استانداران خراسان در عهد پهلوی- 18

هادی پژوهش

سپهبد نادر باتمانقلیچ در سال ۱۲۸۲ متولد شد، تحصیلات نظامی خود را در دانشکده افسری تهران به پایان برد و برای ادامة تحصیل راهی سوئیس شد. پس از اتمام تحصیلاتش و با بازگشت به کشور در ارتش به مناصبی چون فرماندهی تیپ اردبیل، ریاست باربری تسلیحات ارتش و ریاست تربیت بدنی دست یافت.

باتمانقلیچ از جمله افسرانی بود که با استقرار متفقین در ایران پس از شهریور ۱۳۲۰ به علت گرایشات آلمانی دستگیر و مدتی در اراک بازداشت شد. باتمانقلیچ در سال ۱۳۳۲ با درجه سرلشکری به مخالفان دولت دکتر مصدق پیوست، این در شرایطی بود که مصدق ریاست اداره شهربانی را به او تکلیف کرد، اما نپذیرفت و در همان سال ریاست دفتر نظامی و ژنرال آجودانی شاه را پذیرفت. در مرداد ۱۳۳۲ فرمان ریاست ستاد ارتش را دریافت کرد و با سپهبد زاهدی برای به دست گرفتن حکومت و ساقط کردن حکومت مصدق هم‌داستان شدند و بنابه توصیه سرهنگ اخوی به سرهنگ فرزانگان، گرداننده اصلی نظامیان با وی مرتبط شد. گرچه اخوی باتمانقلیچ را فاقد شهامت کافی معرفی کرد اما نگرانی وی از قدرت گرفتن حزب توده یکی از عواملی بود که باعث پیوستن باتمانقلیچ به این گروه شد. سرهنگ اخوی در دیدار با سرهنگ کارول آمریکایی از باتمانقلیچ حمایت کرد و در ملاقات اخوی با زاهدی قرار بر این شد که باتمانقلیچ ریاست ستاد ارتش را برعهده بگیرد. پس از تثبیت نقش باتمانقلیچ در عملیات کودتا، او در جلسات کودتاگران شرکت کرد و حتی یکی از این جلسات در باغ وی در کرج برگزار شد.

دستگیری پیش از کودتا

پس از آنکه نصیری حکم نخست‌وزیری زاهدی را به وی داد، باتمانقلیچ از سوی نخست‌وزیر جدید به ریاست ستاد ارتش منصوب شد و به همراه مصطفی مقدم در نیمه شب ۲۴ مرداد راهی ستاد ارتش شدند تا حکم عزل سرلشکر ریاحی را به وی ابلاغ کنند و باتمانقلیچ در ستاد ارتش مستقر شود. آنان در راه بودند که متوجه شکست کودتا شدند. پس از میانه راه بازگشته و به زاهدی خبر شکست را دادند. باتمانقلیچ که وحشت‌زده بود با زاهدی به منزل سرهنگ فرزانگان رفت و پس از مدتی به منزل خود بازگشت. او در صبح روز ۲۵ مرداد دستگیر و به دژبانی مرکز منتقل شد و در عین حال هرگونه خیانت علیه دکتر مصدق را رد کرد تا سرانجام در روز ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ پس از اجرای موفقیت‌آمیز کودتای ۲۸ مرداد باتمانقلیچ در ظهر همان روز از زندان دژبان آزاد شد و به ساختمان ستاد ارتش رفت. او تا سال ۱۳۳۳ ریاست ستاد ارتش را برعهده داشت.در همان سال با سمت سفیرکبیری به کراچی رفت و مدتی در آنجا بود. بعد سفیر ایران در عراق شد. سپس نماینده نظامی ایران در سنتو شد. در ترمیم کابینه دکتر منوچهر اقبال در سال ۱۳۳۷ وزیر کشور شد. آخرین سمتش نیز استانداری خراسان و نیابت تولیت آستان قدس رضوی بود.باتمانقلیچ با درجه سپهبدی بازنشسته شد. پس از انقلاب به آمریکا رفت و در سال ۱۳۷۰ درگذشت.

اقدامات دوران باتمانقلیچ در خراسان:

الف - تشکیل سازمان نظامی در آستان قدس رضوی: به نحوی که مراجعین به ادارات آستان قدس به هنگام ورود احساس می‌کردند به یکی از واحدهای نظام ارتش وارد شده‌اند و این امر نارضایتی جمع کثیری از مردم را درپی داشت.

ب- تجدید بنای آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی: بنای آرامگاه فردوسی در سال ۱۳۱۳ شمسی احداث شد ولی به مرور زمان دچار نشست و ترک در دیوارها شد به همین دلیل اصلاح بنیادی بنا در دستور کار قرارگرفت و طرحی توسط مهندس هوشنگ سیحون طراحی و در سال ۱۳۴۳ اجرای آن آغاز شد و در سال ۱۳۴۷ مجموعه به بهره‌برداری رسید.