چگونه عوارض مزمن و حاد دیابت را کاهش دهیم

دکتر مجید نصیری‌انصاری

پزشک عمومی

در زمان بروز عوارض حاد دیابت، بیمار ناچار بستری در بیمارستان است. موثرترین درمان عوارض مزمن پیشگیری از آن است که از طریق کنترل قند صورت می‌گیرد. ضمنا مراجعات منظم برای معاینات چشمی و قلبی و عصبی بسیار موثر است. اهداف مهم درمان دیابت شامل کنترل قند خون در محدوده طبیعی و کم کردن عوارض مزمن و فراهم کردن امکان یک زندگی طبیعی برای بیمار است. بیمار مبتلا به دیابت (نوع یک یا دو) باید آموزش‌های لازم برای تغذیه، ورزش و مراقبت از خود و جلوگیری بروز بیماری‌های دیگر را ببیند.

　

تغذیه

همانند مردم معمولی، رژیم غذایی این افراد شامل میوه‌ها، سبزی ها، شیر و لبنیات، نان و غلات و گوشت و جانشین‌های آن است که اگر بیمار مشکل خاصی نداشته باشد هیچ گروه غذایی نباید حذف شود.

میوه‌ها:

میوه‌ها شامل میوه تازه، یخ زده، کنسرو شده، خشک و آب میوه است. از این گروه ۲ تا ۴ سهم در روز می‌توان مصرف کرد که به‌صورت زیر است:

هر سهم شامل سیب، موز، کیوی، شلیل، پرتقال، هلو. هرکدام به اندازه کوچک یا متوسط یک عدد در روز. خرما ۲ عدد، نصف انار، نارنگی کوچک ۲ عدد، آلو کوچک ۲ عدد، انجیر تازه ۲ عدد، زردآلو ۲ عدد، توت‌فرنگی یک و یک‌چهارم لیوان، آلبالوی تازه سه چهارم لیوان، ‌آناناس سه چهارم لیوان، نصف گلابی، هندوانه یا خربزه یک برش معادل ۳۰۰ گرم.

سبزی ها

سبزی هایکی از مهم‌ترین منابع غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و فیبر محسوب می‌شود. روزانه حداقل ۳ تا ۵ واحد از انواع سبزی ها را مصرف کنید. هر واحد از این گروه شامل سبزی پخته نصف لیوان و سبزی خام یک لیوان می‌شود.

گروه شیر و لبنیات

شامل شیر و ماست و پنیر و خامه است. البته با توجه به میزان کالری، پنیر در لیست گوشت‌ها و خامه در لیست چربی‌ها بررسی می‌شود. از این گروه ۲ تا ۳ واحد می‌توان استفاده کرد. یک واحد از این گروه شامل شیر بدون چربی و شیر سویا یک لیوان و ماست سه‌چهارم لیوان می‌شود.

گروه نان و غلات و حبوبات

این مواد غذایی عمدتا حاوی نشاسته هستند. از این گروه ۵ تا ۶ سهم در روز می‌توان استفاده کرد. هر واحد از این گروه شامل نان سنتی یک کف دست (۲۰ گرم)، نان لواش ۲ کف دست (۳۰ گرم)، ماکارونی نصف لیوان، برنج یک سوم لیوان، جوانه گندم ۳ قاشق غذاخوری، ذرت یا نخود سبز نصف لیوان و سیب‌زمینی آب‌پز یک عدد کوچک (۹۰ گرم)، کدو حلوایی یک لیوان، انواع لوبیا، نخود، لپه و عدس یک دوم لیوان.

گروه گوشت و جانشین‌های آن

از این گروه ۲ تا ۳ سهم در روز مجاز است هر سهم شامل گوشت قرمز، ماهی و ماکیان ۳۰ گرم، کنسرو ماهی ۵/ ۱ قاشق غذاخوری، تخم‌مرغ یک عدد و پنیر ۳۰ گرم.

گروه چربی‌ها

بهتر آن است که از این گروه غذایی کمتر استفاده کنید. این گروه شامل انواع روغن، کره، خامه، سس مایونز و مارگارین است.

توصیه‌های غذایی

برای کنترل قند خون روزانه ۳ نوبت غذای اصلی و ۳ نوبت میان وعده توصیه می‌شود. مصرف میان وعده قبل از خواب مخصوصا در کودکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اگر بیماری خاصی ندارید سعی کنید از تمام گروه‌های غذایی در طول روز استفاده کنید.

ورزش

افراد دیابتی لازم است حداقل هفته‌ای ۳ روز و کلا ۱۵۰ دقیقه ورزش کنند که در این میان ورزش‌های هوازی مثل پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و شنا بهتر از بقیه است. قبل از انجام ورزش به‌خصوص در افراد دیابتی نوع یک که از انسولین استفاده می‌کنند لازم است قند خون چک شود. اگر قند خون بالای ۲۵۰ باشد لازم است ورزش به تاخیر انداخته شود. اگر قند خون کمتر از ۱۰۰ باشد لازم است کربوهیدرات مثل آب میوه، بیسکویت و کیک که حاوی ۱۵ گرم کربوهیدرات باشد، استفاده شود.

فواید انجام فعالیت‌های ورزشی

کاهش وزن، کاهش فشار خون، کاهش تری‌گلیسیرید خون، پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی، کاهش قند، کاهش مقاومت به انسولین و کاهش خطر ابتلا به دیابت در افراد در معرض خطر از فواید ورزش است. پیش از انجام ورزش به میزان کافی آب بنوشید، در انتخاب کفش ورزشی دقت کنید و دستبند دیابتی بودن خود را همراه داشته باشید. افراد در معرض خطر دیابت (نوع ۲) و افرادی که به تازگی بیماری دیابت (نوع ۲) گرفته‌اند، معمولا با انجام تغذیه سالم و ورزش منظم، کنترل قند قابل قبولی پیدا می‌کنند. در بسیاری از بیماران درمان دارویی هم شروع می‌شود که شامل درمان‌های خوراکی و تزریقی مثل انواع انسولین‌ها است که نوع درمان را فقط پزشک تعیین می‌کند و درمان‌های دارویی در هر فردی مختص خود اوست و از فردی به فرد دیگر کاملا متغیر است. بحث نوع دارو مدنظر ما نیست و فقط پزشک تعیین‌کننده است. در ادامه نکات مهم و کاربردی در مورد دیابت را یادآور می‌شویم:

دیابت در سفر

در مسافرت‌های هوایی اگر تنها هستید خدمه پرواز را از بیماری خود مطلع کنید. انسولین و داروهای موردنیاز در دسترس باشد، مقدار زیادی آب بنوشید، در پروازهای طولانی چون زمان وعده‌های غذایی قابل تشخیص نیست سعی کنید انسولین خود را حین یا بعد از هر وعده غذا استفاده کنید. در مسافرت‌های زمینی به ازای هر ۲ ساعت رانندگی ۱۰ دقیقه پیاده‌روی کنید، از کفش مناسب استفاده کنید و اگر از انسولین استفاده می‌کنید در دمای مناسب نگهداری کنید. انسولین‌های استفاده نشده را در یخچال و در دمای ۲ تا ۸ درجه نگهداری کنید. انسولین‌های قلمی در حال استفاده را می‌توان در دمای زیر ۲۵ درجه خارج از یخچال تا ۴ هفته نگهداری کرد. در طول سفر شکلات یا شیرینی خشک در دسترس باشد که در صورت افت قند استفاده شود. دستبند دیابتی بودن خود را به همراه داشته باشید و در طول مسافرت قند خود را بیش از مواقع دیگر اندازه‌گیری کنید.علائم افت قند خون شامل رنگ‌پریدگی، عرق سرد، لرزش بدن و بی‌حالی است. علائم کم‌آبی بدن شامل گیجی، بی حالی، گودی دور چشم، تشنگی و افت فشار خون است.

مراقبت از پا در دیابت

  • هر روز لای انگشتان پای خود را از نظر قرمزی، زخم و تورم بررسی کنید.
  • روزانه پای خود را با آب ولرم و صابون شست‌وشو داده، سپس خشک کنید و بعد با وازلین چرب کنید.
  • با پای برهنه راه نروید. از دمپایی روفرشی استفاده کنید.
  • به محض مشاهده زخم در پا به پزشک خود اطلاع دهید.
  • هر روز پاها را ورزش داده و ناخن‌ها را کوتاه کنید.
  • از کفش مناسب به اندازه پا استفاده کنید. پاشنه حدود 3-2 سانتی‌متر باشد و جلو باز نباشد.
  • جهت معاینه حس پا هرچند وقت به پزشک مراجعه کنید.

افت قند در دیابت

معمولا افت قند زمانی پیش می‌آید که قند به زیر ۷۰ میلی‌گرم در دسی لیتر می‌آید و علائم آن در قبل گفته شد. این مورد در دیابت نوع یک بیشتر دیده می‌شود. علل افت قند، تزریق انسولین زیاد، فعالیت بدنی زیاد، دریافت کم مواد غذایی و مصرف الکل با معده خالی است. در مورد افت قند خون ابتدا ۲ یا ۳ حبه قند مصرف کنید. معمولا بعد از ۱۵ دقیقه بهتر می‌شود. اگر قند خون را گرفتید و باز پایین بود، کار بالا را تکرار کنید و اگر خوب شد یک میان وعده نان و پنیر استفاده کنید. برای پیشگیری از افت قند خون، خوردن میان وعده‌ها را فراموش نکنید.

انسولین در دیابت

شامل انسولین‌های طولانی اثر، کوتاه اثر و دو مرحله‌ای است. انسولین‌های مدرن همان انسولین‌های قلمی هستند که از نظر تزریق، نگهداری و نحوه استفاده آسان‌تر بوده و در ضمن به انسولین بدن مشابه‌تر هستند.محل تزریق شامل بازوها، دور ناف و ران‌ها است. در تزریق انسولین فاصله محل هر تزریق بعدی یک سانتی‌متر باشد. اگر دو بار تزریق انسولین در روز انجام می‌دهید، بهتر است دو اندام را برای تزریق انتخاب کنید. در تزریق انسولین نیازی به الکل نیست فقط جای تزریق باید تمیز باشد.

چربی و فشار خون در دیابت

  • چربی خون شامل تری‌گلیسیرید و کلسترول است.
  • چربی‌های اشباع مثل خامه، سرشیر، گوشت، زرده تخم‌مرغ، سوسیس، کالباس و لبنیات پرچرب حاوی کلسترول زیاد هستند و باید محدود شوند.
  • چربی‌های غیراشباع شامل روغن سویا، کانولا، زیتون، ذرت و آفتابگردان هستند که بهتر از چربی‌های اشباع هستند.
  • فشار خون را که مساوی یا بیشتر از 90/ 140 باشد، فشار خون بالا می‌نامند. کنترل فشار خون باعث کاهش خطر بروز بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود. برای کنترل فشار خون باید غذاهای سرخ شده، سس‌ها، غذاهای کنسروی، سوسیس، کالباس، چیپس و پفک و مواد شور محدود شوند.
  • سیر، پیاز، کلم، اسفناج، مرکبات، قارچ و حبوبات برای کنترل فشار خون موثر است.
  • امیدوارم با عرضه مطالب فوق توانسته باشم پاسخی به سوالات رایج را که در افراد دیابتی پیش می‌آید، داده باشم. امیدوارم با کنترل دیابت زندگی خوب و سالمی داشته باشید.

منابع:

1- هاریسون

2- مطالب آموزش دیابت از شرکت نورنور دیسک پارس

-3 شرکت نوونوردیسک پارس novonordisk

چگونه عوارض مزمن و حاد دیابت را کاهش دهیم