رمزنگاری جوی از زمستان 94

تغییر مشهود شرایط جوی در کشور طی ماه‌های اخیر که با دگرگونی غافلگیرکننده آب و هوا در عمده استان‌ها - به‌خصوص شهرهای کم‌سابقه در بارش- همراه شده است، تاکنون حوادث متعددی را در قالب سیل، آبگرفتگی معابر، رانش زمین و خسارت به خانه‌ها، رقم زده و آن‌طور که برخی مراجع مسوول مدیریت بحران در کشور می‌گویند، زمستان امسال اقلیم ایران دوره کاملا متفاوتی را نسبت به سال‌های قبل هم به لحاظ تراکم بارندگی و هم به لحاظ روزهای سرد تجربه خواهد کرد. یک هفته آسمان ابری در پایتخت به همراه سیل ویران‌کننده در استان ایلام طی دو هفته اخیر از یک سو و همچنین سیل ‌های متعدد یک فصل اخیر در کن، نوشهر، شهرهایی از استان گیلان، لرستان، کردستان و قم همگی نشانه‌هایی است که هشدار نیمه مهر‌ماه امسال رئیس سازمان مدیریت بحران کشور درخصوص مواجهه زمستانی ایران با پدیده «ال‌نینو» را قابل پیگیری جلوه می‌دهد.


رئیس سازمان مدیریت بحران کشور -معاون وزیر کشور و عالی ترین مرجع مدیریت کشور پس از حوادث طبیعی- 15 مهر امسال در نامه‌ای خطاب به 10 وزارتخانه، قوه قضائیه، ستاد کل نیروهای مسلح، نیروی انتظامی،‌ هلال احمر و برخی دستگاه‌های مرتبط با امور بحران اعلام می‌کند:‌ پیرو مکاتبه وزارت نیرو درخصوص اینکه احتمال وقوع زمستان بسیار سرد و رخداد ال‌نینو قوی در پاییز و زمستان امسال به‌ویژه در ماه‌های آبان و آذر و همچنین پیش‌بینی بارش‌های زیاد و وقوع سیل شدید در کشور وجود خواهد داشت،‌ ضروری است ضمن اطلاع رسانی به سازمان‌ها، ادارات و نهادهای ذی‌ربط برنامه‌ریزی‌های لازم در راستای ارتقا، حفظ آمادگی و اقدامات لازم در اولویت کاری قرار گیرد و سایر تدابیر لازم اندیشیده شود. این نامه درست یک روز بعد از ابلاغ، در شبکه‌های مجازی منتشر شد و باعث واکنش مسوولان سازمان هواشناسی به‌عنوان مرجع پیش‌بینی وضعیت هوا شد. هرچند مسوولان هواشناسی، هشدارها درباره زمستان سرد شبیه آنچه سال 86 بر کشور حاکم شد را قبول ندارند و سرایت ال‌نینو به ایران را ضعیف ارزیابی می‌کنند، اما افت شدید دما در تهران و چند شهر دیگر طی این روزها و بارش‌های سریالی در این نقاط، احتمال فرضیه اول را در مقایسه با تکذیبیه‌های بعدی، تقویت می‌کند. در حال حاضر، تیم‌های بحران و امداد و نجات شهرداری‌های 22گانه تهران در وضعیت آماده باش شبانه روزی به سر می‌برند. در تعدادی از استان‌ها از جمله ارومیه نیز «وضعیت هشدار» به‌صورت عمومی به مسوولان و ساکنان محلی برای آمادگی زمستانی اعلام شده است که منشأ همه آنها نگرانی‌هایی است که از بابت سرما و طوفان ناشی از ال‌نینو وجود دارد. پدیده آب و هوایی «ال‌نینو» یکی از چرخه‌های مشهور آب و هوایی جهان است که هر چند سال یک بار باعث ایجاد ناهنجاری‌های بزرگی در آب و هوای سراسر سیاره زمین می‌شود. علائم اولیه حاکی است که این امر می‌تواند رکوردهای ثبت شده قبلی در جدول هواشناسی جهان را بشکند. اما کارشناسان می‌گویند هنوز نمی‌توان با قاطعیت درباره تاثیرات محلی و فرامحلی نظر داد.


ال‌نینو، هر چند سال یک بار و هنگامی رخ می‌دهد که آب‌های قطبی در اقیانوس آرام در بخش آمریکای جنوبی، گرم‌تر از حد معمول شود. هوای گرمی که از این آب‌ها برمی خیزد موجب تغییر مسیر بادهای عمده‌ای می‌شود که در سطح کره زمین ‌وزند. این روند می‌تواند بادهای موسمی در جنوب و جنوب شرق آسیا را تضعیف کند. فصول بارانی در آفریقای جنوبی احتمالا خشک خواهند شد و همزمان احتمال می‌رود شرق و جنوب آمریکا صحنه نزولات جوی فراوان باشند. کارشناسان با احتمال دو سوم، پیش‌بینی می‌کنند که ال‌نینو تا آخر سال جاری میلادی رخ دهد. اما آنچه اهمیت دارد حجم بالای آب گرم در زیر سطح اقیانوس آرام در نزدیکی قطب جنوب است. هواشناسان می‌گویند در حال حاضر نسبت به سال ۱۹۹۷ و درست قبل از تشکیل بزرگ‌ترین‌ ال‌نینو ثبت شده در تاریخ، انرژی بسیار بیشتری در زیر آب ذخیره شده است. ال‌نینو سال ۹۸ـ۱۹۹۷ منجر به جاری شدن سیل‌های فاجعه بار در پرو، وقوع آتش سوزی درجنگل‌های اندونزی و مالزی و افزایش فراوان دمای هوای جهانی شد. در صورتی که آب‌های گرم در شرق اقیانوس آرام راهشان را به سطح بازکنند و آنجا بمانند، این به معنای وقوع یک پدیده عمده ال‌نینو، ویرانی جوی در سطح جهان، و احتمالا ثبت سطوح جدیدی ازدمای بالا درکره زمین است.


پیش‌بینی آمریکایی از زمستان ال‌نینویی

اما هشدار سازمان مدیریت بحران وزارت کشور درباره وقوع امواج ثانویه ال‌نینو طی زمستان امسال در ایران، از کجا نشات گرفته است؟

بررسی‌ها در این باره نشان می‌دهد، مرکز پیش‌بینی آب و هوای ملی آمریکا ماه گذشته (چند روز قبل از انتشار هشدارنامه در شبکه‌های مجازی)، در گزارشی که برای چاپ در روزنامه های معتبر این کشور منتشر کرد، احتمال وقوع ال‌نینو در ماه‌های آتی را به میزان 95 درصد اعلام کرده بود. این مرکز در گزارش خود آورده است، به احتمال 95 درصد پدیده ال‌نینو در راه است و شرایط زمستان در سراسر جهان را دستخوش تغییرات عظیمی خواهد کرد. ال‌نینو تا اواخر بهار 2016 میلادی به تدریج ضعیف تر خواهد شد. بنابر این گزارش، پنج‌نکته قابل توجه پدیده ال‌نینو به شرح زیر است:


۱- قوی‌ترین ال‌نینو در سال ۱۹۹۸-۱۹۹۷ ثبت شده است که پیش‌بینی می‌شود به لحاظ شدت با پدیده در راه امسال برابری می‌کند.

۲- تاثیرات دقیق ال‌نینو را نمی‌توان پیش‌بینی کرد. آنتونی فارنل، هواشناس ارشد جهانی می‌گوید: درست همانند دو دانه برفی، ال‌نینو نیز شباهتی به گونه‌های دیگر خود ندارد.

۳- اگرچه ال‌نینو اواخر دهه ۹۰ قرن بیست از شدت قابل توجهی برخوردار بود، اما پدیده در راه به‌دلیل ذوب یخ‌های قطب شمال می‌تواند بی‌سابقه باشد.

۴- الگوهای باد، جریان هوایی در قطب شمال و دمای سطح آب اقیانوس‌ها همگی تاثیر شگرفی در شدت ال‌نینو دارند.

۵- اکثر الگوهای آب و هوایی بین‌المللی نشان می‌دهد که قدرت پدیده ال‌نینو سال ۲۰۱۶-۲۰۱۵ میلادی به احتمال زیاد تا پایان سال میلادی جاری رفته رفته تقویت خواهد شد.


در روزهای اخیر شبکه‌های خبری آمریکا از جمله سی ان ان برای بررسی گزارش مرکز پیش‌بینی آب و هوای آمریکا، شواهد روشن از در پیش بودن ال‌نینو ‌را مخابره کرده اند از جمله اینکه مقامات ایالتی و محلی دوشنبه گذشته هشدار داده‌اند که توفان‌های فوق‌العاده و سیل‌های شدید در نواحی شمالی لس آنجلس در هفته گذشته نگاه اجمالی به چیزی بود که در مقیاس گسترده‌تر در طول زمستان امسال شاهد آن خواهیم بود. بیل کرویل، معاون مدیر آمادگی اضطراری اداره منابع آبی کالیفرنیا گفته است حوادث اخیر اشاره خوبی به حوادثی است که در آینده شاهد آن خواهیم بود. «لسلی اوت»، هواشناس مرکز فضایی گودارد سازمان فضایی آمریکا (ناسا)، می‌گوید: ال‌نینو پدیده جذابی است چون اثرات متنوع و گسترده زیادی دارد. این واقعیت که آتش‌سوزی‌های عمده در اندونزی منجر به بارندگی در سراسر آمریکا می‌شود نشان‌دهنده پیچیدگی و در عین حال پیوستگی سیستم سیاره زمین است. بیل کرویل، معاون مدیر آمادگی اضطراری اداره منابع آبی کالیفرنیا می‌گوید: در مجموع، زمستان بسیار مرطوبی برای سراسر جهان خصوصا نواحی نیمکره شمالی پیش‌بینی می‌شود.


واکنش هواشناسی ایران

در چند ماه اخیر شرایط جوی در غالب استان‌های کشور به گونه‌ای شده که سیل‌های غافلگیرکننده، خسارات متعدد جانی و مالی برای شهرها به همراه داشته است. در ایلام اخیرا به اندازه یک سال بارش در تهران، باران بارید و چون اقلیم و معابر و چهره شهرهای این استان خشک، چندان تاب پذیرش باران را ندارند، میزان خسارت و تلفات انسانی این اتفاق خبرساز شد. در تهران نیز یک هفته گذشته، هوا کاملا ابری و بارانی بوده است. اما به‌رغم این شواهد تجربی و غیرعلمی، رئیس سازمان هواشناسی ایران اعلام کرده است: ال‌نینو در ایران رخ نخواهد داد. رئیس سازمان هواشناسی در این باره گفت: نمایندگی‌های این سازمان در بنادر و فرودگاه‌ها برای پیش‌بینی وضع جوی کشور مستقر شده‌اند. داوود پرهیزگار با بیان اینکه اگرچه سازمان هواشناسی در زیرمجموعه وزارت راه و شهرسازی قرار دارد، گفت: این سازمان خدمات گسترده‌ای به نهادهای مختلف کشور و مردم ارائه می‌دهد و می‌توان گفت تقریبا هیچ نهادی نیست که از سازمان هواشناسی خدمات نگیرد. رئیس سازمان هواشناسی با بیان اینکه یکی از وظایف این سازمان فعالیت در حوزه مواد غذایی و کشاورزی است، ادامه داد: فعالیت‌های کشاورزی در کشور وابسته به اطلاعات جوی هستند، به همین دلیل یکی از حوزه‌هایی که سازمان هواشناسی به آن ورود دارد بخش کشاورزی است. وی حوزه دیگر خدمات‌دهی سازمان هواشناسی را حوزه دفاعی برشمرد و گفت: این حوزه به ویژه در ایام برگزاری مانورها، رزمایش‌ها و عملیات‌ها از خدمات سازمان هواشناسی استفاده می‌کند.


معاون وزیر راه و شهرسازی بهداشت‌محیط را دیگر حوزه‌ای خواند که سازمان هواشناسی آن ورود پیدا می‌کند. پیش‌بینی بارش باران‌های اسیدی، آلودگی‌هوا، تابش‌های فرابنفش و... از جمله اقداماتی است که در حوزه بهداشت عمومی و محیطی، سازمان هواشناسی به خدمات می‌دهد. همکاری با نهادهای درون‌شهری، خدمات‌دهی به حوزه مدیریت‌شهری و پیش‌بینی وضعیت آب‌و‌هوای کلان‌شهرهایی مثل تهران، اصفهان، شیراز و تبریز از دیگر حوزه‌های مسوولیت سازمان هواشناسی است. پرهیزگار ارائه خدمات هواشناسی به حوزه‌های مختلف حمل‌ونقل‌ را یکی دیگر از حوزه‌های مسوولیت سازمان ‌هواشناسی برشمرد و یادآور شد: در حال حاضر ۶۶ ایستگاه جاده‌ای در محورهای مواصلاتی کشور برای پیش‌بینی وضعیت هوا وجود دارد و سازمان هواشناسی برای پیش‌بینی هوا در فرودگاه‌ها و بنادر کشور مستقر است. وی مبنای کار در اندازه‌گیری پارامترهای جوی را داده‌های دیده‌بانی معرفی کرد و افزود: بر اساس اندازه‌گیری این داده‌ها و پارامترها است که وضعیت هوا پیش‌بینی می‌شود. رئیس سازمان هواشناسی تبادل اطلاعات میان این سازمان ایرانی و سازمان بین‌المللی هواشناسی را یکی دیگر از منابع پیش‌بینی هوا برشمرد و گفت: داده‌های هواشناسی بین سازمان‌هواشناسی کشور و سازمان بین‌المللی هواشناسی تبادل می‌شود و اطلاعات هوایی بین ایران و جهان صورت می‌گیرد. وی یادآور شد: هر چه تجهیزات و ابزارهای پیش‌بینی هوا در کشور دقیق‌تر باشد پیش‌بینی وضعیت آب و هوا نیز به‌صورت بهتری صورت می‌گیرد.


معاون وزیر راه و شهرسازی نوع پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی را ۳ مدل دانست و خاطرنشان کرد: نوع اول پیش‌بینی‌ها، پیش‌بینی‌های فصلی و ۵ ماهه است که در آن بیان می‌شود وضعیت هوا در مقایسه با وضعیت نرمال چگونه است؛ نوع پیش‌بینی دیگر، کوتاه‌مدت یک هفته‌ای است که در این نوع پیش‌بینی، جزئیات بیشتری به مخاطب منتقل می‌شود و نوع سوم، پیش‌بینی‌های کمتر از ۶ ساعت است که این نوع پیش‌بینی شرایط خاص خود را دارد. پرهیزگار درمورد پدیده ال‌نینو که پدیده‌ای در منطقه حاره‌ای اقیانوس آرام است، گفت: اخیرا مباحث زیادی در رسانه‌ها درخصوص ورود این پدیده به کشور انجام شده است، در حالی که این پدیده در اقیانوس آرام قرار دارد و فقط ممکن است در نوسانات جوی مناطق دیگر تاثیر گذاشته و باعث بارش باران در مناطق مختلف شود. وی درباره تاثیرگذاری این پدیده در کشور گفت: انتظار داریم تا نیمه ابتدایی زمستان بارش باران و برف به میزان بیشتری در قیاس با نیمه دوم زمستان صورت بگیرد و در نیمه دوم زمستان به سبب افزایش دما شاهد بارش باران در مقاطعی خواهیم بود و بارش برف کمتری پیش‌بینی می‌شود. رئیس سازمان هواشناسی عامل آلایندگی هوای شهرها را دو فاکتور پایداری هوا در کلانشهرها و مواد آلاینده برشمرد و یادآور شد: این دو عامل است که چنانچه در بالاترین سطح خود باشد، سازمان هواشناسی وضعیت هشدار اعلام می‌کند و موارد دیگر تاثیر کمتری در آلودگی هوای کلانشهرها دارد. وی درباره هر اقدامی که موجب کاهش آلایندگی‌ها و آلودگی هوا شود اظهار کرد: ما در این خصوص آمادگی داریم با نهادهای مختلف مثل شهرداری‌ها همکاری کرده و با هر اقدام مؤثر در کاهش آلودگی هوا موافق هستیم.


رئیس سازمان هواشناسی کشور با بیان اینکه پدیده ال‌نینو تعیین‌کننده ترسالی و خشکسالی کشور نیست، گفت: رژیم بارشی ایران را، بر هم کنش نوسانات جنوبی متعدد از جمله نائو، ام‌جی‌او و انسو تعیین می‌کند. وی افزود: پدیده ال‌نینو در حقیقت یک پدیده اقیانوسی و دریایی است و عامل اصلی آن نیز تغییرات دمای سطح آب است. اگر دمای سطح آب افزایش یابد و از درصد نرمال خود بالاتر رود و در آن صورت پدیده ال‌نینو و دمای سطح آب از درصد نرمال خود کمتر شود، پدیده لانینا شکل می‌گیرد. ال‌نینو در منطقه حاره‌ای اقیانوس آرام شکل می‌گیرد و همزمان با این پدیده سامانه هواشناسی نوسان جنوبی به انجام تغییرات در این دو منطقه اقیانوس فشار وارد می‌کند. رئیس سازمان هواشناسی کشور تاکید کرد: با این حال اثر انسو بر روی خاورمیانه و کشور ما تعیین‌کننده برای رژیم‌های بارشی نیست و به عبارت دیگر اثر انسو با سایر نوسانات جوی به ویژه نائو(نوسان اقیانوس آتلانتیک شمالی) و ام‌جی‌او روی اقیانوس هند شکل می‌گیرد و برآیند برخورد و هم‌کنشی این دو پدیده رژیم بارشی را برای ایران تعیین می‌کند. پرهیزکار گفت: بررسی پدیده‌های هواشناسی حاکی از آن است که سال‌های همراه با ال‌نینو کشورمان کم‌بارش بوده و سال‌هایی که همراه با لانینا بوده، بارش‌های مناسبی را در کشور شاهد بوده‌ایم و این نشان می‌دهد که انسو به تنهایی تعیین‌کننده ترسالی و یا خشکسالی برای ایران نبوده است.