طرحریزی بازآفرینی شهری
آسیبشناسی روندهای گذشته در تهیه طرح‌های مواجهه با بافتهای فرسوده شهری، که تحت عنوان طرح‌های بهسازی و نوسازی تهیه میشدند، حاکی از ناکارآمدی این طرحها به دلیل محتوای کالبدی و موضعیبودن رویکرد آنهاست؛ این طرح‌های موضعی به دلیل فقدان دیدگاه شهرنگر، وجود خلأهای موجود در طرح‌های بالادست توسعه شهری و عدم انطباق رویکردها و محتوای آنها، در مرحله اجرا عملا با موانع متعددی روبهرو شده و در بسیاری موارد متوقف میشد. نظام طرحریزی جدید در پاسخ به رویکرد جدید بازآفرینی شهری و لزوم انطباق سطوح مختلف برنامهریزی با این رویکرد، دچار تحول اساسی شده است.
آسیبشناسی روندهای گذشته در تهیه طرح‌های مواجهه با بافتهای فرسوده شهری، که تحت عنوان طرح‌های بهسازی و نوسازی تهیه میشدند، حاکی از ناکارآمدی این طرحها به دلیل محتوای کالبدی و موضعیبودن رویکرد آنهاست؛ این طرح‌های موضعی به دلیل فقدان دیدگاه شهرنگر، وجود خلأهای موجود در طرح‌های بالادست توسعه شهری و عدم انطباق رویکردها و محتوای آنها، در مرحله اجرا عملا با موانع متعددی روبهرو شده و در بسیاری موارد متوقف میشد. نظام طرحریزی جدید در پاسخ به رویکرد جدید بازآفرینی شهری و لزوم انطباق سطوح مختلف برنامهریزی با این رویکرد، دچار تحول اساسی شده است. این تحول اساسی هم در محتوای طرحها و هم در الگوها، روشها و فرآیندهای تهیه طرح است. طرح‌های بالا به پایین گذشته که پروژهمحور، عرضهمحور، کمی، کالبد مبنا و غیر منعطف بودند، در نظام طرحریزی جدید به طرح‌های پایین به بالا، فرآیند محور، منعطف، شهرنگر - محله مبنا و مشارکتی تبدیل شدند. در این نظام طرحریزی، طرحها و مطالعات مربوط به آن، در ۵ مقیاس؛ شهر- منطقه، شهر- محدوده‌های هدف، محله هدف، طرح‌های موضعی و پروژهها و در ۳ سطح راهبردی، راهبردی- عملیاتی و عملیاتی- اقدام، تهیه و انجام میشود که برحسب مقیاس و سطح، ممکن است محتوای آنها شامل برنامه، طرح و برنامه و طرح باشد.
طرح جامع بازآفرینی شهر
ضرورت ورود رویکرد بازآفرینی شهری به بالاترین سطوح برنامهریزی توسعه شهری (طرح‌های جامع و توسعه و عمران شهری) در پاسخگویی به خلأهای موجود در این طرحها، و در توجه به موضوع ارتقای کیفیت زندگی و عدم همسویی محتوای آنها با برنامههای بازآفرینی محدوده‌های ناکارآمد شهری، مورد تأکید قرار گرفت. هدف اصلی از تهیه طرح جامع بازآفرینی شهری که در مقیاس شهر- منطقه تهیه میشود؛ تدوین برنامه راهبردی ارتقای کیفیت زندگی شهری است که « راهبرد توسعه یا CDS»، «راهبرد بازآفرینی» و «بازنگری و بههنگام سازی طرح جامع» سه بخش اصلی آن است. طرح جامع بازآفرینی متشکل از راهبردهای مدیریت یکپارچه، حاکمیت دموکراتیک محلی، ارتقای مسئولیتپذیری نهادهای دولتی و سازمانهای مردمنهاد نسبت به منافع عمومی و فرایندهای نظارت بر مؤسسات اقتصادی و نهادهای مردمی است که مشارکت حداکثری بین سه سطح نهادهای دولتی، بازار و جامعة مدنی را ایجاد کند. این مشارکت در نهایت به زیستپذیرکردن فضاهای شهری در ابعاد گوناگون منجر میشود.
برنامه جامع اقدام مشترک
برنامه جامع اقدام مشترک که در مقیاس شهر- منطقه تهیه میشود، با هدف همافزایی و هماهنگی بین بخشی، در برنامهریزی و اجرای پروژههای مختلف توسعه در دستگاههای متولی مدیریت شهری تدوین میشود. بر این اساس، برنامه مذکور، یک برنامه راهبردی بین سازمانها و نهادهای محلی، منطقهای و ملی متولی توسعه، جهت ساماندهی فضایی در شهر و منطقه پیرامون آن است. هدف دیگر این برنامه ایجاد هماهنگی در راستای جذب بهینه و به حداقل رساندن اتلاف منابع در مدیریت شهری است. این برنامه، با تدقیق و یکپارچهسازی و اولویتبندی مشکلات و راهحلهای منتج از برنامههای توسعه و برنامههای دستگاهها، به دنبال ارائه چارچوبی رویهای برای عملیاتی شدن راهحلها با تأکید بر ابعاد سازمانی - نهادی و در نظر گرفتن آثار محلی، منطقهای و ملی آنها است. اولین تجربه این برنامه در استان سیستان و بلوچستان و استان هرمزگان شکل گرفته است.
طرح بازآفرینی محدوده‌های ناکارآمد
طرح بازآفرینی محدوده‌های ناکارآمد با دیدگاه شهرنگر، تهیه میشود؛ بدینترتیب که با مطالعه اسناد مصوب توسعه، مبانی هویتی شهر شناخته شده و با بازخوانی سیاستهای توسعه شهری، آثار متقابل شهر و منطقه و روند آتی تحولات آن در چارچوب اسناد بالادست مورد تحلیل قرار میگیرد. بر پایه مطالعات شهرنگر، شاخصهای مؤثر در سنجش ناکارآمدی محدودههایی از شهر تعیین و محدودهها و محلات ناکارآمد بر اساس آن شناسایی و گونهبندی میشود. سپس طرح بازآفرینی محدوده‌های شناساییشده به تفکیک گونهها، در قالب سند چارچوب برنامهریزی تدوین میشود، محتوای سند طرح بازآفرینی محدوده‌های ناکارآمد موارد زیر است؛
- نقش و جایگاه محدوده‌های ناکارآمد در نظام فضایی شهر؛
- مسائل و مشکلات، فرصتها و امکانات آنها؛
- فرصتها و پتانسیلهای شهر برای بازآفرینی محدوده‌های ناکارآمد؛
- راهبردهای پیشگیری و پیشنگری در خصوص گسترش محدوده‌های ناکارآمد؛
- اولویتبندی گونهها و محلات هدف آنها؛
- چشمانداز آغازین، اهداف کلان و رویکرد مواجهه با هر یک از مشکلات و موضوعات کلیدی در برنامهریزی آنها؛
- راهبردهای بهبود یا همسوسازی برنامههای دستگاهها در هر یک از گونههای شناساییشده.
سند بازآفرینی محله، نهاد توسعه محله
پس از تهیه طرح بازآفرینی محدوده‌های ناکارآمد که طی آن، محدودهها و محلات هدف گونهشناسی و اولویتبندی میشود، سند بازآفرینی به تفکیک و در مقیاس محلات هدف تدوین میشود. هدف از تهیه این سند، برنامهریزی بازآفرینی در مقیاس عملی و محلی با تدوین و اجرای طرح و برنامههای ارتقای کیفیت زندگی است. در تهیه این سند که مبتنی بر رویکرد اجتماعمحور و طی فرآیندهای تسهیلگری انجام میشود، تقویت نقش نهادهای محلی و مدنی در جایگاه تصمیمسازی و ظرفیتسازی نهادهای دولتی و مدیریت شهری در جایگاه تصمیمگیری ابزار کلیدی محسوب میشود. برای تهیه این سند، نهادهای تسهیلگر، در محلات فعال میشوند تا طی فرآیندهای تسهیلگری اقدام به راهاندازی نهاد توسعه محله کنند. نهاد توسعه محله با حضور نمایندگانی معتمد از کلیه دخیلان بازآفرینی محله راهاندازی میشود. سپس این نهاد، توسط نهادهای تسهیلگر وارد چرخه تواناساز شده و ظرفیتهای لازم برای برنامهریزی مشارکتی و مدیریت مشارکتی محله خود را کسب میکند. این نهاد اجتماعی، هسته اصلی برنامهریزی و اجرای بازآفرینی محله هدف خواهند بود.
بازآفرینی قلمروهای عمومی
طرح‌های بازآفرینی قلمروهای عمومی، در قالب طراحی شهری محورها و مراکز محلهای و شهری یا طراحی مجموعههای چندعملکردی، از جمله طرح‌های موضعی هستند که طرح‌های تهیه شده در سطوح بالاتر (طرح‌های جامع بازآفرینی، طرح‌های محدودهها و محلات ناکارآمد یا تهیه سند بازآفرینی محلات)، در جهت تحقق چشمانداز و اهداف طرح خود، پیشنهاد دادهاند. محتوای اسناد تهیهشده برای این طرحها شامل الگوی کفسازی، نورپردازی، دفع آبهای سطحی، مبلمان شهری، ضوابط طراحی بدنه، نما و حجم ساختمانها، پیشنهاد گشایشهای فضایی، تفکیک سواره و پیاده و برخی ضوابط عملکردی و فعالیتهای پیشنهادی است.
طرح‌های معماری و مرمت
کوچکترین سطح طرح و مداخله در نظام طرحریزی بازآفرینی، در مقیاس پلاک یا یک بلوک شهری است و عمدتاً معطوف به طرح‌های الگوسازی معماری در حوزه مسکن و خدمات و مرمت و بهرهبرداری مجدد از بناهای ارزشمند تاریخی است. طرح‌های مجموعههای مسکونی سیروس در تهران، از جمله طرح‌های الگوسازی معماری مسکن، پروژه مدرسه مرند در آذربایجان شرقی، و کتابخانه جمشیدآباد در شهر خوی، از جمله طرح‌های الگوسازی در حوزه توسعه خدمات و پروژههای خانه ملک التجار در سنندج، سرای معمارزاده در سبزوار، عمارت فاضلی در ساری و خانه وارطان در تهران، از طرح‌های مرمت و بهرهبرداری مجدد از بناهای ارزشمند تاریخی، نمونههای طرحریزی بازآفرینی در این مقیاس هستند.
ارسال نظر