آیا پایانی برای تروریسم می‌توان تصور کرد؟
اسلاف داعش
نام داعش با وحشت گره خورده است. گروهی که فعالیت‌های خود را از غرب به شرق گسترش داده، اما به‌نظر می‌رسد فرانسه تبدیل به حیاط خلوت این گروه شده است. در نبود نیروی امنیتی قوی، نباید از حضور اعراب مهاجری که معروف به نسل دوم مهاجرین هستند غافل شد؛ آنها که اصالتا فرانسوی محسوب می‌شوند اما همچنان با آنها مانند افراد درجه دو و مهاجر رفتار می‌شود. این دوگانگی در رفتار اجتماعی موجب شده است برخی از این افراد به راحتی جذب گروه‌های تروریستی شوند. به‌نظر می‌رسد داعش برای این گروه جذاب‌تر است. برای آنها داعش مانند حضور در یک فیلم هالیوودی است.
نام داعش با وحشت گره خورده است. گروهی که فعالیت‌های خود را از غرب به شرق گسترش داده، اما به‌نظر می‌رسد فرانسه تبدیل به حیاط خلوت این گروه شده است. در نبود نیروی امنیتی قوی، نباید از حضور اعراب مهاجری که معروف به نسل دوم مهاجرین هستند غافل شد؛ آنها که اصالتا فرانسوی محسوب می‌شوند اما همچنان با آنها مانند افراد درجه دو و مهاجر رفتار می‌شود. این دوگانگی در رفتار اجتماعی موجب شده است برخی از این افراد به راحتی جذب گروه‌های تروریستی شوند. به‌نظر می‌رسد داعش برای این گروه جذاب‌تر است. برای آنها داعش مانند حضور در یک فیلم هالیوودی است. در چند سال گذشته ژانر حملات تروریستی، یکی از ژانرهای محبوب فیلمهای درجه دوم هالیوود بود؛ فیلمهایی که بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ بازار ساختشان بیشتر داغ شد، اگرچه این فیلم‌ها زیادی تخیلی به‌نظر میرسیدند، اما با گسترش فعالیت‌های تروریستی «داعش» تروریسم به تیتر هر روزه اخبار و نقاط مختلفی از جهان درگیر حملات تروریستی و «تروریسم» به واژهای پرتکرار تبدیل شد.
اما آیا تروریسم پدیدهای نوین و مدرن است یا در گذشته هم وجود داشته و از ترور به‌عنوان ابزاری سیاسی استفاده میشده است؟ این نوشته قصد دارد تا به ریشه تروریسم و گروه‌هایی که در طول تاریخ به‌عنوان گروه‌های تروریستی شهرت پیدا کرده‌اند بپردازد. «تروریسم» تعریف دقیقی ندارد و بین آدمها و کشورها در اطلاق عنوان «تروریست» به یک گروه یا فرد، اختلاف نظر وجود دارد و برای همین است که لیست گروه‌های تروریستی از نظر کشورهای مختلف، متفاوت است، اما به‌طور کلی تروریسم را به فعالیت‌هایی اطلاق میکنند که از ترور و کشتار برای پیشبرد مقاصد سیاسی و اجتماعی استفاده میکنند. سازمان ملل اقدام تروریستی را «استفاده از خشونت در برابر مردم و دولتها برای اهداف سیاسی» میداند. در سال ۱۹۹۴ هم در بیانیهای آمده است که «اقدام تروریستی اقدامی علیه گروهی از مردم یا فرد خاصی با اهداف سیاسی است؛ این اقدام می‌تواند در هر شرایطی علیه ایده، قوم، مذهب و نژادی صورت بگیرد». در سال ۲۰۰۴ هم اقدام تروریستی هر اقدام مجرمانه علیه غیرنظامیان شامل، مرگ، جراحت، گروگانگیری یا ایجاد وحشت در بین مردم با هدف وادار کردن دولتها یا سازمانی بین‌المللی برای اقدامی خاص تعریف شده است.
اولین ردپاها از تروریسم
بسیاری «جنبش سیکاری » (sicarii)را اولین گروه با اقدامات تروریستی میدانند. «سیکاری‌ها» مردان طبقه پایین قوم یهود بودند که در قرن نخست میلادی علیه سلطه رومیها می‌جنگیدند و با دشنه‌هایی که سیکا نام داشت مخالفان خود را از پا در می‌آوردند و به منابع آب آسیب میرساندند. «اسماعیلیون» یا «حشاشین» یا «Assassins» اسمی که اروپایی‌ها به اسماعیلیون دادهاند و بعدها از این ریشه برای واژه‌سازی هم استفاده کردند، به رهبری «حسن صباح»، گروه دیگری بود که بسیاری اقداماتش را تروریستی میدانند. گروهی که ابعادش هنوز در هالهای از رازآلودگی و البته افسانهپردازی است. برخی میگویند حشاشین به پیروان خود مخدر میدادند و در حالت خلسه آنان را به بهشتی ساختگی همراه با جوی‌های عسل و حوریان بهشتی میبردند و بعد از خلسه به آنها می‌گفتند اگر می‌خواهید دوباره به بهشت بازگردید باید گوش به فرمان ما باشید و با نیروی همین پیروان و استتار در کوه و قلعههای پنهانی چون الموت مخالفان خود را از پای درمی‌آوردند. برخی کشتن خواجه نظام الملک وزیر مشهور دوره سلجوقی را به این گروه نسبت می‌دهند.
گذشته از این دو گروه سازمان‌یافته، در این دوران کشتار و بربریت در نقاط مختلف جهان نمود داشت و خشونت ابزاری رایج برای پیشبرد مقاصد سیاسی و اجتماعی بود، اما تاریخ تروریسم جدید به انقلاب فرانسه بازمیگردد؛ جایی که واژه «ترور» برای اولین بار استفاده شد1. ««ژاکوبن‌ها» ( Jacobin) جمهوریخواهان تندرویی بودند که با رهبری «ماکسیمیلیان روبسپیر» علیه سلطنت و لویی شانزدهم می‌جنگیدند و دورانی از وحشت و ترور را ایجاد کرده بودند، آنها با ابزار اختراعی خود «گیوتین» بسیاری از دشمنانشان را از پای در می‌آوردند.
ورود به قرن 19 و تروریسم مدرن
در قرن ۱۹ با گسترش تئوریهای رادیکال سیاسی و پیشرفت در ساخت سلاح‌های مختلف، زمینه برای ایجاد گروه‌های کوچک و بزرگ تروریستی فراهم شد؛ گروه‌هایی که به شدت خواهان ضربه زدن به دولتها بودند. این گروه‌ها به‌ویژه در ایتالیا، روسیه، فرانسه و آمریکا قوت گرفتند؛ چنانکه گروه‌های آنارشیست حملاتی را علیه تزار روسیه و رئیس‌جمهور آمریکا تدارک دیدند. یکی از اندیشههایی که مبارزات و اقدامات تروریستی را از نظر تئوریک حمایت میکرد، اندیشه ناسیونالیسم یا ملیگرایی بود. یکی از سازمانهای مبارزی که با این ایده شکل گرفت، «سازمان جمهوری‌خواه برادری ایرلند» بود؛ گروهی که می‌خواست ایرلند را از بریتانیا جدا کند و حکومتی مستقل شکل بدهد. تلاش گروه‌های مخالف ایرلندی چندین دهه به طول انجامید و در این دوران علاوه‌بر مبارزات در خاک ایرلند، مبارزان ایرلندی شبکهای از داوطلبان را شکل داده بودند که به درون نیروهای پلیس بریتانیا نفوذ و کسب اطلاعات میکردند و ارتش جمهوری‌خواه ایرلند گروهی به نام « ۱۲» تشکیل داده بود که برای ایجاد وحشت، پلیسهای بریتانیا را یکی پس از دیگری میکشتند. این اقدامات پنهان و اعتراضات خیابانی در ایرلند شاه جرج پنجم را مجبور به پذیرش استقلال بخشی از ایرلند کرد. بسیاری کشتارهای گسترده در رژیم نازی آلمان، همچنین اتحاد جماهیر شوروی را هم جزو مصادیق اقدامات تروریستی میدانند.
گروه «ارگون» سازمانی شبه‌نظامی در اسرائیل است که بر پایه تفکر صهیونیزم شکل گرفته و تا سال ۱۹۴۸ در فلسطین فعالیت میکرد. بزرگ‌ترین اقدام تروریستی این گروه بمب‌گذاری در هتل فلسطینی شاه دیوید در بیت‌المقدس بود که در جریان آن ۹۲ نفر کشته شدند. این بمب‌گذاری نقش مهمی در جدا شدن قدس از فلسطین و شکلگیری دولت اسرائیل داشت. «جدایی‌طلبان باسک» یا گروه اِتا هم گروه مارکسیستی مسلح هستند که هدف آنها جدا کردن منطقه باسک از اسپانیا و فرانسه است. این گروه در طول زمانِ فعالیت خود، اقداماتی چون ترور مقامات اسپانیا و ایتالیا و حمله به مکانهای عمومی و کشتن مردم را انجام دادهاند. در مارس ۲۰۰۳ این گروه به دولت اسپانیا اعلام آتش‌بس داد، اما مذاکرات صلح با حمله آنها به فروشگاهی در مادرید ناتمام ماند.
منافقین هم گروهی شبه‌نظامی است که با قرائتی خاص و فردی از اسلام شروع به کار کرد و بعد به مارکسیسم روی آورد. این گروه در سال ۱۳۴۴ شکل گرفت و در زمان پهلوی علیه محمدرضا شاه و بعد از انقلاب، علیه جمهوری اسلامی میجنگید و بسیاری از ترورهای اول انقلاب چون بمب‌گذاری در دفتر حزب جمهوری اسلامی و دفتر ریاست‌جمهوری در سال۱۳۶۰، همچنین ترور مردم عادی از جمله اقدامات این گروه بوده است. این گروه سپس به عراق رفت، در جنگ عراق علیه ایران با صدام همکاری کرد و در استان دیاله عراق اردوگاهی به نام اشرف بنا نهاد. آنها در عملیات «فروغ جاویدان» با حمایت صدام وارد خاک ایران شدند، اما بعد در عملیات مرصاد شکست سنگینی از ارتش ایران خوردند. اعضای این گروه تا زمان زنده بودن صدام در اردوگاه اشرف زندگی میکردند، اما در سال ۲۰۱۲ اردوگاه اشرف تخلیه شد و بخشی از افرادمستقر در این اردوگاه به دست نیروهای عراقی کشته شدند و بخشی به اردوگاه لیبرتی و برخی به اروپا رفتند.
گروه‌های تروریستی اخیر
گروه‌های تروریستی که اکنون در جهان فعال هستند، فهرست بلندبالایی را شامل می‌شود که هر یک در بخشی از جهان فعالیت میکنند و اهداف مختلفی دارند؛ اما وجه مشخصه همه استفاده از ترور برای پیشبرد مقاصد خود است و در این میان جان آدم‌های بی‌گناه است که قربانی منازعات سیاسی، قومی و مذهبی می‌شود. از میان گروه‌های تروریستی که اکنون فعال هستند، برخی به واسطه کشتار بیشتر، پرآوازهترند. طالبان، القاعده، بوکو حرام و داعش گروه‌های تروریستی معروف هستند. تاریخ گروه‌های تروریستی افغانستان به حمله شوروی در افغانستان و جنگ‌های داخلی این کشور بازمیگردد؛ اما گروه تروریستی «طالبان» از مجموعهای از گروه‌های تندروی محلی تشکیل شد و اگرچه در آغاز مردم فکر میکردند که این گروه می‌تواند به جنگ‌های داخلی پایان دهد، اما خود آغازگر منازعات داخلی برای افغانستان شد. طالبان در مدت کوتاهی بسیاری از ولایات افغانستان را به تصرف خود در آورد و ۲۶ سپتامبر ۱۹۹۶ کابل را هم تصرف کرد.
آنها «نجیب احمد زی»، آخرین رئیس‌جمهور «جمهوری دموکراتیک افغانستان» و برادرش «شاهپور» را به قتل رساندند و جنازههای آنها را در چهارراه آریانا به دار آویختند. یکی از بزرگ‌ترین جنایتهای طالبان قتل عام مردم هزاره بود که بسیاری از نهادهای حقوق بشری از آن به‌عنوان نسل‌کشی یاد کرده‌اند. طالبان هزارهها را کافر میدانستند و کشتن آنها و غارت اموال‌شان را مجاز میخواندند. حکومت طالبان جز جزماندیشی برای افغانستان دستاورد دیگری نداشت؛ طالبان با رادیو و تلویزیون، موسیقی، سینما، نقاشی و مجسمهسازی مخالف بودند و دو مجسمه تاریخی و عظیم بودا در بامیان افغانستان را نابود کردند. زنان حق نداشتند به تنهایی از خانه خارج شوند و استادیوم بزرگ کابل هر روز شاهد اعدامهای بسیاری مردم از سوی طالبان بود. یکی از مرگبارترین اقدامات طالبان حمله به مدرسهای در پیشاور پاکستان بود که در جریان آن ۱۴۹ دانشآموز کشته شدند. آنها همچنین یک خبرنگار و تعدادی از دیپلماتهای ایرانی را در مزارشریف به شهادت رساندند.
بعد از حملات یازده سپتامیر ۲۰۰۱ به برجهای دوقلوی آمریکا، آمریکا اسامه بن لادن را مسوول این حملات دانست و از طالبان خواست که او را به آمریکا تحویل بدهد که این سرآغاز حمله به افغانستان شد؛ حمله‌ای که اگرچه شکست طالبان، مرگ بن لادن و آزادسازی شهرهای تحت سلطه آنها را در پی داشت، اما طالبان را کاملا از بین نبرد و تنها آنها را به گروه‌هایی پراکنده در افغانستان بدل کرد. «گروه القاعده» یکی دیگر از گروه‌های تروریستی افغانستان است که البته حامی اصلی آن بن لادن- میلیاردر عربستانی- و نفر دوم آن ایمن الظواهری-چشم پزشک مصری- بوده‌اند. بن لادن القاعده را سال ۱۹۸۸ برای مبارزه با شوروی ایجاد کرد. در واقع بیشتر افراد این گروه عرب بودند و فعالیت خود را بر خلاف طالبان محدود به افغانستان نمیدانستند و گستره وسیعتری برای اقدامات تروریستی خود در نظر داشتند. از نظر تفکر هم القاعده و طالبان با هم متفاوت بودند، زمانی که طالبان سینماها را در کابل آتش میزد، رهبران القاعده برای جهان و از طریق اینترنت پیام تصویری مخابره میکردند.
رد پای القاعده در کشورهای آفریقایی چون نایروبی، کنیا، تانزانیا، مصر، سودان، سومالی، اوگاندا، کومور و همچنین دریمن و در سوریه، لبنان، پاکستان، عراق و در عملیات‌های تروریستی دیده شده است. بمب‌گذاری متروی لندن که در جریان آن ۵۲ نفر کشته شدند هم منتسب به گروهی است که با القاعده در ارتباط بوده، همچنین بمب‌گذاری در قطاری در مادرید که ۲۰۰ کشته بر جای گذاشت هم کار یکی از گروه‌های مرتبط با القاعده بوده است. یکی از منابع پر درآمد القاعده اخاذی است، آنها در سال ۲۰۱۴ از راه دزدیدن اروپایی‌ها ۶۶ میلیون دلار درآمد داشتهاند. بیشتر پایگاههای القاعده با حمله آمریکا به افغانستان از بین رفتند و نیروهای القاعده به کوهها پناه بردند. نام گروه تروریستی «بوکو حرام» با یکی از دردناکترین اقدامات این گروه گره خورده است، دزدیدن شبانه بیش از ۲۰۰ دختر از مدرسه شبانهروزی و تهدید به فروش آنها به‌عنوان برده.
بوکو حرام گروهی شورشی در شمال نیجریه است که معنی نامش این است: «تحصیل حرام است». این گروه خواستار تعطیلی تمام مدارس و اجرای «شریعت» در تمام نیجریه است؛ البته این گروه در نیجر، چاد و کامرون هم فعال است. «محمد یوسف» بنیانگذار این گروه است؛ کسی که حتی کروی بودن زمین را هم زیر سوال برده است. البته یوسف در سال ۲۰۰۹ کشته شد و «ابوبکر شکائو» رهبر این گروه شد؛ رهبری که حالا با «ابوبکر البغدادی» از رهبران گروه تروریستی داعش بیعت کرده است. بوکو حرام در واقع از ضعف نیروی ارتش نیجریه استفاده و با حمله به روستاهای این کشور، کل آنها را نابود میکند و زنان، دختران و پسران نوجوان را به اسارت میگیرد. یکی از خشنترین کشتارها در نیجریه در روستای «مایدگوری» رخ داد. آنها یک بمب را در کامیون حمل الوار جاسازی کردند و وقتی بمب منفجر شد و مردم برای کمک به قربانیان شتافتند، بمب دوم منفجر شد.
دزدیدن ۲۷۶ دختر نوجوان در یک مدرسه شبانهروزی دیگر اقدام این گروه بود، البته نزدیک به ۵۰ دختر موفق به فرار شدند. رهبر بوکو حرام در ویدئویی که این دختران را با پوشش خاص اجباری این گروه نشان میداد گفت آنها را یا می‌فروشد یا به زور به عقد نیروهایش درمیآورد. برخی از این دختران به قیمت ۱۲ دلار در مرز نیجریه و چاد به فروش رفتهاند. در زمانی که این دختران دزدیده شدند، کمپینی برای آزادی آنها شکل گرفت و بسیاری از سراسر جهان از جمله «میشل اوباما» عضو آن شدند؛ کمپینی که در حد هشتگ باقی ماند، زیرا بیشتر این دختران هرگز به خانه‌های خود بازنگشتند. تجارت عاج فیل و صادرات آن به چین و تایلند یکی از منابع کسب درآمد بوکو حرام است؛ بوکو حرامی که اقداماتی بسیار شبیه به داعش دارد.
شاید مهم‌ترین فرق «داعش» با دیگر گروه‌های تندروی اسلامی این است که داعش خودش را «دولت اسلامی» می‌خواند و ادعای خلافت جهانی دارد. ریشه داعش به گروه «توحید و جهاد» می‌رسد؛ گروهی که در سال ۲۰۰۴ به القاعده پیوست و با نیروهای آمریکایی و ارتش عراق میجنگید. با کشته‌شدن رهبران پیشین این گروه توسط نیروهای آمریکا، ابوبکر البغدادی رهبر این گروه شد. با شروع جنگ سوریه آنها به سوریه رفتند و نام «دولت اسلامی شام و عراق» را روی خود گذاشتند و شهر رقه را تصرف کردند، همچنین با حمله به عراق، شهر رمادی و فلوجه مهم‌ترین شهرهای استان الانبار عراق را تصرف کردند و تصرف موصل مهم‌ترین موفقیت داعش بود. در سوریه هم داعش پیشروی زیادی کرد و نیمی از خاک سوریه را به دست آورد. داعش بخش‌هایی از لیبی، نیجریه و افغانستان را هم در اختیار دارد.
داعش با نزدیک شدن به مرزهای کردستان عراق، با پیشمرگههای کرد هم وارد جنگ شد و از سوی دیگر با حمله به کوبانی-شهری کردنشین در سوریه- بخشی از این شهر را به تصرف در آورد؛ اما کوبانی در برابر داعش مقاومت کرد و با کمک نیروهای ائتلاف که شامل آمریکا و برخی دیگر از کشورهای غربی است، از دست داعش آزاد شد. جنایات داعش علیه ایزدیها در استان سنجار یا شنگال در شمال عراق را بسیاری از نهادهای حقوق بشر، نسل‌کشی دانستهاند. کشتن مردها و به اسارت گرفتن دختران، تجاوز به آنها و خرید و فروششان جزو اقداماتی بود که داعش در این شهر انجام داد. پیشمرگههای کرد و نیروهای ائتلاف، سنجار را از داعش پس گرفتند و بعد از آزاد شدن شنگال، چندین گور دسته جمعی در این شهر پیدا شد. حمله شیمیایی به استان صلاحالدین عراق، تخریب بناهای تاریخی چون شهر باستانی نمرود و شهر تاریخی پالمیرا در سوریه جزو اقدامات داعش بود. داعش با ادعای خلافت جهانی سکه و اسکناس چاپ کرد، گذرنامه، پلیس، شبکه تلویزیونی و سایت خبری راه انداخت و به صادرات نفت روی آورد.
یکی از جنجالیترین مسائل درباره داعش پیوستن نیروهای خارجی از ۸۶ کشور جهان و همچنین شهروندان کشورهای اروپایی به داعش است. داعش از طریق ارتباطاتی که با دختران کشورهای اروپایی برقرار کرد، «جهاد نکاح »را باب کرد؛ دخترانی که به داعش می‌پیوندند تا همسر مردان داعشی شوند. موضوع دیگری که درباره این گروه عجیب وجود دارد، جنایات بسیار خشن و فیلمبرداری و انتشار این فیلمهاست که در برخی از این فیلم‌ها جلادها پسران نوجوان هستند. داعش در اقدامات تروریستی خود توانسته کشورهای زیادی را درگیر کند، آنها خصوصا در ماه رمضان دولتها را تهدید به گسترش فعالیت‌های خود کرده بودند. بلژیک، فرانسه، آمریکا، اندونزی، لیبی و بسیاری دیگر از کشورهای دنیا تاکنون طعم خشونت داعش را چشیدهاند؛ گروهی تروریستی که البته با همکاری کشورهای مختلف از جمله ایران، در حال از دست دادن مواضع خود در سوریه و عراق است. اما آیا پایان داعش، پایان تروریسم است؟
1-Terreur در لغت فرانسه به معنای رعب و وحشت است.
ارسال نظر