غذایی سالم و اقتصادی

دنیای اقتصاد، آتوسا نیکبخت شیبانی- امروزه باتوجه به مشکلات اقتصادی و اجتماعی به‌وجود آمده در جهان، به‌ویژه در منطقه خاورمیانه، تغذیه و مسئله امنیت غذایی حائز اهمیت شده است و همچنین تغذیه‌ای سالم و کافی در دستورالعمل و چشم‌اندازهای پنج ساله گنجانده شده است. حال چاره چیست؟ در این گزارش برآن شدیم تا با معرفی راهکارهایی هرچند جزئی به حل این مسئله و رسیدن به هدفی بزرگ به شما کمک کنیم.

سیاست دولت‌ها

دولت‌ها همواره به‌دنبال کاهش هزینه زندگی برای کل جمعیت و یا بخشی از جمعیت از طریق یارانه به کالاها و خدمات و یا انتقال نقدی درآمد هستند. دلایل دولت‌ها برای انتخاب یارانه قیمتی به شرح زیر است:

۱- انتخاب نظام قیمت‌گذاری از طرف یک دولت، به‌عنوان ابزاری جهت حمایت اجتماعی، ممکن است برای تغییر در الگوی غذا باشد.

۲- دولت برای مصرف حداقل اقلام غذایی اساسی توسط آحاد جامعه ارزش بالایی قائل است.

۳- از لحاظ سیاسی قانع کردن جامعه و یا مالیات‌دهندگان در تخصیص وجوه به یارانه غذاهای اساسی در مقایسه با انتقال درآمدی ساده‌تراست، چراکه بخش عمده‌ای از منافع آن علاوه بر فقرا به طبقه متوسط جامعه می‌رسد و درنتیجه حمایت عمومی از برنامه یارانه غذا گسترده‌تر می شود.

۴- از نظر اداری پرداخت یارانه به یک کالا ساده‌تر از انتقال درآمدی به‌صورت پرداخت نقدی است.

مشکلات دولت‌ها در حوزه غذا و امنیت غذایی

نبود ثبات در فراهم‌سازی غذا یکی از چالش‌های عمده در راستای تامین امنیت غذایی پایدار است. نبود بازار مناسب و نوسان قیمت‌ها، نبود سیستم ثابت آبیاری، جاری شدن سیلاب‌ها، برداشت دیرهنگام محصولات و باران‌های شدید که باعث تاخیر در برداشت محصولات زراعتی و خسارت به کشاورزان می شود، تمام این موارد عواملی هستند که تامین غذای سالم و مناسب برای خانواده‌ها را با مشکل روبه‌رو می‌کند. مطالعات نشان می‌دهد که خانوارها در مقابل تغییر قیمت و بازار مواد غذایی آسیب‌پذیر هستند. افزایش قیمت محصولات غذایی می تواند برای مصونیت غذایی و سلامت تغذیه‌ای تهدید جدی باشد. برای مثال به بررسی کشور افغانستان از نظر اقتصادی و تغذیه می‌پردازیم؛ در افغانستان عدم‌سلامت غذایی تنها دامنگیر خانواده‌های فقیر نیست. بلکه جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای از افغان‌ها از کمبود کالری، پروتئین و نداشتن رژیم غذایی مناسب رنج می‌برند. نداشتن رژیم غذایی مناسب، عدم‌رعایت بهداشت و تغذیه نادرست از موانع مهم رشد اجتماعی واقتصادی در یک جامعه است.

۵۵ درصد از کودکان زیر ۵ سال در افغانستان از رشد بازمانده‌اند. درحدود ۱۸ درصد آنان تلف شدند و ۳۹ درصد نیز با کمبود وزن روبه‌رو هستند. ۲۱ درصد از زنان نیز با کمبود وزن روبه‌رو هستد. ۴۸ درصد از زنان غیرحامله از کمبود آهن رنج می‌برند و ۲۵ درصد آنان با کم‌خونی دست و پنجه نرم می کنند. ۷۲درصد از کودکان ۶ الی ۵۹ ماهه نیز با کمبود آهن و نزدیک به ۳۸ درصد آنان نیز با کم‌خونی و مشکلات بینایی در دوران کودکی مواجه‌اند که می تواند باعث کاهش ۲۵ پله‌ای ضریب هوشی (IQ) آنان شود. مطالعات نشان می‌دهد که خانوارها در مقابل تغییر قیمت و بازار مواد غذایی آسیب‌پذیرهستند. در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ در بسیاری از مناطق روستایی افغانستان قیمت آرد و گندم ۱۰۰ درصد افزایش یافت و میزان تورم نیز به نزدیک ۶۰ درصد رسید. این پدیده باعث فشار بر خانواده‌های فقیر و کسانی شد که از مصونیت غذایی برخوردار نبودند. مواجه شدن با این حالت خیلی از خانواده‌ها را به زیر خط فقر کشاند. آنان به غذاهایی مثل گوشت، میوه و سبزیجات دسترسی نداشتند و فقط به مصرف گندم برای تامین کالری روی آوردند. ارتباط نزدیکی میان فقر و عدم‌مصونیت غذایی وجود دارد، ولی این روند به شرایط جغرافیایی افغانستان نیز بستگی دارد. اهالی ولایت‌های صعب‌العبور با کمبود میزان کالری مواجه بوده و دراین مناطق مردم به مواد غذایی ارزان وابسته هستند. درکل می توان گفت برای داشتن یک افغانستان توسعه‌یافته نیاز است که مصونیت غذایی در این کشور تامین شود و مردم باید بتوانند به منابع غذایی متنوع و مقوی دسترسی داشته باشند.

راه‌حل

از بین بردن تمامی این مشکلات و مسائل اقتصادی در سطح کلان در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست، پس خانواده به‌عنوان یک جامعه کوچک می تواند با به‌کار بردن مواردی ساده و رعایت نکات تغذیه‌ای به هدف تغذیه‌ای سالم و اقتصادی دست پیدا کند. در قدم اول، گروه‌های مواد غذایی و جایگزین‌های آن‌ها را بشناسید؛ برای مثال گوشت و مواد پروتئینی سهم بیشتری از هزینه در سبد غذایی شما را دارند، شما می توانید تخم‌مرغ، انواع حبوبات و پنیر را جایگزین کنید، در هفته از غذاهایی مثل عدسی یا خوراک لوبیا در وعده شام استفاده کنید. این مواد پروتئین موردنیاز بدن شما را تامین خواهند کرد.

سبزیجات

اگر اضافه وزن دارید بهتر است سبزیجات بیشتری را در رژیم غذایی خود قرار دهید و قبل از وعده غذایی اصلی میل کنید؛ اگر دچار مشکلات کلیوی نیستید سبزیجات دارای پتاسیم بالا مانند اسفناج، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی و... را انتخاب کنید؛ زیرا برای شما مفیدتر هستند.

شیر

درباره گروه لبنیات حتما شیر را در برنامه غذایی خود قرار دهید، تقریبا تمام مردم ایران در معرض کمبود ویتامین دی و کلسیم هستند و شیر یک منبع مغذی و به‌صرفه است. شیر را از فروشگاه‌های لبنیات به‌صورت باز خریداری نکنید زیرا جدای از قیمت بالا، این محصولات حاوی چربی‌های بالا و غنی‌نشده هستند. در انتخاب شیر، گالن‌های بزرگتر اقتصادی‌تر است و سعی کنید در طول هفته تمامی آن را مصرف کنید. بسیاری فکر می کنند که شیر پرچرب خاصیت بیشتری دارد و شیر کم‌چرب یا فاقد چربی، مزه آب می‌دهد و هیج خاصیتی ندارد، این یک باور بسیار غلط است. برای حل این موضوع در هفته اول دونوع شیر بخرید، گالن کوچکتر شیر پرچرب و گالن بزرگتر شیر کم‌چرب. از روز اول هفته شروع کنید و شیر پرچرب را با میزان بیشتری از شیر کم‌چرب مخلوط کنید تا زمانیکه در آخر هفته به فقط یک لیوان شیر کم‌چرب برسید. هفته بعد شیر کم‌چرب را با شیر فاقدچربی مصرف کنید. تبریک! در هفته سوم شما موفق شدید یک عادت غذایی نامطلوب را به مطلوب تغییر دهید. هنگامی‌که این کار را انجام دهید بدن شما متوجه تغییر ناگهانی نمی شود و ذائقه شما با این مزه آشنا خواهد شد. در رابطه با نان و محصولات دیگر نیز با این روش ابتکار انجام دهید

نان

قوت غالب مردم خاورمیانه و یک جزء بسیار مهم در سفره‌های ایرانی، نان است. امروزه مشکلات نان و نانوایی تا حدودی رفع شده است. مانند طرح بسیار خوب غنی کردن آرد با آهن اما نان بدون سبوس و سفید ارزش غذایی نداشته و صرفا باعث سیری شکمی و بالارفتن اندیس گلایسمی می شودکه در طولانی‌مدت دیابت و مشکلات عدیده دیگری را درپی دارد. برای حل این موضوع دست از خرید نان‌های سفید و بدون خاصیت بردارید زیرا آن‌ها فقط پول شمار را هدر می‌‌دهند. برای حل این موضوع دو راه وجود دارد:

۱- سعی کنید عادات غذایی خود را تغییر دهید (در ادامه بیشتر در رابطه با چگونگی این تغییر صحبت خواهیم کرد).

۲- از نان‌های غنی شده با سبوس که توسط فانتزی‌پزها یا شرکتی تولید می‌شوند، استفاده کنید. شاید گفته شود که نان سنگک غنی از سبوس است، اما در پاسخ باید گفت که متاسفانه تقلب در این موارد بسیار زیاد است و بسیاری از نانوایی‌ها به‌جای استفاده از سبوس از مالت استفاده می کنند؛ برای همین وقتی در رژیم غذایی یک فرد دیابتی توصیه به نان سنگگ می شود، تاکید می‌کنیم که از نانوایی معتبر و مطمئن خریداری شود. در غیر این صورت نه‌تنها تاثیر ندارد بلکه مضر هم هست. نان‌های شرکتی علی‌رغم باور عمومی در پرهزینه بودن در مقابل بسیار به‌صرفه است زیرا تامین‌کننده بسیاری از ریزمغذی‌ها و ویتامین‌های گروه ب است. رعایت این نکته نیز ضروری است که صرفا قهوه‌ای بودن نان دلیل بر وجود سبوس در آن نیست؛ پس بر روی بسته‌بندی به عبارت «سبوس‌دار»یا «غنی شده با سبوس» دقت کنید.

میوه‌ها

در هر فصلی که هستید از میوه‌های تازه در آن فصل استفاده کنید، میوه‌های هر فصل سرشار از ویتامین هستند. ایرانی‌ها معمولا عادت دارند میوه‌ را در حجم و مقدار بالا خریداری می کنند، این کار اصلا به‌صرفه نیست، میوه را برای نیاز ۲ تا ۳ روزه خود خرید کنید. هیچ اشکالی ندارد برای حساب کردن ۳ عدد سیب به صندوق بروید این بهتر از این است که ۳ کیلو سیب را در یخچال نگه دارید و در آخر ۲ کیلو از آن را درحالی‌که دچار فساد طبیعی شده دور بریزید. با این روش به‌صرفه می توانید میوه‌های با تنوع بیشتر و سالم‌تر مصرف کنید. میوه‌ای مثل هندوانه در فصل تابستان بسیار دلپذیر و به‌صرفه است. به‌دنبال این قبیل میوه‌ها باشید و به‌یاد داشته باشید که میوه‌ها و محصولات نوبرانه خاصیت یک میوه رسیده را ندارند و می توان آن‌ها را در فصل خودشان با هزینه کمتر خریداری کرد.

چند نکته مهم

۱- قبل از خرید به تخفیف‌های فروشگاه‌ها نگاهی بیندازید و در حراج‌ها خرید کنید.

۲- مواد غذایی کنسرو شده خوب هستند فقط به کم‌نمک یا فاقد سدیم بودن آن‌ها توجه کنید.

۳- اگر در فریزر خود جای کافی دارید در تخفیف‌های مواد پروتئینی مثل ماهی و گوشت عمده خرید کنید.

۴- در فروشگاه مواد غذایی برندهای مختلف را از لحاظ قیمت بررسی کنید. در بسیاری از مواقع، قیمت بالای یک محصول صرفا به‌دلیل بسته‌بندی تجملاتی و برند آن است.