ایمان انقلابی، آموزش، ثبات مدیریتی رازهای موفقیت فولاد مبارکه
مهندس مرتضی طلایی فوق لیسانس رشته مهندسی مکانیک از دانشکده مهندسی دانشگاه شیراز و از افرادی است که از سال‌های ساخت و بهره‌برداری در کنار فولاد مبارکه بوده است. او در مشاغل مختلف در شرکت مشغول خدمت‌رسانی به کشور بوده و اکنون بازنشستگی نیز در شرکت فنی و مهندسی وابسته به شرکت فولاد مبارکه به‌عنوان مدیرعامل مشغول به همکاری می‌باشد و به این طریق سعی در ارائه‌دانش و تجربه خود در صنعت فولاد دارد. متن زیر خلاصه‌ای از گفت‌وگو با وی درباره سال‌های ساخت و بهره‌برداری شرکت فولاد مبارکه اصفهان است: ‌راجع به تصمیم ساخت کارخانه و چگونگی تولد فولاد مبارکه توضیحاتی را ارائه بفرمایید.
پیش از وقوع انقلاب اسلامی‌شرکت ملی فولاد ایران قصد داشت کارخانه‌ صنایع فولاد ایران با ظرفیت تولید یک میلیون تن را در اصفهان راه‌اندازی کند اما پروژه در شش ماهه اول به علت تغییر محصول متوقف شد.
پس از انقلاب نیز پروژه فولاد اصفهان به علت تشابه محصول با شرکت ذوب آهن اصفهان که در همان منطقه قرار داشت، متوقف شد. در سال 58 شورای انقلاب بنابر دلایلی، تصمیم به انتقال طرح بندرعباس به اصفهان و پایه‌گذاری شرکت فولاد مبارکه اصفهان و گسترش آن به عنوان یکی از تامین‌کنندگان عظیم فولاد گرفت. از سال 60 عملیات ساخت آغاز و مقرر شد تا سال 66 ساخت کارخانه انجام شود.
مشکلات شرکت در زمان ساخت چه بود؟
در دوران ساخت که مصادف با سال‌های جنگ تحمیلی نیز بود، شرکت با مسائل مختلفی دست و پنجه نرم می‌کرد. یکی از مشکلات آن زمان ضعف پیمانکاران بود. ایجاد و ساخت چنین مجتمع عظیمی‌نیازمند استفاده از پیمانکاران بود اما در آن زمان دید امروزی به پیمانکاری وجود نداشت و بسیاری از پیمانکاران به قدرت پیمانکاران امروزی نبودند و پس از پیروزی انقلاب شرکت‌های منسجمی‌در این زمینه وجود نداشت. از طرف دیگر وجود جنگ تحمیلی فشارهای بودجه ای به پروژه ساخت وارد می‌کرد. ضعف قانون و پیچیدگی فرآیندهای اداری برای دریافت بودجه‌ها و پیشبرد پروژه از مشکلات دیگری بود که در آن زمان وجود داشت. مناسب نبودن زیرساخت‌ها و مشکل بودن تهیه تجهیزات از مشکلات دیگر در آن زمان بود.
چه راهکارهایی برای گذر از این مشکلات به کار گرفته شد؟
تنها یک راهکار: همت و اراده‌ی بنیانگذاران. . .همت، اراده، سخت کوشی و قدم بر داشتن با ایمان راهگشای همه‌ما بود. افراد و پیشاپیش آنان رهبران شرکت از هیچ تلاشی فرو گذار نمی‌کردند. فضای کار در آن زمان به گونه‌ای بود که همه‌و در راس آن‌ها مهندس عرفانیان (مدیر عامل دوران ساخت) به عنوان الگو همواره بر جهاد در جبهه‌ صنعت تاکید می‌ورزیدند به گونه‌ای که خود ایشان به صورت دو شیفت در زمان ساخت مشغول کار بودند و حتی در روز‌های تعطیل تاسوعا و عاشورا نیز کار را رها نمی‌کردند. بسیاری از افراد حتی با وضو سر کار خود حاضر می‌شدند که نشان‌دهنده‌ ایمان ایشان به کار بود و این عشق درونی و احساس رسالت بیرونی راهگشای بسیاری از مشکلات بود. البته کمک بعضی از سازمان‌ها نیز نباید فراموش شود.
فشار مجریان طرح موجب شد که مجلس شورای اسلامی‌برای کمک به تسریع اجرای پروژه در سال ۱۳۶۱ ماده واحده‌ای را تصویب کند که تامین منابع برای پیشبرد این پروژه را از قوانین بودجه و پیچیدگی‌های اداری آن مستثنی و همچنین ورود مناسب برخی از تجهیزات را تسهیل می‌نمود. همت افراد به گونه‌ای بود که هیچ محدودیتی را نمی‌پذیرفتند. حتی در مواردی که برای انتقال دستگاه‌ها راه‌های انتقالی وجود نداشت خود مجریان اقدام به ساختن‌ راه‌ها، پل‌ها و راه آهن می‌کردند.

کمی‌راجع به ماشین‌آلات، تجهیزات و دانش فنی و نحوه ساخت یا خرید آنها توضیح دهید.
تکنولوژی و تجهیزات به طور عمده از کشور ایتالیا خریده شد. با تاکید مدیران و به خصوص مدیر عامل بر اهمیت آموزش، کلیه‌ دستگاه‌ها به شرط آموزش کامل خریداری می‌شد افراد متعددی برای آموزش نحوه‌ کار به کشور ایتالیا فرستاده شدند تا به طور مستقیم آموزش‌های لازم را از سازندگان بیاموزند. سه دوره برنامه‌ریزی و آموزش با مشارکت کارشناسان ایرانی و ایتالیایی در سطح کلان، واحد‌ها و در سطح برنامه‌های اجرایی و دستور‌العمل‌ها اجرا شد که طی آن دو طرف اهداف و برنامه‌های شرکت از سطح کلان تا خرد را تدوین و تیم ایرانی آموزش‌های لازم را در کنار تیم ایتالیایی فراگرفتند و به این صورت کلیه فرآیند‌های شرکت تهیه شد. یکی از سیستم‌های جالب توجه شرکت که در آن زمان در نوع خود بی نظیر بود سیستم MIS بود که پس از تهیه فرآیندهای شرکت، این فرآیندها به کمک تیمی‌متشکل از 70 متخصص ایتالیایی و 80 متخصص ایرانی طراحی و بیش از 4000 برنامه در این راستا نوشته شد. همانطور که آگاهید، خرید چنین تجهیزاتی به طور آماده نمی‌تواند در درون سیستم شرکت به خوبی نهادینه شود لذا تاکید مدیران زمان بر طراحی چنین سیستم‌هایی در تعامل نزدیک کارشناسان دو طرف بوده است. این سیستم در زمان خود مزیت بزرگی برای شرکت به همراه داشت که بعدها با بهبود مستمر روز به روز اصلاح شد و ارتقاء یافت تا به صورت امروزی درآمد. سه دوره برنامه‌ریزی و آموزش توانست از ابتدا شالوده‌ مناسبی برای شرکت با تاکید بر آموزش فراهم کند.
آغاز به کار شرکت چه سالی بود؟
آموزش‌های یاد شده در حدود سال‌های 68 تا 70 انجام شد و شرکت در سال 70 فعالیت خود را به طور غیر رسمی‌آغاز نمود. اما بهره‌برداری رسمی‌در تاریخ 23 دی 1372 با حضور ریاست جمهوری انجام شد.
عوامل موفقیت در دوران ساخت شرکت را به طور خلاصه بیان کنید.
ایمان انقلابی و سخت کوشی، رهبری کاریزماتیک، تاکید بر آموزش، ثبات مدیریتی و پرهیز از تغییرات مداوم مدیریت، چشم‌انداز مناسب برای شرکت، پرهیز از جو سیاسی و تلاش در جهت مشارکت و همدلی مناسب.
به نظر شما موفقیت شرکت فولاد مبارکه به عنوان یک سازمان متعالی ایرانی تا چه حد ریشه در دوران ساخت دارد؟
موفقیت هر سازمان در گروی پایه‌گذاری یک سیستم اولیه موفق و سپس ایجاد تکامل در آن سیستم است. این چارچوب مناسب سیستمی‌در سال‌های ساخت با تاکید بر آموزش و برنامه‌ریزی صحیح شکل گرفت. پایه مناسب با داشتن اهداف متعالی برای تولید در کلاس جهانی باعث شد تا سیستم مذکور به تدریج با تاکید بر پیشرفت و بهبود مستمر بتواند به طور مداوم سیستم‌های پایه گذاری شده را بهبود دهد و عاملی برای موفقیت‌های بعدی شرکت شود. این بهبود مستمر چنان مد نظر سازمان بود که یک سال پس از بهره‌برداری طرح‌های توسعه شرکت آغاز شد و در دوران بعد یعنی دوران بهره‌برداری، مدیرعامل جدید مهندس هراتی بر ارزش‌های اولیه‌ فولاد تاکید نمود و توانست بهبود مستمر، آموزش، سخت کوشی و کار مشارکتی را در شرکت نهادینه کند و به این طریق ارزش‌های اولیه چارچوبی برای بهبود‌های بعدی شد. برای مثال در دوره‌ ایشان افراد زیادی برای آموزش بهترین تجربه‌های جهانی به هلند فرستاده شدند که با تاکید بر ارزش آموزش صحیح در دوران ساخت انجام شد.
بهبود مستمر پس از این زمان در قالب افزایش تولید و طر‌ح‌های توسعه، حرکت به سوی سیستم‌های مدیریتی مانند مدیریت کیفیت و کاهش هزینه در آینده نمایان شد.