صنعت خودرو؛ موتور اقتصاد

دنیای اقتصاد: حجم تولید خودرو در جهان چیزی نمانده که به ۱۰۰ میلیون دستگاه در سال برسد و حجم گردش مالی این صنعت در سال ۲۰۱۵ به مرز ۵/ ۴ تریلیون دلار رسیده که برآورد می‌شود سهم بخش قطعه‌سازی در آن ۷۰۵ میلیارد دلار است. چنین ظرفیت اقتصادی می‌تواند برای کشورهایی که می‌توانند از آن استفاده کنند یک فرصت بی‌نظیر باشد. جدا از بازار خودرو که امروزه به یکی از موتورهای اقتصاد در اغلب کشورها تبدیل شده است، صنعت خودرو نیز به یک ابزار قدرتمند برای هضم بخش‌های اقتصاد و تبدیل نیروی بالقوه آنها به رشد اقتصادی شده است. در کنار بخش‌هایی مانند فولاد و پتروشیمی که از دیرباز توسط صنعت خودرو فرصت حضور پررنگ‌تری در اقتصاد را یافته بودند، امروزه فناوری‌های نوین مانند دیجیتال و نانو‌تکنولوژی نیز در حال سوار شدن بر بستر خودروسازی هستند. در این میان یک سود دو جانبه شرکت‌های دانش بنیان و خودروسازی‌ها را در‌بر‌می‌گیرد که برنده نهایی آن اقتصاد کشورهایی است که دارای دانش خودروسازی هستند و می‌توانند آن را به محصول نهایی تبدیل کنند. با این حال این ظرفیت تنها در یک چرخه اقتصادی با‌ثبات به بار می‌نشیند؛ ثباتی که موجب می‌شود خریداران به بازار خودرو وارد شوند.

دهه اخیر، دهه شومی برای صنعت خودرو دنیا بود. بحران بزرگ اقتصادی که از آمریکا شروع شد و بعد به اروپا سرایت کرد، اول از همه خودروسازان را قربانی کرد. جنرال‌موتورز آمریکا با تمام زیرمجموعه‌هایش خیلی سریع به زانو درآمد. در اروپا بزرگانی چون مرسدس‌بنز و بی‌ام‌و چیزی حدود ۶ ماه تمام کارخانه‌های خود را تعطیل کردند. آسیایی‌ها داشتند خود را جمع‌وجور می‌کردند که ناگهان سونامی ژاپن، تویوتا را در هم شکست. پس از گذشت چند سال درحالی‌که تصور می‌شد، خودروسازی به جزیره امن سرمایه‌گذاران تبدیل شده، ماجرای تقلب گسترده فولکس‌واگن امپراتوری خودروسازی آلمان در دنیا پیچید و این شرکت را با جریمه سنگینی روبه‌رو کرد. آخرین تیری که بر پیکر خودروسازی دنیا شلیک شد، افشای کلاهبرداری ۲۵ ساله میتسوبیشی بود. با تمام این اوصاف، آمارها حکایت از رشد آرام خودروسازان خرد و کلان در سراسر دنیا دارد. استفاده از فناوری‌های جدید،‌ منطقی‌تر شدن بحث خودروهای برقی، جا افتادن خودروهای دیزلی و بهبود اوضاع مالی شرکت‌های بزرگ خودروسازی تاثیر بسزایی در میزان افزایش فروش خودروها در یکی دو سال اخیر داشته است؛ اما سوال مهم در این میان آن است که رشد تولید و فروش خودرو سیگنالی از رونق اقتصاد جهانی است؟

میزان افزایش تقاضا برای خرید خودرو در دنیا متوازن نیست و خودروسازان اروپایی و آمریکایی روند مثبت‌تری را طی می‌کنند. چینی‌ها که در سال ۲۰۱۴ نزدیک به ۹درصد رشد فروش را تجربه کرده بودند، امسال کمی ریزش خواهند کرد. اتحادیه اتومبیل‌سازان اروپا افزایش تقاضا در ۳ ماه نخست سال جاری میلادی را ۱۷درصد اعلام کرده که بخش اعظمی از این تقاضا برای خودروهای هیبریدی و دیزلی است. در واقع در میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا بیشترین تقاضا برای خودرو به کشورهای انگلیس، فرانسه و اسپانیا برمی‌گردد. این افزایش تقاضا، میزان تولید جهانی خودرو تا سال ۲۰۲۱ و افزایش ۲۱ میلیون دستگاهی را باورپذیر می‌کند. کارشناسان بخش زیادی از این رشد تولید را ناشی از برنامه خودروسازان چینی دانسته‌اند، به‌طوری‌که در چشم‌انداز بلندمدتی که سرمایه‌گذاران اروپایی به شرق آسیا یعنی کره و ژاپن دارند، به صنعت خودرو چینی ورود می‌کنند تا بخشی از هزینه‌های تولید را کاهش دهند؛ به‌عبارت‌دیگر بر اساس پیش‌بینی‌ها میزان تولید خودروسازان اروپایی از ۷۰درصد که هم‌اکنون در این قاره انجام می‌شود، به ۵۰درصد کاهش می‌یابد. چراکه شرکت‌های اروپایی با راه‌اندازی خطوط تولید در کشورهای آسیایی بخش زیادی از محصولات خود را از همان کشورها در بازارهای خود عرضه می‌کنند. این تغییر رویه تولید خودروسازان و سرمایه‌گذاری در شرق آسیا در حالی از سوی غول‌های خودروسازی جهان انجام می‌شود که در سال ۲۰۱۵ تقاضا برای خودرو در غرب اروپا شدت بیشتری گرفته و آمارها حاکی از رشد ۸درصدی خرید خودرو در این منطقه از اروپا است. این موضوع در کنار حرکت اروپایی‌ها برای رفع رکود اقتصادی قابل‌درک است و اثرات آن در آینده‌ای نه‌چندان دورتر به کشورهای شرق اروپا که از اقتصادی ضعیف‌تر برخوردارند، نفوذ می‌کند. از سویی دیگر بهای تمام‌شده تولید خودرو در جهان به دلیل کاهش قیمت محصولات فلزی ازجمله ورق‌های فولادی به‌عنوان مواد اولیه تولید، کاهش یافته و این امر منجر به کاهش قیمت خودرو و به دنبال آن افزایش تقاضا برای خرید خودرو در جهان به‌ویژه اروپا شده است. در حال حاضر سازماندهی دوباره صنعت خودرو جهانی در حال گسترش است. در برخی موارد تمرکز بر موازنه اقتصادی در سطح جهانی و جلب‌توجه عمومی به مواردی چون فیات-کرایسلر و رنو-نیسان صورت می‌گیرد. بعضی‌ها مانند هوندا نیز برای خود استراتژی خاصی را اتخاذ کرده‌اند تا بتوانند در سطح بین‌المللی وارد تجارت جهانی خودرو شوند. تمامی روسای شرکت‌های خودروسازی بر این باورند که تصمیم‌گیری بر مبنای نوسانات قیمت نفت تصمیمی نادرست است و می‌تواند باعث زیان‌دهی شرکت خودروسازی شود. تصمیمات و سیاست‌گذاری‌های بلندمدت باید غیر‌متکی به عوامل پر‌نوسانی مانند قیمت نفت یا بازار ارز باشد. بدون شک کاهش قیمت نفت می‌تواند باعث شود تا تقاضا برای خرید خودروهای بزرگ و پرمصرف در کشور بیشتر شود، ولی این تغییر در تقاضا به دلیل نوسان قیمت نفت نمی‌تواند دوام زیادی داشته باشد. ضمن اینکه اغلب شرکت‌های خودروسازی که اقدام به تولید خودروهای الکتریکی یا هیبریدی می‌کنند، خودروهای بنزینی هم در بازار دارند که می‌توانند هنگام تغییر قیمت نفت از رشد فروش این خودروها در جهت کسب سود اقتصادی بیشتر استفاده کنند.

مشاهده خودروهای گران‌قیمت و لوکس در خیابان‌های آشفته و بی‌نظم ابیجان، پایتخت ساحل‌عاج که در بین خودروهای بد و فرسوده حرکت می‌کنند شاهدی بر این مطلب است که قاره آفریقا هنوز از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان خودروهای لوکس در جهان است. هریک از این خودروهای لوکس ده‌ها هزار یورو قیمت دارند که به‌اندازه دستمزد ده‌ها سال کار یک ساحل‌عاجی پس از افزایش بیش از ۶۰درصدی حداقل دستمزدها در ماه نوامبر است. در ماه نوامبر حداقل دستمزد در ساحل‌عاج به حدود ۹۰ یورو رسید. در خیابان‌های محلات ثروتمند ابیجان، پایتخت ساحل‌عاج، مثل خیابان‌های ثروتمند اغلب پایتخت‌های اروپایی، خودروهای لوکس و گران‌قیمت زیادی دیده می‌شود. این پدیده در شهرهای دیگر آفریقایی مثل ژوهانسبورگ (آفریقای جنوبی)، لاگوس (نیجریه) و لیبرویل (گابن) نیز دیده می‌شود. ثروتمندان آفریقایی بیشتر خودروهای شاسی‌بلند دوست دارند که مصرف زیاد و آلایندگی بیشتری دارند. به گفته فدراسیون واردکنندگان خودرو در گابن، ۶۰درصد از ۶۰ هزار خودروی نویی که سالانه در این کشور فروخته می‌شود خودروهای شاسی‌بلند و بیشتر ساخت ژاپن هستند. طبق اعلام بانک توسعه آفریقا، در سال ۲۰۱۱ جمعیت قشر متوسط این قاره به ۳۰۰ میلیون نفر رسید و شمار ثروتمندان آن روزبه‌روز افزایش می‌یابد. با توجه به این آمارها، خودروسازان به‌درستی در تلاش هستند تا به این مشتریان بالقوه نزدیک شوند. پورشه آلمان که از ده‌ها سال پیش در آفریقای جنوبی نمایندگی دارد می‌گوید میزان فروش خودروهای پورشه در آفریقا طی دو سال گذشته ۴۰ درصد افزایش یافته است. مدیر پورشه در خاورمیانه و آفریقا می‌گوید این شرکت به‌تازگی نمایندگی‌هایی در آنگولا، غنا و نیجریه باز کرده است. یکی از سخنگویان بی‌ام‌و هم گفت این شرکت در سال ۲۰۱۲ در کل قاره آفریقا ۳۴ هزار خودرو فروخته است که نسبت به سال پیش از آن ۱۵ درصد افزایش را نشان می‌دهد و شرکت قصد دارد این روند افزایش فروش را در آفریقا ادامه دهد. کارخانه آئودی هم از افزایش چشمگیر فروش محصولات خود در برخی مناطق آفریقا خبر داده است.

پیش‌بینی می‌شود با توجه به قیمت پایین نفت و رشد بازار خودرو در آمریکا و اروپا تقاضای خودرو در سال جاری با رشد ۹/ ۱ درصدی به ۹۲ میلیون دستگاه برسد. سال گذشته میلادی ۸۹ میلیون خودرو در سراسر جهان به فروش رسید، البته خودروسازان دیگر سودهای آن‌چنانی نصیبشان نمی‌شود و وضعیت مانند گذشته نیست. باوجود اینکه پیش‌بینی‌شده مازاد عرضه در بازار نفت تا سال ۲۰۱۷ ادامه یابد، نشانه‌هایی در حال پدیدار شدن است مبنی بر اینکه ترمیم قیمت‌ها ممکن است به‌زودی آغاز شود. قیمت نفت خام از اواسط سال ۲۰۱۴ تاکنون تا دوسوم کاهش یافته و به نزدیکی پایین‌ترین رقم‌ها در ۱۱ سال گذشته در زیر ۴۰ دلار رسیده است و اکثر تحلیلگران انتظار ندارند که قیمت‌ها تا سال ۲۰۱۷ و بعد از آن به سطح ۱۰۰ دلار برگردد، زیرا معتقدند تولیدکنندگان همچنان به تولید بیش‌ از حد تقاضا ادامه خواهند داد. با این ‌حال، تعداد رو به افزایشی از تجار خود را برای افزایش قیمت‌ها در یک سال آینده آماده می‌کنند. شاخص‌ها در بازار نفت نشان می‌دهد که اعتماد به اینکه قیمت‌ها ترمیم خواهد شد و از سطح فعلی بالاتر خواهد رفت، در حال افزایش است. عواملی که از این چشم‌انداز خوش‌بینانه حمایت می‌کنند، شامل افزایش فروش خودرو، بالا رفتن ریسک‌های امنیتی و سیاسی در برخی تولیدکنندگان نفت و بدهی‌های سنگین شرکت‌های تولیدکننده نفت شیل هستند. در واقع برخی بانک‌ها اکنون نگاهی افزایشی به بازار نفت دارند.

در ماه مارس به‌رغم ثبت یک کاهش دیگر برای فولکس‌واگن، فروش خودروهای جدید در اروپا تا ۷/ ۵ درصد افزایش یافت و به ۱/ ۴۷ میلیون دستگاه رسید. آمار انجمن خودروسازان اروپا نشان داد فروش فولکس‌واگن در ماه مارس با کاهش ۶/ ۱ درصدی روبه‌رو شده است. این آمار حاکی از آن است که این خودروساز آلمانی همچنان از رسوایی تقلب در میزان انتشار گازهای آلاینده و فراخوان میلیون‌ها خودرو لطمه می‌بیند. در سه ماه نخست سال جاری میلادی نیز فروش خودرو در اروپا نسبت به همین دوره در سال گذشته ۱/ ۸ درصد جهش کرد و به ۹/ ۳ میلیون دستگاه رسید. در ماه مارس تقریبا همه بازارهای اروپایی با رشد فروش مواجه شدند، اما فروش در اسپانیا ۷/ ۰ درصد و در آلمان اندکی کاهش یافت. ایتالیا بهترین آمار فروش را ثبت کرد و با افزایش ۴/ ۱۷ درصدی فروش روبه‌رو شد. فروش در فرانسه نیز ۵/ ۷ درصد رشد کرد. آمار منتشر شده از سوی مرکز ال‌ام‌سی آتوموتیو نشان داد فروش خودرو در اروپای غربی در ماه مارس ۲/ ۵ درصد افزایش یافته است. به گزارش آتوموتیو نیوز، براساس آمار ال‌ام‌سی که برمبنای آمار ملی و پیش‌بینی‌ها تدوین شده است، فروش خودروهای جدید در اروپای غربی به ۱/ ۶۴ میلیون دستگاه افزایش یافته است. در فصل نخست امسال نیز، فروش نسبت به همین فصل در سال گذشته با افزایش ۷/ ۷ درصدی روبه‌رو شده و به ۶/ ۳ میلیون دستگاه رسیده است. به‌رغم یک روز معاملاتی کمتر در برخی از بازارها به‌دلیل تعطیلات عید پاک، فروش خودرو در اروپای غربی همچنان به افزایش خود ادامه می‌دهد. فروش در آلمان، بزرگ‌ترین بازار اروپا، در ماه مارس تقریبا بدون تغییر بوده، اما در انگلستان، دومین بازار بزرگ اروپا، فروش ۳/ ۵ درصد رشد کرده است. فروش در فرانسه ۸ درصد و در ایتالیا ۱۷ درصد رشد کرده است؛ اما فروش در بازار اسپانیا نزدیک به یک درصد کاهش یافته است. بازار فروش جهانی خودرو در سال ۲۰۱۴ با ۴ درصد رشد به ۷۸ میلیون دستگاه در این سال افزایش یافت. این شرکت که در زمینه مطالعه و پیش‌بینی بازارهای مختلف فعالیت می‌کند با اشاره به میزان رشد معادل ۲/ ۸ درصدی در سال ۲۰۱۲ و ۳/ ۴ درصدی در سال ۲۰۱۳ سال ۲۰۱۴ را با روندی افزایشی پیش‌بینی کرد.

تحلیلگران همچنین پیش‌بینی می‌کنند که تا سال ۲۰۱۸ چین به بزرگ‌ترین بازار خودروهای شاسی‌بلند در جهان تبدیل شود. آمار مرکز‌ ای‌اچ‌اس نشان می‌دهد که فروش جهانی خودروهای اسپرت شاسی‌بلند طی سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۳ افزایشی ۵/ ۸۸ درصدی داشته و به ۷/ ۱۵ میلیون دستگاه رسیده است. این مرکز پیش‌بینی می‌کند که تا پایان سال ۲۰۱۶ فروش سالانه خودروهای شاسی‌بلند به ۱/ ۲۰ میلیون دستگاه یا حدود یک خودرو از هر پنج خودروی فروخته‌ شده خواهد رسید.