اقتصاد ناکوک سازهای موسیقی

میلاد مرتجی

سازندگان ساز این روزها حال عجیبی از سر می‌گذرانند. ساز برخی ناکوک است، اما بعضی دیگر از ریتم روان و رو به رشد بازار سخن می‌رانند. بازار سرگردان ساز گویی نت‌های خود را گم کرده است و به همین دلیل تحلیل آن سخت می‌شود. وقتی با گروهی صحبت کنید می گویند فروش آنها نه تنها کاهش بلکه افزایش داشته و وقتی سراغ فرد دیگری می روید خبر از تعطیلی کارگاه‌های کوچک و بزرگ و با سابقه می دهند، آن وقت نمی‌توانید به همین راحتی بازار سازها را بفهمید و آنها را بررسی کنید. اما آنچه هرکدام بر آن صحه می‌گذارند که تاکنون بازار ساز را در ایران گرم نگه‌داشته، روحیه موسیقی پسند ایرانیان است و البته آنچه در میان صحبت‌های سازندگان ساز نمود می‌یابد و همه یک صدا از آن گلایه می‌کنند، این است که در کنار عدم نظارت بر سازهای بی‌کیفیت وارداتی در هیچ یک از سازهای ایرانی بحث صادرات جدی گرفته نشده و علاوه بر این بر برندینگ و بازاریابی آن، تاکنون هیچ اقدامی نشده است. اقداماتی که اگر شده بود، نه تنها نشان فرهنگی و غنای هنر ایران را به جهانیان معرفی می‌کرد، بلکه موجب رونق و افزایش فروش و چه بسا جلوگیری از تعطیلی کارگاه‌هایی می‌شد که سال‌ها اساتید بزرگی را به چشم خود دیده و برای خود اسم و رسمی حک شده بر بدنه سازهای قیمتی داشته‌اند.

بازار تار، صدای آرامش دارد

در میان سازها گویی تار حال بهتری دارد. البته باید در نظر داشت که سازندگان تار در اصفهان محدودتر از دیگر سازها هستند، گرچه شهرت سازندگان اصفهانی این ساز کشوری است. محمد کوهی از اساتید سازنده تار در اصفهان است، می‌گوید: میزان فروش تار در سال‌های اخیر افزایش قابل‌توجهی داشته است. او دلیل این اتفاق را هنردوستی و جا افتادن بحث موسیقی به عنوان یک ارزش در میان مردم می‌داند، به عبارتی فرهنگسازی در حوزه موسیقی و یادگیری باعث شده تا رونق به تار برسد و کاهش سن مخاطبان این ساز نیز مهر تأییدی بر این موضوع است. او نه تنها به تعطیلی کارگاه‌ها اشاره‌ای ندارد، بلکه می‌گوید با قوت به ادامه کار می‌پردازند و رشد داشته‌اند. کوهی در مورد صادرات تار اظهار می‌کند: تاکنون به صورت جدی هیچ نهادی وارد این حوزه نشده و در زمینه بازاریابی و برندینگ این ساز تاکنون کار نشده است. او همچنین به رقبایی که از کشورهای دیگر همچون چین به بحث ساز ورود پیدا کرده‌اند، اشاره و اضافه می‌کند: وارداتی صورت گرفت اما چون سازها کیفیت لازم را نداشتند، مورد استقبال قرار نگرفتند و با شکست مواجه شد.

سنتور در سقوط

با وجود حال و روز خوب بازار تار، اما سنتور سازان آهنگی دیگر می‌نوازند که نشان‌دهنده وضعیت نامساعد کارگاه‌های ساخت سنتور است. بیوک حسنلو از سازندگان سنتور می‌گوید: کارگاه‌های بسیاری در سال‌های اخیر به تعطیلی کشیده شده‌اند و فروش سنتور افت بسیاری پیدا کرده است. او در مورد صادرات می‌گوید: بسیاری سازهای من را گرفتند و به کشورهای دیگر بردند اما به طور کلی ساز و کاری برای صادرات نداریم. این استاد سازنده سنتور با بیان اینکه فرهنگسازی و تبلیغ در هر سازی برای فروش آن بسیار مهم است، اظهار می‌کند: وقتی فیلم علی سنتوری ساخته شد، به التماس می‌خواستند از ما ساز بخرند و تحرکی در بچه‌ها ایجاد شده بود. حسنلو در مورد ساخت ساز توسط کشورهای دیگر، می‌افزاید: بعید می‌دانم که توانسته باشند ساز سنتور را بسازند و وارد بازار کنند. من چیزی ندیده‌ام.

تمبک ها در جوش و خروش

از سوی دیگر ریتم بازار تمبک به شور می‌نوازد و وضعیت مساعدی را برای فعالان این عرصه رقم زده است البته هوشمندی سازندگان تمبک موجب شده تا رقبای خارجی نتوانند به نتیجه‌ای در بازارهای ایران برسند. رحیم شیرانی که در کارنامه خود ۴۷ سال ساخت ساز تمبک را به ثبت رسانده است، با بیان اینکه فروش تمبک در سال‌های اخیر افزایش داشته است، می‌گوید: تمبک یکی از سازهای ملی و مهم فرهنگی است و به همین دلیل مردم آن را از خون خود می‌دانند. به همین دلیل حتی در برابر سازهای غربی نیز می‌بینیم که با استقبال بیشتری رو به رو می‌شود. این سازنده کهنه کار تمبک می‌افزاید: در این سال‌ها کارگاه‌های تمبک افزایش نداشته‌اند، اما انبوه‌ساز شده‌اند و با قدرت مالی بهتری در حال فعالیت هستند. کارگاه‌های کوچک هم کار خودشان را در کنار کارگاه‌های بزرگ انجام می‌دهند. وی در مورد صادرات تمبک اظهار می‌کند: تاکنون کسی به طور جدی وارد صادرات نشده است، ولی افرادی هستند که از یک تا چهار تمبک را از من خریداری و به خارج از کشور برده و فروخته‌اند. شیرانی با تأکید بر اینکه با پایین نگه‌داشتن قیمت باعث شکست واردات تمبک شده‌ایم، خاطرنشان می‌کند: هنر را تبدیل به صنعت کرده‌ایم به صورتی که کشورهای دیگر نتوانسته‌اند با ما رقابت کنند. وقتی یک تمبک که شش میلیون قیمت دارد را ۴۰۰ هزار تومان می‌فروشیم، توان رقابت با ما را ندارند، ما عشق ساخت ساز را داریم و هزینه‌های واردات توان مقابله با سازندگان داخلی را ندارد.

به هم ریختگی بازار عود و قانون با نوای نامرغوب سازهای همسایه

سازندگان قانون و عود رقبایی از کشورهای همسایه دارند، همچنین عود و قانون مانند سایر سازها در میان ایرانیان از قدیم شناخته‌شده و رایج نیستند، بنابراین سازندگانش با چالش‌های بسیاری مواجه هستند. پیام حکیم، یکی از سازندگان تخصصی ساز قانون می‌گوید: به طور کلی با کاهش مخاطب و خریدار مواجه بودیم و قیمت‌های گوناگون ساز که باکیفیت‌های متفاوت ارایه می‌شوند، موجب سردرگم شدن مخاطب در خرید ساز و یکی از عوامل تأثیرگذار بر وضعیت بازار شده است. متأسفانه خانه موسیقی و معاونت صنایع‌دستی نیز نظارتی بر قیمت‌های سازها بر اساس کیفیت تولیدی ندارند و همین موجب برخی مشکلات در این خصوص شده است.

وی ادامه می‌دهد: بسیاری از کارگاه‌ها در زمینه ساختن ساز کار می‌کردند که یا به ورطه ورشکستگی یا به مرز تعطیلی رسیده‌اند. این استاد سازنده ساز قانون اضافه می‌کند: قانون در سال‌های اخیر در حال شناسانده شدن بوده است. قانون و عود تولیدکننده در کشورهای عربی و ترکیه دارد و متأسفانه سازهای وارداتی بنا به درخواست بازرگانان ایرانی که می‌خواهند خواب سرمایه نداشته باشند و به سوددهی کوتاه‌مدت برسند، محصولاتی ارزان‌قیمت وارد کشور می‌کنند که دارای کیفیت خوبی نیست و از مواد اولیه نامرغوب و غیراستاندارد استفاده شده است. او اضافه می‌کند: این سازها تا یک‌سوم پایین‌تر از قیمت تمام‌شده تولیدکنندگان ایرانی است و بسیاری از خریداران به دلیل مشکلات مالی از این سازهای وارداتی ارزان‌قیمت استفاده می‌کنند. او در مورد سازهای وارداتی از چین می‌گوید: ویلن، پیانو، گیتار و بسیاری از سازهای بادی از چین و کشورهای آسیای شرقی وارد می‌شوند اما در مورد قانون و عود فقط از کشورهای عربی، ترکیه و مصر شاهد واردات هستیم.

نی، شکایت می‌کند

در میان سازندگان نی نوای شکایت بالا گرفته و سوز این ساز حکایت از بازار آن نیز دارد. حسین رمضانی از اساتید سازنده نی با بیان اینکه خریداران نی طی سال‌های اخیر کاهش پیدا کرده است، می‌گوید: تعداد سازندگان بیشتر شده اما کارگاه‌ها نسبت به قبل فروش کمتری پیدا کرده‌اند و همین باعث شده برخی کارگاه‌ها به تعطیلی برسند. وی در مورد واردات ساز می‌افزاید: کشورهایی همچون چین نتوانستند سازهای سنتی ایرانی را با کیفیت خوبی بسازند. در مورد ساز تمبک ورود پیدا کردند که موفق نبودند اما در مورد ویلن و گیتار توانستند موفق باشند. این استاد سازنده نی اضافه می‌کند: اصلاً در مورد بحث صادرات نی کاری انجام نگرفته است.