.

اما این هویت بصری هیچ ارتباطی به نشانه آن ندارد، درصورتی که اولین جزئی که در هویت بصری پیگیری می‌شود، تکثیر نشانه به اقلام است اما ما چنین چیزی را در نشانه و شیوع هویت بصری مشهد ۲۰۱۷ نمی‌بینیم. هویت به‌صورت کاملا مجزا از نشانه، طراحی و تعریف شده است.

در آخر باید بگویم من به‌عنوان طراح گرافیکی که در مشهد کار می‌کنم در گوشه ذهنم این موضوع را هم درنظر می‌گیرم که تیم طراحی با ارگانی مثل شهرداری کار می‌کند و محدودیت‌ها و خط‌قرمزهایی که خود شهرداری برای خودش قائل است جدا از استانداردهایی است که طراح برای هویتش قائل است و در عین حال اگر به قضیه خوشبینانه نگاه کنیم، درصورتی‌که این طرح گسترش درستی داشته باشد ممکن است بشود از ضعف‌هایش چشم‌پوشی کرد.

بهتر بود این کار به گرافیست‌های سرشناس‌تری سپرده می‌شد

مسعود شاکری: زمانی‌که مشهد به‌عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال ۲۰۱۷ برگزیده شد، خبر خوش و افتخار بزرگی را برای جامعه ایران به‌خصوص شهر مشهد در ذهن همه ما به‌وجود آورد. البته این اتفاق وظیفه سنگینی را برای ما رقم زد تا با تلاش مضاعف و کار تخصصی برای این رویداد طرحی را در قالب هویت بصری شهر مشهد شاهد باشیم.

به بهانه این اتفاق، تلاش‌هایی انجام شد و نمای کلی هویت بصری مشهد طی یک مراسم رونمایی شد.

اثری که درنهایت در قالب هویت بصری شهری در منظر دید عموم قرار گرفت، کاری است که براساس چارچوبی از هندسه نقوش و گره‌چینی که در ذات هنر و فرهنگ بصری ما نهفته، طراحی شده و در بالای این اثر با همین زیباشناسی شاهد سبکی با مضمون مشهدالرضا ۲۰۱۷ هستیم .

هویت بصری زمانی در شهر گسترش پیدا می‌کند که بتواند ارتباطی معقول، زنده و پویا با مخاطبانش برقرار کند. این اثربخشی، رسالتی است که در دل این حرکت نهفته است. اینجاست که بحث مخاطب‌شناسی در کنار تخصص‌های دیگر اهمیت پیدا می‌کند. حال باید ببینیم ما چقدر در این امر موفق بودیم و توانسته‌ایم نگاه‌ها را به این اتفاق نزدیک کنیم.

ضمن تشکر از همه کسانی که با عشق و علاقه در ساخت و طراحی این اثر زحمت کشیده‌اند، به‌نظر من جدا از بحث فنی اثر، نگاه من به سمت و سوی تصمیم‌گیرندگان و مدیران است که می‌توانستند با تدبیر و تفکری هوشمندانه و با آینده‌نگری، از تعداد دیگری از همکاران مطرح و طراحان سرشناس که هرکدام در تخصص خود دارای رزومه قوی و قابل‌قبولی هستند به‌نحو شایسته‌ای بهره ببرند که قطعا خروجی این اثر ارزشمند را با کیفیت بهتری آن‌چنان‌که شایسته نام پایتخت فرهنگی اسلامی است، نمایش می‌داد.

این طرح هنوز خیلی جای کار دارد

عزت‌الله ظهوریان: به اعتقاد من هم طراحی نشانه و هم طراحی هویت بصری، خوب از کار درنیامده است. لوگوی مشهد ۲۰۱۷ را که دیدم بسیار تعجب کردم، به‌نظرم هنوز خیلی جای کار دارد. تعجب می‌کنم چرا برای طراحی هویت بصری مشهد ۲۰۱۷ اطلاع‌رسانی درستی انجام نشده و بدون برگزاری نشست و گردهمایی، کاری انجام شده و به ثبت هم رسیده است. شناختی که من از گرافیست‌های این شهر دارم این است که بسیار بهتر از این طرح، می‌توانستند طرح بدهند.

کسانی که درباره هویت بصری مشهد ۲۰۱۷ نظر می‌دهند باید این موضوع را کارشناسانه‌تر ببینند، مشهد پتانسیل‌های بسیار بالایی دارد. این طرح روح و انرژی ندارد باید این ضعف‌ها جدی‌تر دیده شود. ما باید نمادی پویا ایجاد کنیم که اطلاع‌رسانی درستی را به اشخاصی که از سراسر دنیا به مشهد می‌آیند، ارائه دهد. من فکر می‌کنم نباید از این موضوع، سطحی عبور می‌کردند و باید برای این طرح اتاق فکری تشکیل و ایده‌ها و خلاقیت‌های متفاوت مطرح می‌شد.