آسیب‏شناسی روندهای گذشته در تهیه طرح‏های مواجهه با بافت‏های فرسوده شهری، که تحت عنوان طرح‏های بهسازی و نوسازی تهیه می‏شدند، حاکی از ناکارآمدی این طرح‏ها به دلیل محتوای کالبدی و موضعی‏بودن رویکرد آن‏هاست؛ این طرح‏های موضعی به دلیل فقدان دیدگاه شهرنگر، وجود خلأهای موجود در طرح‏های بالادست توسعه شهری و عدم انطباق رویکردها و محتوای آنها، در مرحله اجرا عملا با موانع متعددی روبه‏رو شده و در بسیاری موارد متوقف می‏شد. نظام طرح‏ریزی جدید در پاسخ به رویکرد جدید بازآفرینی شهری و لزوم انطباق سطوح مختلف برنامه‏ریزی با این رویکرد، دچار تحول اساسی شده است. این تحول اساسی هم در محتوای طرح‏ها و هم در الگوها، روش‏ها و فرآیندهای تهیه طرح است. طرح‏های بالا به پایین گذشته که پروژه‏محور، عرضه‏محور، کمی، کالبد مبنا و غیر منعطف بودند، در نظام طرح‏ریزی جدید به طرح‏های پایین به بالا، فرآیند‏ محور، منعطف، شهرنگر - محله مبنا و مشارکتی تبدیل شدند. در این نظام طرح‏ریزی، طرح‏ها و مطالعات مربوط به آن، در ۵ مقیاس؛ شهر- منطقه، شهر- محدوده‏های هدف، محله هدف، طرح‏های موضعی و پروژه‏ها و در ۳ سطح راهبردی، راهبردی- عملیاتی و عملیاتی- اقدام، تهیه و انجام می‏شود که برحسب مقیاس و سطح، ممکن است محتوای آنها شامل برنامه، طرح و برنامه و طرح باشد.

طرح جامع بازآفرینی شهر

ضرورت ورود رویکرد بازآفرینی شهری به بالاترین سطوح برنامه‏ریزی توسعه شهری (طرح‏های جامع و توسعه و عمران شهری) در پاسخگویی به خلأهای موجود در این طرح‏ها، و در توجه به موضوع ارتقای کیفیت زندگی و عدم همسویی محتوای آن‏ها با برنامه‏های بازآفرینی محدوده‏های ناکارآمد شهری، مورد تأکید قرار گرفت. هدف اصلی از تهیه طرح جامع بازآفرینی شهری که در مقیاس شهر- منطقه تهیه می‏شود؛ تدوین برنامه راهبردی ارتقای کیفیت زندگی شهری است که « راهبرد توسعه یا CDS»، «راهبرد بازآفرینی» و «بازنگری و به‏هنگام سازی طرح جامع» سه بخش اصلی آن است. طرح جامع بازآفرینی متشکل از راهبردهای مدیریت یکپارچه، حاکمیت دموکراتیک محلی، ارتقای مسئولیت‏پذیری نهادهای دولتی و سازمان‏های مردم‏نهاد نسبت به منافع عمومی و فرایندهای نظارت بر مؤسسات اقتصادی و نهادهای مردمی است که مشارکت حداکثری بین سه سطح نهادهای دولتی، بازار و جامعة مدنی را ایجاد کند. این مشارکت در نهایت به زیست‏پذیرکردن فضاهای شهری در ابعاد گوناگون منجر می‏شود.

برنامه جامع اقدام مشترک

برنامه جامع اقدام مشترک که در مقیاس شهر- منطقه تهیه می‏شود، با هدف هم‏افزایی و هماهنگی بین بخشی، در برنامه‏ریزی و اجرای پروژه‏های مختلف توسعه در دستگاه‏های متولی مدیریت شهری تدوین می‏شود. بر این اساس، برنامه مذکور، یک برنامه راهبردی بین سازمان‏ها و نهادهای محلی، منطقه‏ای و ملی متولی توسعه، جهت ساماندهی فضایی در شهر و منطقه پیرامون آن است. هدف دیگر این برنامه ایجاد هماهنگی در راستای جذب بهینه و به حداقل رساندن اتلاف منابع در مدیریت شهری است. این برنامه، با تدقیق و یکپارچه‏سازی و اولویت‏بندی مشکلات و راه‏حل‏های منتج از برنامه‏های توسعه و برنامه‏های دستگاه‏ها، به دنبال ارائه چارچوبی رویه‏ای برای عملیاتی شدن راه‏حل‏ها با تأکید بر ابعاد سازمانی - نهادی و در نظر گرفتن آثار محلی، منطقه‏ای و ملی آن‏ها است. اولین تجربه این برنامه در استان سیستان و بلوچستان و استان هرمزگان شکل گرفته است.

طرح بازآفرینی محدوده‌های ناکارآمد

طرح بازآفرینی محدوده‏های ناکارآمد با دیدگاه شهرنگر، تهیه می‏شود؛ بدین‏ترتیب که با مطالعه اسناد مصوب توسعه، مبانی هویتی شهر شناخته شده و با بازخوانی سیاست‏های توسعه شهری، آثار متقابل شهر و منطقه و روند آتی تحولات آن در چارچوب اسناد بالادست مورد تحلیل قرار می‏گیرد. بر پایه مطالعات شهرنگر، شاخص‏های مؤثر در سنجش ناکارآمدی محدوده‏هایی از شهر تعیین و محدوده‏ها و محلات ناکارآمد بر اساس آن شناسایی و گونه‏بندی می‏شود. سپس طرح بازآفرینی محدوده‏های شناسایی‏شده به تفکیک گونه‏‏ها، در قالب سند چارچوب برنامه‏ریزی تدوین می‏شود، محتوای سند طرح بازآفرینی محدوده‏های ناکارآمد موارد زیر است؛

- نقش و جایگاه محدوده‏های ناکارآمد در نظام‏ فضایی شهر؛

- مسائل و مشکلات، فرصت‏ها‏ و امکانات آن‏ها؛

- فرصت‏ها و پتانسیل‏های شهر برای بازآفرینی محدوده‏های ناکارآمد؛

- راهبردهای پیش‏گیری و پیش‏نگری در خصوص گسترش محدوده‏های ناکارآمد؛

- اولویت‏بندی گونه‏ها و محلات هدف آن‏ها؛

- چشم‏انداز آغازین، اهداف کلان و رویکرد مواجهه با هر یک از مشکلات و موضوعات کلیدی در برنامه‏ریزی آن‏ها؛

- راهبردهای بهبود یا همسوسازی برنامه‏های دستگاه‏ها در هر یک از گونه‏های شناسایی‏شده.

سند بازآفرینی محله، نهاد توسعه محله

پس از تهیه طرح بازآفرینی محدوده‏های ناکارآمد که طی آن، محدوده‏ها و محلات هدف گونه‏شناسی و اولویت‏بندی می‏شود، سند بازآفرینی به تفکیک و در مقیاس محلات هدف تدوین می‏شود. هدف از تهیه این سند، برنامه‏ریزی بازآفرینی در مقیاس عملی و محلی با تدوین و اجرای طرح و برنامه‏های ارتقای کیفیت زندگی است. در تهیه این سند که مبتنی بر رویکرد اجتماع‏محور و طی فرآیندهای تسهیل‏گری انجام می‏شود، تقویت نقش نهادهای محلی و مدنی در جایگاه تصمیم‏سازی و ظرفیت‏سازی نهادهای دولتی و مدیریت شهری در جایگاه تصمیم‏گیری ابزار کلیدی محسوب می‏شود. برای تهیه این سند، نهادهای تسهیل‏گر، در محلات فعال می‏شوند تا طی فرآیندهای تسهیل‏گری اقدام به راه‏اندازی نهاد توسعه محله کنند. نهاد توسعه محله با حضور نمایندگانی معتمد از کلیه دخیلان بازآفرینی محله راه‏اندازی می‏شود. سپس این نهاد، توسط نهادهای تسهیل‏گر وارد چرخه تواناساز شده و ظرفیت‏های لازم برای برنامه‏ریزی مشارکتی و مدیریت مشارکتی محله خود را کسب می‏کند. این نهاد اجتماعی، هسته‏ اصلی برنامه‏ریزی و اجرای بازآفرینی محله هدف خواهند بود.

بازآفرینی قلمروهای عمومی

طرح‏های بازآفرینی قلمروهای عمومی، در قالب طراحی شهری محورها و مراکز محله‏ای و شهری یا طراحی مجموعه‏های چندعملکردی، از جمله طرح‏های موضعی هستند که طرح‏های تهیه شده در سطوح بالاتر (طرح‏های جامع بازآفرینی، طرح‏های محدوده‏ها و محلات ناکارآمد یا تهیه سند بازآفرینی محلات)، در جهت تحقق چشم‏انداز و اهداف طرح خود، پیشنهاد داده‏اند. محتوای اسناد تهیه‏شده برای این طرح‏‏ها شامل الگوی کفسازی، نورپردازی، دفع آب‏های سطحی، مبلمان شهری، ضوابط طراحی بدنه، نما و حجم ساختما‏ن‏ها، پیشنهاد گشایش‏های فضایی، تفکیک سواره و پیاده و برخی ضوابط عملکردی و فعالیت‏های پیشنهادی است.

طرح‌های معماری و مرمت

کوچکترین سطح طرح و مداخله در نظام طرح‏ریزی بازآفرینی، در مقیاس پلاک یا یک بلوک شهری است و عمدتاً معطوف به طرح‏‏های الگوسازی معماری در حوزه مسکن و خدمات و مرمت و بهره‏برداری مجدد از بناهای ارزشمند تاریخی است. طرح‏های مجموعه‏های مسکونی سیروس در تهران، از جمله طرح‏های الگوسازی معماری مسکن، پروژه مدرسه مرند در آذربایجان شرقی، و کتابخانه جمشیدآباد در شهر خوی، از جمله طرح‏های الگوسازی در حوزه توسعه خدمات و پروژ‏ه‌های خانه ملک التجار در سنندج، سرای معمارزاده در سبزوار، عمارت فاضلی در ساری و خانه وارطان در تهران، از طرح‏های مرمت و بهره‏برداری مجدد از بناهای ارزشمند تاریخی، نمونه‏های طرح‏ریزی بازآفرینی در این مقیاس هستند.

طرح‌‎ریزی بازآفرینی شهری

طرح‌‎ریزی بازآفرینی شهری

طرح‌‎ریزی بازآفرینی شهری

طرح‌‎ریزی بازآفرینی شهری

طرح‌‎ریزی بازآفرینی شهری