«معماری خالق ترس» زاییده بی‌سیاستی شهری
هاجر شادمانی روزگاری نما و سیمای شهری در ایران بیانگر نوع خاصی از‌ هارمونی میان سبک زندگی، فرهنگ و مهندسی خاص معماران سنتی ایرانی بود.ساختمان‌های کوتاه قد، حیاط دار، بدون نرده و حفاظ‌های آهنی در میان کوچه‌های باریک یا باز، در یک خط مستقیم، تصویری واحد از معماری ایرانی را به نمایش می‌گذاشت. در آن روزها و سال‌ها، کمتر کسی به فکر بالا بردن دیوارها یا نصب حفاظ‌ها و نرده‌هایی بود که امروزه وسیله ایمنی برای جلوگیری از ورود سارقان احتمالی به واحدهای مسکونی به حساب می‌آید.اما تغییرات سبک زندگی به مرور موجب شد همزمان با افزایش حس بی‌اعتمادی و احساس ناامنی و نیاز به تدابیری برای افزایش ضریب اطمینان و اعتماد سکونت در واحدهای مسکونی، نمای شهرها به آشفته بازار میله‌ها، حفاظ‌ها و نرده‌ها تبدیل شود و پس از چند سال، دوربین‌های حفاظتی هم به این موارد
افزوده شده است.رئیس انجمن مفاخر معماری ایران، شیوع بی‌نظمی در شهرها را ناشی از نبود مدیریت یکپارچه شهری و ضعف قوانین نظارتی در این زمینه عنوان می‌کند.این در حالی است که به اعتقاد علیرضا قهاری، هم‌اکنون بیشترین بی‌نظمی‌های بصری در ساختمان‌ها از جانب ارگان‌ها و نهادهای عمومی و دولتی به شهرها تحمیل می‌شود.وی همچنین با بیان اینکه می‌توان نام این بی‌نظمی‌های معماری و شهرسازی را «معماری خالق ترس» گذاشت، معتقد است: نهادینه شدن حس بی‌اعتمادی در شهرها در نتیجه افزایش تعداد شهروندان مهاجر بلاتکلیف و همچنین تقویت حس بی‌تفاوتی در میان آنها، به مرور، بی‌نظمی‌های بصری را افزایش داده است.


شهروندان بلاتکلیف، عامل اول
رئیس انجمن مفاخر معماری ایران با بیان اینکه بی‌نظمی‌های موجود در سیما و منظر شهری به‌ویژه در شهرهای بزرگ معضلی است که در تمام دنیا وجود دارد، به «دنیای اقتصاد» گفت: موضوع شهروندان بلاتکلیف یکی از عوامل مهمی است که باعث ایجاد احساس ناامنی و بی‌اعتمادی در شهرهای بزرگ می‌شود، موضوعی که باعث می‌شود شهروندان از هر ابزاری برای حفاظت خانه‌های خود استفاده کرده و به این وسیله با انواع ناهنجاری‌های اجتماعی که ممکن است حریم شخصی آنها را مورد تهدید قرار دهد، مقابله کنند. علیرضا قهاری توضیح داد: معضل شهروندان بلاتکلیف اغلب متوجه شهرهای بزرگی است که در معرض مهاجرت قرار دارند و افرادی برای یافتن کار و شغل، از مناطق دیگر به این شهرها مهاجرت می‌کنند که معمولا درصدی از این افراد موفق به یافتن شغل مناسب نشده و پس از مدتی به لیست ناهنجاری‌های شهری اضافه می‌شوند، این شهروندان بلاتکیف افرادی هستند که به‌صورت روزانه به شهرهای بزرگ سفر می‌کنند و به‌طور دائم در حاشیه‌ها و محدوده بافت‌های فرسوده شهری سکونت می‌گزینند.
وی با بیان اینکه این معضل تنها مختص کشور ما نیست و در شهرهای بزرگ اروپا و آمریکا نیز نمونه‌های مشابه قابل‌رویت است، خاطرنشان کرد: بافت‌های ناهمگون شهری منجربه تقویت حس بی‌اعتمادی و عدم‌امنیت در شهرهای بزرگ به‌ویژه در معابر فاقد روشنایی کافی می‌شود.
پیش‌بینی یک برنامه درست
قهاری با تاکید بر اینکه این‌گونه ناهنجاری‌ها و ناامنی‌های شهری غیرقابل اجتناب هستند، به نقش این ناهنجاری‌ها در ایجاد اغتشاش بصری و درهم ریختگی در نما و سیمای شهری به‌ویژه در شهرهای بزرگ اشاره کرد و افزود: باید برنامه‌ریزی صحیحی برای معماری و شهرسازی صورت گرفته و در اختیار داشته باشیم تا بتوانیم آثار این ناهنجاری‌ها را بر سیما و منظر شهری کاهش دهیم.
وی با بیان اینکه در برخی مناطق و اماکن، ناهنجاری‌های موجود چاره‌ای جز برخی تدابیر امنیتی مانند نصب دوربین و حفاظ باقی نگذاشته است، تاکید کرد: باید در معماری و طراحی‌های شهری تمهیداتی را به کار ببریم که فضاهای شهری تبدیل به فضاهایی امن شوند، به‌عنوان مثال، به‌نظر می‌رسد که کوچه‌های بن‌بست به خاطر اینکه فاقد مسیرهای فرار هستند، امن‌تر از سایر معابر هستند و نوعی دلبستگی و اتحاد هم در میان خانواده‌های ساکن در معابر بن‌بست دیده می‌شود که ممکن است در سایر معابر وجود نداشته باشد.قهاری ادامه داد: در این زمینه توجه به نکات مهم اجتماعی و همچنین پیروی از یک برنامه درست شهرسازی از اهمیت بالایی
برخوردار است.وی شناسایی اماکن و مناطق جرم خیز و شروع به اصلاح وضعیت فعلی را یکی از اصلی‌ترین راهکارهای مقابله با ترس‌های اجتماعی دانست و بر برخی الزامات شهری همچون افزایش روشنایی در معابر کم تردد و فاقد نور کافی تاکید کرد.
رئیس انجمن مفاخر معماری ایران رواج فرهنگ بی‌تفاوتی در میان شهروندان را یکی دیگر از عوامل موثر نمود معماری ترس در شهرهای بزرگ عنوان کرد و گفت: تقویت احساس همدلی و بازگشت به برخی رفتارهای سنتی که در آن نشانی از احساس بی‌تفاوتی شهروندان به یکدیگر وجود نداشته باشد، یکی دیگر از راهکارهای اجتماعی موثر برای وضعیت فعلی است.
شهرسازی با ضوابط روان‌شناسی و جامعه‌شناسی
قهاری با تاکید بر اینکه لازم است شهرسازان و معماران تنها به اصول مهندسی اکتفا نکرده و در طراحی‌ها و برنامه‌ریزی‌های خود از جامعه‌شناسان و روان‌شناسان نیز نظرخواهی کنند، اظهار کرد: معماری و شهرسازی تنها طراحی و ساخت آپارتمان، کوچه و خیابان نیست؛ بلکه معماران و برنامه‌ریزان شهری باید به این نکته توجه داشته باشند که تمام این سازه‌های مهندسی برای انسان ساخته می‌شود و به همین جهت همکاری مهندسان با جامعه‌شناسان، روان‌شناسان و طیف‌های مختلفی که به هر طریق به مسائل شهرسازی مسلط هستند دارای اهمیت است. وی شهرسازی بدون توجه به مسائل انسانی را عامل و بستر مهمی برای ایجاد ناامنی عنوان و تصریح کرد: نظریه‌ای که سال‌ها پیش تاکید بر جداسازی محل کار و اشتغال از محل سکونت می‌کرد مربوط به گذشته‌های دور است و هم‌اکنون منقضی شده، این در حالی است که شهرسازان، معماران و برنامه‌ریزان بزرگ دنیا در حال حاضر به این نتیجه رسیده‌اند که اگر در کنار مناطق مسکونی نوعی تولید، آموزش و اشتغال وجود داشته باشد به خودی خود امنیت جامعه در نتیجه کثرت ‌رفت‌و‌آمدها و توزیع آن در ساعات مختلف شبانه‌روز تامین و تضمین می‌شود.
تیم برنامه‌ریزی شهری تعریف شود
قهاری تاکید کرد: هدف از ایجاد شهر نباید خلق محیط‌های خوابگاهی باشد، باید بدانیم و بپذیریم که شهر، فقط ساختمان نیست و اگر به‌دنبال این هستیم که نوع طراحی و معماری ما در شهرسازی به امنیت جامعه کمک کند و از ناهنجاری‌های بصری در آینده دور و نزدیک دور بماند باید به جای استفاده صرف از شهرسازان، طراحان و معماران، تیم برنامه‌ریزی شهری وارد عمل شده و برنامه‌ریزان شهری و جامعه‌شناسان به‌صورت هماهنگ با این تیم در تعامل و همکاری باشند. وی ایجاد مراکز تولید و اشتغال در کنار واحدهای سکونتی را عامل مهمی در جهت ایجاد امنیت برشمرد و تاکید کرد: مسکن به تنهایی نمی تواند ضامن ایجاد امنیت در شهرها باشد و اگر نگاه ما به شهرسازی و معماری و امنیت اجتماعی به همین منوال ادامه داشته باشد روز‌به‌روز شاهد اغتشاشات بصری و در هم ریختگی‌های بیشتر در نظام طراحی و معماری شهری خود خواهیم بود.
شهر زنده، شهر امن
رئیس انجمن مفاخر معماری ایران شهرهای پررفت‌وآمد و زنده را شهرهای امنی می‌داند که توزیع مناسب ‌رفت‌و‌آمد در ساعات مختلف در آن، یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد امنیت در این شهرهاست.وی با بیان اینکه برای پاک‌سازی شهر از جنبه‌های آلودگی و اغتشاش بصری ناشی از حس نا‌امنی و بی‌اعتمادی به بودجه‌های هنگفتی نیاز است، گفت: در مناطقی که نیاز به استفاده از برخی اجزا و چیدمان‌های شهری برای تامین امنیت و حفاظت است، لازم است سازمان‌هایی وجود داشته باشد که این ملزومات امنیتی را کنترل کند و در صورت بروز آشفتگی شهری در نتیجه این ابزارهای تامین امنیت، آنها را پاکسازی و ساماندهی کند.قهاری افزود: به‌نظر می‌رسد باید سازمانی زیر نظر شهرداری‌ها تحت عنوان سازمان زیباسازی شهری یا هر عنوان مرتبط دیگر فعال باشد و نسبت به کنترل و کاهش اغتشاشات بصری در شهرها وارد عمل شود.
راهکار اصلی: مدیریت واحد شهری
رئیس انجمن مفاخر معماری ایران با تاکید بر ضرورت وجود مدیریت واحد شهری به‌منظور کنترل آشفتگی‌های موجود در سیما و منظر شهری، گفت: اگر در شهرها، به‌ویژه شهرهای بزرگ مدیریت واحد شهری تعریف شود و این مدیریت واحد با ورود به موضوع اغتشاشات بصری، این آشفتگی‌ها را کنترل کند می‌توان وضعیت فعلی نما و منظر شهری را تحت کنترل درآورد.
وی تصریح کرد: متاسفانه در حال حاضر، در غیبت مدیریت واحد و یکپارچه شهری هر فرد، نهاد و ارگان، به سلیقه و دلخواه خود سیما و منظر شهری را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و به بی‌نظمی‌های موجود در این زمینه دامن می‌زند.قهاری با بیان اینکه هم‌اکنون اکثر آشفتگی‌ها و اغتشاشات بصری مربوط به ساختمان‌های نهادها و ارگان‌های دولتی و عمومی است، افزود: تصمیم گیران در این سازمان‌ها و نهادها در نبود مدیریت و نظارت یکپارچه شهری به خود اجازه می‌دهند نما و منظر شهری را به دلخواه تحت‌تاثیر قرار دهند و به بی‌نظمی‌های موجود در سیمای شهرها بیفزایند.وی ادامه داد: در کشورهای اروپایی و پیشرفته سعی شده با نگاه به ساختمان‌ها و اجزای معماری و شهرسازی به‌عنوان سرمایه‌های ملی، قوانین، ضوابط و مقررات لازم در این زمینه به کار گرفته شود و سیمای شهری از بی‌نظمی‌های ظاهری پاکسازی شود.قهاری تاکید کرد: در بسیاری از این کشورها، قوانین مربوط به سیما و منظر شهری وجود دارد که مصالح مورد استفاده، میزان و کیفیت پیش رفتگی و پس رفتگی ساختمان‌ها و نوع نما را کنترل می‌کند؛ این در حالی است که در کشور ما نه قوانین مورد نیاز برای این منظور در اختیار است و وجود دارد و نه سازمان یا ارگانی که به‌صورت مستمر و منسجم سیمای شهری را تحت کنترل قرار دهد.
ساختمان‌ها در محاصره چندگانگی بصری
رئیس انجمن مفاخر معماری ایران تصریح کرد: علاوه‌بر بی‌نظمی‌های فراوانی که در نتیجه نصب انواع حفاظ و دوربین‌های مدار بسته به‌منظور تامین امنیت ساختمان‌ها، نماهای شهری را دچار آشفتگی می‌کند، چند گانگی‌های موجود در نماهای شهری که به دنبال نبود ضوابط طراحی نما در شهرها به چشم می‌خورد، خود عامل مهم دیگری است که به این بی‌نظمی‌ها دامن می‌زند.وی تاکید کرد: هر چند لزومی ندارد نمای ساختمان‌ها در یک خیابان کاملا یکسان و مشابه طراحی شود؛ چراکه این شیوه طراحی نمود بی‌سلیقگی و خستگی را القا می‌کند، اما می‌تواند نوعی هماهنگی در آن وجود داشته باشد. قهاری با بیان اینکه شهرداری‌ها باید در این زمینه قدری مسوولانه‌تر و آگاهانه‌تر اقدام کنند، خاطرنشان کرد: بناهای فعلی، برای سال‌های زیادی نمای معابر و شهرهای ما را تشکیل می‌دهند؛ بنابراین توجه به آنها و پرهیز از ایجاد اغتشاش در سیما و منظر شهری امری مهم و ضروری است.وی تصریح کرد: این در حالی است که اغتشاش‌های بصری و بی‌نظمی‌های موجود در نما و منظر شهری از نمودهای بی‌سیاستی موجود در عرصه معماری و شهرسازی،
به‌خصوص در شهرهای بزرگ است.