راه‌های مقابله با عارضه سالمندی جمعیت
دنیای اقتصاد،گروه اقتصاد-آیا ایران با بحران کاهش جمعیت روبه‌روست و به زودی پیر می‌شود؟ این نگرانی در محافل مختلف مطرح شده است و بحث بر سر آن همچنان ادامه دارد. دولت پیشین نیز برای تشویق خانواده‌ها به افزایش زادوولد مشوق‌هایی را تصویب کرد که جنجال‌های زیادی را به دنبال آورد. از یک‌سو برخی معتقدند که باید میزان باروری در ایران افزایش یابد تا از سالخورده شدن جمعیت جلوگیری شود و از سوی دیگر بسیاری می‌گویند در شرایط کنونی اقتصادی و رفاهی کشور، افزایش جمعیت خود بحرانی جدید خواهد بود. در این مورد با دکتر مجید ابهری، رفتارشناس و آسیب‌شناس اجتماعی گفتگویی داشتیم و تلاش کردیم از نگاه متفاوتی این موضوع را بررسی کنیم.
موانع برنامه ریزی برای امور اجتماعی
مجید ابهری با بیان اینکه مسائل اجتماعی در جامعه ما متولی معینی ندارند و همواره به‌عنوان فرآیندهای درجه ۲ ملاحظه می‌َشوند، می‌گوید:‌ تعدد مراکز سیاست‌گذاری و سلیقه‌ای عمل کردن متولیان فرهنگی و اجتماعی از یک‌طرف و سیاست‌زدگی نهادهای مربوطه در دولت نهم و دهم از طرف دیگر، از اصلی‌ترین موانع برنامه‌ریزی‌های دقیق در امور اجتماعی بوده است و یکی از این مسائل، موضوع جمعیت است. وی ادامه می‌دهد: از نگاه رفتارشناسی اجتماعی، ایران یکی از جوان‌ترین کشورهای جهان است اما این امتیاز در ۲۰ سال آینده به عارضه‌ای اجتماعی به نام جمعیت سالمند تبدیل خواهد شد. متاسفانه به‌خاطرتنوع سیاست‌های تنظیم خانواده در ۵۰ سال اخیر، مردم دچار سرگشتگی شده‌اند. در حالی هنوز شعار «دو فرزند کافی است» و «فرزند کمتر زندگی بهتر» (که اصلی‌ترین شعار تنظیم خانواده پیش از پیروزی انقلاب بود) بر بسیاری از دیوارها و تابلو‌های تبلیغاتی وجود دارد که با تشخیص مقام معظم رهبری موضوع تک فرزندی در خانواده و پیری جمعیت تبدیل به یک سرفصل اجتماعی شد و پیشگیری از سونامی‌ پیری اولویتی شد که خبرگان و دست اندرکاران باید برای آن راهکارهایی پیدا کنند.
این جامعه شناس تصریح می‌کند: مثل همیشه همایش‌ها و مقالات و میزگردها و مناظره‌ها آغاز شد. تبی تند که احتمال داشت به زودی پایان یابد، جامعه را در اضطراب فرو برد که اگر وضعیت فرزندآوری تا ۲۰ سال آینده به همین منوال باشد باید از کشورهای دیگر نیروی کار وارد کنیم. اما باید توجه داشت همین حالا که نیروی کار فعال و جوان داریم بیش از بخش عمده‌ای از نیروی کار ما را مهاجران کشورهای همسایه تشکیل می‌دهند. بنابراین پیش از اینکه سیاست‌گذاری‌های عجولانه مشکلاتی بر مشکل پیری جمعیت اضافه کند، کاش یک بار مسئولان به پیشنهادهای کارشناسان توجه کنند.
ضرورت فراهم کردن زیرساخت های لازم برای افزایش جمعیت
ابهری خاطرنشان می‌کند: افزایش جمعیت و رشد زادوولد بدون آماده کردن زیرساخت‌های لازم کاری بیهوده و دردسرساز است. در حال حاضر آموزش و پرورش در مورد مدارس ابتدایی و تهیه آموزگار و مشاور دچار مشکل است. هنوز مدارس کپری و مدارس دو نوبته و کلاس‌های ۴۰ نفره در تهران و شهرستان‌ها وجود دارند. ۳۰ سال است نتوانسته‌ایم برنامه‌های مناسبی برای اوقات فراغت فراهم کنیم. بهداشت، واکسیناسیون و پیشگیری از بیماری‌های واگیر با هدف جلوگیری از مرگ‌ومیر و معلولیت نوزادان و مراقبت‌های دوران بارداری دچار مشکلات عمده و اساسی هستند. آیا با این وضعیت آموزش و بهداشت افزایش جمعیت منطقی است؟ بنابراین برای تبیین فرمایشات مقام معظم رهبری و کاربردی کردن دیدگاه‌های ایشان و نیز تدوین سیاست‌های اجرایی برای افزایش نرخ زادوولد، باید کارگروهی از رفتارشناسان، جامعه‌شناسان، کارشناسان اجتماعی و همینطور متخصصان دینی در اتاق فکر دور هم جمع شوند و به دور از شعارزدگی و روزمرگی برنامه‌های اساسی تدوین کنند، یعنی ابتدا چاه را بکنند و سپس به فکر آوردن مناره باشند.
وی با تاکید بر اینکه افزایش نرخ باروری بدون فراهم کردن زیرساخت‌های لازم فقط اضافه کردن مشکلات مختلف بر معضلات جاری است، می‌افزاید: وزارت بهداشت و درمان، آموزش و پرورش و وزارت کشور همراه با فرهیختگان دانشگاهی باید به فکر تدوین سیاست ۱۰‌ساله فرزندآوری باشند. اگر کمی ‌وجدانی و منطقی فکر کنیم با شیر‌خشک هر قوطی ۸ هزار تومان و پوشک هر بسته ۱۲ هزار تومان، چگونه یک زن و شوهر کارمند می‌توانند بیش از یک فرزند داشته باشند، در حالی که نگهداری همین یک فرزند با توجه به شهریه مهد‌های کودک و موضوع مرخصی زایمان و اشتغال مادران، هنوز علامت سوال بزرگی در ذهن ماست.
ابهری اظهار می‌کند: وقتی در تهران و شهر‌های بزرگ صاحب‌خانه‌ها پیش از پرسیدن شغل و اسم مستاجر، تعداد فرزندان را می‌پرسند و بر اساس آن اجاره بها اعلام می‌کنند، کدام حقوق‌بگیری جرات می‌کند فرزندان متعددی داشته باشد؟ بنابراین باید از تعارف و تبلیغات دروغین دست بردایم و به سمت منطق و اندیشه‌های عقلانی حرکت کنیم. در آن صورت می‌توان از بروز فاجعه کمبود جمعیت و سونامی ‌پیری جلوگیری کرد وگرنه خدا می‌داند عاقبت این سیاست‌گذاری‌ها و اختصاص بودجه‌های ریزودرشت به کجا ختم خواهد شد.