سنگ‌های دردسرساز

احسان صمدی*

رژیم غذایی یکی از عوامل متعددی است که می‌تواند به ایجاد و یا جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه منجر شود. به‌طورکلی تغذیه در تشکیل سنگ کلیه تاثیر دارد. اگر ماده غذایی را که مصرف می‌کنیم متناسب با نیاز بدن نباشد باید مقدار مازاد آن از بدن دفع شود. اکثر یون‌ها از طریق ادرار دفع می‌شوند پس مازاد آن می‌تواند در اندام‌های تشکیل‌دهنده ادرار مانند تغذیه مشکل‌ساز شود. عمده یون‌هایی که مشکل‌ساز می‌شوند (یعنی باعث ایجاد سنگ کلیه می‌شوند) عبارتنداز: کلسیم، اگزالات و فسفات. همچنین این مشکل می‌تواند از طریق موادی باشد که از طریق متابولیسم بدن ساخته می‌شوند نظیر اوریک اسید که سنگی با همین نام را هم تشکیل می‌دهد.

توصیه عمومی این است که مردم می‌توانند با ایجاد تغییرات در مصرف مایعات و بسته به نوع سنگ کلیه و تغییرات در مصرف سدیم، پروتئین حیوانی، کلسیم، اگزالات و ... به جلوگیری از سنگ کلیه کمک کنند. نوشیدن روزانه مایعات به اندازه کافی بهترین راه برای کمک به جلوگیری از تشکیل بسیاری از انواع سنگ کلیه است. ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی، افراد را به نوشیدن ۲ تا ۳ لیتر مایعات در روز توصیه می‌کنند. بیماران با سنگ سیستین ممکن است نیاز به نوشیدن مایعات بیشتری داشته باشند. هرچند آب بهترین این مایعات است، اما مایعات دیگر نیز ممکن است باعث جلوگیری از سنگ کلیه شوند، مانند نوشیدنی‌های مرکبات. اما توصیه‌های تخصصی‌تری نیز وجود دارد که بسته به هر نوع سنگ متفاوت است و باید بیماران مبتلا به هر نوع سنگ توصیه تغذیه‌ای مخصوص به خود را داشته باشند.

انواع سنگ کلیه و توصیه تغذیه‌ای متناسب با آن

سنگ‌های کلسیمی: شایع‌ترین نوع سنگ کلیه هستند و در دو شکل عمده رخ می‌دهد: اگزالات کلسیم و فسفات کلسیم. سنگ‌های اگزالات کلسیم شایع‌تر هستند. تشکیل این سنگ ممکن است توسط دفع کلسیم اگزالات بالا ایجاد شود. سنگ‌های فسفات کلسیم توسط ترکیبی از کلسیم ادرار بالا و ادرار قلیایی ایجاد می‌شوند، به این معنی که ادرار دارای pH بالا است.

توصیه می‌شود مبتلایان به سنگ کلیه از نوع کلسیمی موارد زیر را رعایت کنند:

*کاهش سدیم

*کاهش پروتئین حیوانی مانند گوشت، تخم مرغ و ماهی

*دریافت کلسیم کافی از مواد غذایی یا مصرف مکمل‌های کلسیم با مواد غذایی

*اجتناب از غذاهای دارای اگزالات بالا، مانند اسفناج، ریواس، آجیل و سبوس گندم

سنگ‌های اسیداوریک: هنگامی تشکیل می‌شوند که ادرار مداوم اسیدی باشد. یک رژیم غذایی غنی از پورین (مواد موجود در پروتئین حیوانی مانند گوشت، ماهی و صدف) ممکن است اسید اوریک را در ادرار افزایش دهد. اگر اسید اوریک در ادرار غلیظ باشد، می‌تواند ته‌نشین شود و به شکل خود و یا همراه با کلسیم تشکیل سنگ دهد. توصیه می‌شود بیماران مبتلا به این نوع سنگ مصرف پروتئین‌های حیوانی را محدود کنند که می‌توان با غذاهای حاوی قلیا (میوه و سبزیجات) ادرار را قلیایی و به درمان این نوع سنگ کمک کرد.

سنگ استروویت: از عفونت کلیه ایجاد می‌شود. از بین بردن سنگ آلوده از دستگاه ادراری می‌تواند از سنگ استروویت بیشتر جلوگیری کند.

سنگ سیستین: از یک اختلال ژنتیکی است که باعث می‌شود سیستین از کلیه‌ها و به داخل ادرار نشت کند و باعث تشکیل کریستال که تمایل به تجمع دارد و درنهایت تبدیل به سنگ شود. البته که دو مورد آخر از انواع سنگ‌های کلیه (استروویت و سیستئینی) با توصیه‌های تغذیه‌ای، درمان موثری ندارند و در این موارد بیشتر باید دارو مصرف شود.

*کارشناس تغذیه