رکود رویاهای رنگارنگ

دنیای اقتصاد، سهند- چندی پیش برای تهیه گزارشی از موسسات خیریه فعال در شهر مشهد تصمیم گرفتیم که سراغ موسسه و سازمان مردم‌نهاد خیریه نورالرضا(ع) برویم. در پرس‌وجوی اولیه متوجه شدیم که این موسسه در راستای نگهداری کودکان معلول و سالمندان فعالیت می‌کند که بعضی از آنان در مراکز تحت‌حمایت این خیریه نگهداری می‌شوند و به آنهایی که با خانواده‌های خود زندگی می‌کنند، کمک‌های نقدی جهت نگهداری‌شان اعطا می‌شود. ازآنجا که امکان دسترسی به خانواده‌های مذکور دشوار بود، برآن شدیم که به سراغ یکی از موسسات تحت‌حمایت خیریه نورالرضا(ع) برویم، از همین روی به سمت شاندیز و موسسه معلولان امام جواد(ع) حرکت کردیم.

وارد موسسه امام جواد(ع) که می‌شویم دو ساختمان را در مقابل خود می‌بینیم که یکی به نگهداری سالمندان و دیگری به نگهداری معلولان اختصاص یافته است، پس از معرفی، به همراه برخی از مسئولان این موسسه به سراغ معلولان حاضر در این موسسه می‌رویم. با توضیحات داده شده متوجه می‌شویم که از ۲۵۰ نفری که در این موسسه نگهداری می‌شوند، قریب به ۱۷۰ نفر معلول و ۸۰ نفر سالمندند که برخی از آنان نیز معلول هستند. همانطورکه در موسسه قدم می‌زنیم صدای سلام کردن بعضی از آنان به گوش می‌رسد، تنها «سلام و احوالپرسی» و نه بیشتر، چراکه این‌ها اندک کلماتی هستند که بتوانند به زبان بیاورند، فردی حدودا ۳۰ ساله را می بینیم که تا همین چندسال پیش نیز کارمند دولت بوده است اما بنا به مشکلاتی این موسسه به خانه وی تبدیل شده است. در ادامه، این توضیح داده می‌شود که معلولان به دو گروه آموزش‌پذیر و ایزوله تقسیم می‌شوند، معلولان آموزش‌پذیر همان تصور رایج از معلولیت است؛ افرادی که اندک توانایی در انجام برخی از امور مانند نقاشی، آواز و یادگیری برخی از کارها را دارند اما معلولان ایزوله نه تنها توانایی یادگیری ندارند بلکه بعضا توانایی غذا خوردن و کنترل خود را نیز ندارند و بیشتر افراد این موسسه در گروه ایزوله جای می‌گیرند.

درآمدها و هزینه‌ها

درحین دیدار با سالمندان این موسسه برخی چنان به گرمی پذیرایمان هستند که گویی از دیرباز همدیگر را می‌شناسیم، با لبخند و مهربانی ما را به خلوت خود دعوت می‌کنند. به راهمان ادامه می‌دهیم تا موضوع هزینه‌ها به‌میان می‌آید؛ این موضوع از دو منظر مورد بحث قرار گرفت. نخست آنکه باید تدابیری اندیشیده شود تا دیگر شاهد تولد کودکانی از این دست نباشیم اگر برخی باورهای رایج مانند عقد دخترعمو و پسرعمو از میان برود و یا اگر آزمایش‌های قبل از ازدواج دقیق انجام شود، می‌توان زندگی بهتری را برای این افراد رقم زد اما زندگی امروز آن‌ها بسیار سخت و دشوار است، معمولا عمر کوتاهی دارند و هزینه‌های زیادی را، نه تنها به خانواده بلکه به جامعه نیز تحمیل می‌کنند.

یکی از مسئولان موسسه چنین می‌گوید: گاهی هزینه‌ها چنان بالاست که خانواده‌ها توانایی نگهداری از فرزندان معلول خود را ندارند و بعضا مواردی را شاهد بودیم که نوزاد خردسال خود را پشت در موسسه رها کرده و رفته‌اند. برای مثال اخیرا یک نوزاد شش‌ماهه را پشت در رها کرده بودند و هم‌اکنون قریب به ۸۰ نفر از بیماران این موسسه بدون سرپرست هستند در نتیجه ناتوانی در دریافت هزینه کار را برای نگه‌دارندگان نیز دشوار می‌کند. وی ادامه می‌دهد: قوانین مناسبی هم برای جلوگیری از تولد این کودکان معلول وجود ندارد برای مثال هم‌اکنون خانواده‌ای را می‌شناسیم که سه فرزند معلول دارند، جای سوال دارد که چرا وقتی شاهد تولد نخستین نوزاد معلول بودند، بازهم اجازه تولد دو فرزند معلول دیگر به این خانواده داده شده است؟

در همین‌باره نگاهی به صحبت‌های اخیر رئیس سازمان بهزیستی نیز خالی از لطف نیست. به گزارش روزنامه شرق رئیس سازمان بهزیستی از ارائه پیشنهاد اجباری شدن انجام مشاوره و آزمایش ژنتیک قبل از ازدواج در برنامه ششم توسعه کشور خبر داده است. انوشیروان محسنی‌بندپی که در پنجمین سمینار کشوری مشاوره ژنتیک و نقش آن در پیشگیری از معلولیت‌ها سخنرانی کرده بود، به شرق گفت: «در کشور سالانه ۲۵ تا ۳۰ هزار تولد همراه با معلولیت داریم. ما باید به سمتی برویم که آثار ناشی از عوارض این اختلالات را کم‌رنگ‌تر کنیم. تولد یک نوزاد با بیماری ژنتیکی بر خانواده‌ها و جامعه بار مالی سنگینی تحمیل می‌کند.»

موضوع هزینه‌ها از منظری دیگر نیز قابل‌بررسی بود و آن هم درآمدها و هزینه‌های جاری موسسه امام جواد(ع) است. درآمدهای این موسسه شامل کمک‌های سازمان بهزیستی، خیریه نورالرضا(ع) و مبالغی که برخی از خانواده‌های معلولان پرداخت می‌کنند، می‌شود اما بدون شک ۸۰ کودک بدون سرپرست این موسسه توانایی پرداخت مبلغی ندارند و این مسأله زمانی مهم می‌شود که دریابیم از آنجا که این موسسه تحت‌عنوان موسسات غیردولتی فعالیت می‌کند، بنا به قانون حق هیچ‌گونه تبلیغاتی را ندارد و همین امر کار را برای آشنایی عموم مردم با آنان دشوار می‌کند. برای مثال چند قلم از هزینه‌های جاری این موسسه شامل پرداخت دستمزد حدود ۱۰۰ نفر از پرسنل و حدود ۳۰ میلیون تومان هزینه ماهانه خرید پوشک برای معلولان حاضر در این موسسه است و از آنجا که برای این قشر باید غذاها به‌صورت نرم‌شده تهیه شود روزانه نزدیک به ۲۰۰ کیلو ماست نیاز است.

بنگاه‌های اقتصادی و امور خیریه

بی‌شک بارها شنیده ایم که برخی از بنگاه‌های اقتصادی نیز در کنار این قبیل موسسات ایستاده و آن‌ها را یاری می‌کنند اما شاید برایتان جالب باشد که بدانید طی سال‌های اخیر و با توجه به رکود حاکم بر اقتصاد کشور، بنگاه‌های اقتصادی نیز با مشکلات بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کنند و همین امر سبب شده تا این کمک‌ها نیز سیر نزولی به خود بگیرد. در همین زمینه فریدون شیرین‌کام، مورخ اقتصادی در ماهنامه آینده‌نگر چنین می‌نگارد: «یک جوان ۲۰ ساله کارگر و یک پیرمرد ۶۰ ساله سرمایه‌دار و کارآفرین، هر دو تمایل به وقف و انجام امور خیریه دارند اما انجام آن و چگونگی‌اش، بستگی به توانمندی هر دو نفر دارد. توانمندی در زمینه وقف و امور خیریه، زمانی تحقق پیدا می‌کند که فرآیند انباشت سرمایه، به حد قابل‌قبولی برسد. طبیعی است که یک فعال اقتصادی در ۱۰ تا ۱۵ سال اول فعالیت خود، به‌دلیل وضعیت بی‌ثباتی که دارد، کمتر به مسئله امور خیریه توجه نشان دهد.

۱۰ سال اول فعالیت اقتصادی یک کارآفرین، سال‌هایی است که او به‌طور مداوم خودش را در معرض رقابت حس می‌کند و در تردید ورشکستگی و ناکامی است. به‌طور معمول اینطور به‌نظر می‌رسد که فعالان اقتصادی ایران در ۱۵۰ سال گذشته، بعد از طی این دوران به فعالیت‌های نیکوکارانه روی آورده‌اند. آن‌ها زمانی توانسته‌اند در کنار فعالیت اقتصادی، به امور اجتماعی و خیریه بپردازند که درباره کسب و کارشان، به امنیت خاطر و انباشت سرمایه رسیدند. درواقع زمانی که اطمینان داشتند، انجام امور نیکوکارانه و اختصاص بخشی از دارایی‌هایشان به تامین نیازهای غیر، خللی در فعالیت اقتصادی‌شان ایجاد نخواهد کرد.»

حرف آخر

گاهی به ایام سال نگاه می‌کنیم و روزی را برای انجام کار خیر انتخاب می‌کنیم، گاهی نذر می‌کنیم که اگر اتفاق خوشایندی برایمان افتاد کار خیری انجام دهیم اما این را هم از یاد نبریم که برای انجام امور خیر نباید به‌دنبال دستاویزی بود. شماره تماس‌ ۰۵۱۳۵۵۹۰۰۴۰ می‌تواند یکی از راه‌های انجام کار خیر باشد.