جنگ نفتی ایران و عربستان
ایران در مقابل عربستان چه می‌تواند بکند؟
دوران ماه عسل کشورهای نفتی به پایان رسیده است. بعد از یک دوره نسبتا طولانی که قیمت نفت به بالا‌ترین سطح خود رسیده بود و مدت زمان زیادی بازار نفت ۱۰۰ دلاری را به خود می‌دید حالا آن دوران به سر آمده و قیمت‌ها رو به سقوط است. اما اکنون در بین کشورهای نفتی این ضرب‌المثل جیک جیک مستون و فکر زمستون بودن نماد عینی پیدا کرده است. در آن زمان که مدیران دولت نهم و دهم سر مست از درآمد نفتی فکر بریز و بپاش بودند و به دنبال ثبت رکورد در سفرهای استانی و برای نبود همان نظارت نیم‌بند سازمان برنامه بودجه را حذف کردند، شیوخ عرب منطقه در حال سرمایه‌گذاری در طرح‌های میان‌مدت و طولانی‌مدت اقتصادی بودند.
دوران ماه عسل کشورهای نفتی به پایان رسیده است. بعد از یک دوره نسبتا طولانی که قیمت نفت به بالا‌ترین سطح خود رسیده بود و مدت زمان زیادی بازار نفت ۱۰۰ دلاری را به خود می‌دید حالا آن دوران به سر آمده و قیمت‌ها رو به سقوط است.اما اکنون در بین کشورهای نفتی این ضرب‌المثل جیک جیک مستون و فکر زمستون بودن نماد عینی پیدا کرده است. در آن زمان که مدیران دولت نهم و دهم سر مست از درآمد نفتی فکر بریز و بپاش بودند و به دنبال ثبت رکورد در سفرهای استانی و برای نبود همان نظارت نیم‌بند سازمان برنامه بودجه را حذف کردند، شیوخ عرب منطقه در حال سرمایه‌گذاری در طرح‌های میان‌مدت و طولانی‌مدت اقتصادی بودند.وزیر امور اقتصادی و دارایی مدت‌ها پیش از آغاز یک جنگ تمام‌عیار اقتصادی علیه کشورمان خبر داده بود. به گفته علی طیب‌نیا این نبرد اقتصادی از جنگ تحمیلی سخت‌تر است و نبردی تمام‌عیار علیه ما به‌حساب می‌آید.
روند نزولی نرخ تورم ادامه داشت، اما کاهش قیمت نفت به ۳۰ دلار نشان از جنگ تمام‌عیاری دارد که برای مقابله با آن باید از همه ظرفیت‌های کشور استفاده کنیم و با مدیریت جهادی و ایثارگرایانه استعدادها را محقق کنیم.زمان زیادی لازم نبود تا ابعاد آنچه وزیر اقتصاد از آن به جنگ تمام‌عیار اقتصادی تعبیر کرده بود، بیشتر نمایان شود. عربستان سعودی که مدت‌ها بود با هدف تاثیرگذاری بر مذاکرات و پس از توافق هسته‌ای برای اعمال فشار بر ایران، سیاست عرضه فراوان نفت را دنبال می‌کرد پس از اعدام ظالمانه شیخ نمر و پیامدهای آن در تهران، شمشیر را از رو بست و قمار سیاسی جدیدی را شروع کرد. این راهبرد اما در کنار پیامدهایی که برای ایران و سایر کشورهای صادرکننده نفت داشت، گریبان خود عربستان را نیز گرفت؛ کسری بودجه شدید، افزایش حدود ۵۰ درصدی قیمت حامل‌های انرژی و آب و برق در این کشور از جمله این پیامدها است.کاهش قیمت نفت در سال جاری کسری بودجه‌ای تا ۸۷ میلیارد دلار برای حکام ریاض به ارمغان خواهد آورد. این در حالی است که چندی پیش وزارت دارایی عربستان درآمدهای این کشور در سال ۲۰۱۵ را حدود ۶۰۸ میلیارد ریال سعودی (معادل ۱۶۲ میلیارد دلار) برآورد کرد که ۱۵ درصد کمتر از پیش‌بینی‌ها و ۴۲ درصد کمتر از درآمدهای سال ۲۰۱۴ است.صندوق بین‌المللی پول نیز پیش‌بینی کرده بود کسری بودجه عربستان در سال ۲۰۱۵ به حدود ۱۳۰ میلیارد دلار برسد و گزارش‌های دیگری نیز کسری بودجه بالای ۱۰۰ میلیارد دلار را برای این کشور پیش‌بینی کرده بود.
در بودجه سال ۲۰۱۶، درآمدهای این کشور ۱۳۷ میلیارد دلار پیش‌بینی شده که پایین‌ترین رقم در ۶ سال گذشته است و هزینه‌ها نیز ۲۲۴ میلیارد دلار برآورد شده که اندکی کمتر از برآوردهای سال ۲۰۱۵ (۲۲۹ میلیارد دلار) است.وزارت دارایی عربستان برای جبران هزینه‌های نظامی و کاهش درآمدهای نفتی این کشور برنامه ۵ ساله برای کاهش یارانه برق و سوخت را در دست اجرا دارد. به این ترتیب این جنگ را باید بزرگ‌ترین جنگ بدون اسلحه سال ۲۰۱۶ میلادی تلقی کرد. این تعبیری است که مجله «ویک» نیز در شماره‌ای که به تحلیل سال ۲۰۱۵ پرداخته است، در بخش بسیارتحلیل خبرهای نفتی سال، از ان استفاده کرده است.جنگی که تنها دامن ایران و عربستان را نخواهد گرفت و تمام دنیا را درگیر می‌کند چنانچه شرکت‌های نفتی آمریکایی نیز کم‌کم دچار دردسر شده‌اند. در این بین ایران نیز قصد دارد بلافاصله پس از برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی تولید نفت خود را افزایش دهد. این مساله باعث مازاد عرضه بیشتر نفت در بازار خواهد شد.ابعاد ماجرا زمانی بیشتر روشن می‌شود که نگاهی به روند کاهش قیمت نفت بیندازیم؛ نفت در سال ۲۰۱۵ میلادی با ۳۵ درصد کاهش قیمت روبه‌رو بوده است. همین عوامل باعث شده است پیش‌بینی اوپکی‌ها از قیمت نفت در سال ۲۰۱۶ در واقع بدترین برآورد قیمت نفت طی سال‌های اخیر باشد. بررسی قیمت نفت در بودجه سال جاری میلادی کشورها نشان می‌دهد اعضای اوپک به نفت بالای ۵۰ دلار در سال ۲۰۱۶ فکر نمی‌کنند. به این ترتیب بدبینانه‌ترین پیش‌بینی‌ها به آسیایی‌ها و خوشبینانه‌ترین پیش‌بینی‌ها به آفریقایی‌های حاضر در اوپک تعلق دارد. ۴ کشور آفریقایی عضو اوپک قیمت نفت در بودجه ۲۰۱۶ را بین ۳۶ تا ۵۰ دلار پیش‌بینی کرده‌اند. براساس این گزارش در حالی که نیجریه قیمت هر بشکه نفت در بودجه سال ۲۰۱۶ را معادل ۳۶ دلار تعیین کرده است، آنگولا پیش‌بینی کرده است می‌توان در این دوره زمانی بر نفت ۴۰ دلاری حساب کرد.
درست در چنین شرایطی فعالیت های ایران برای رقابت بر سر فروش نفت شروع شده است و قصد دارد همزمان با آغاز شمارش معکوس لغو تحریم‌های نفتی، برای بازپس‌گیری سهم خود در بزرگ‌ترین بازار نفتی جهان با کشورهای روسیه و عربستان سعودی رقابت کند.افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولید و صادرات نفت ایران با اجرای یک طرح دو مرحله‌ای مهم‌ترین برنامه روی میز شرکت ملی نفت ایران در دوران پساتحریم است.رکن‌الدین جوادی، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران با بیان اینکه هم‌اکنون تمامی تاسیسات صنعت نفت همچون خطوط لوله، میادین و تاسیسات بهره‌برداری نفت، مخازن ذخیره‌سازی، اسکله و پایانه‌های صادراتی به‌منظور افزایش تولید نفت ایران در دوران پساتحریم آماده هستند، گفته است: «بازاریابی و مذاکرات هم با مشتریان جدید و سنتی نفت هم انجام شده و مشکلی برای افزایش ۵۰۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت کشور در دوران پساتحریم وجود ندارد.»ایران در این رقابت ابایی از تشریح تاکتیک‌های خود نیز ندارد؛ مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ضمن تاکید براینکه بازگشت ایران به بازار سبب افت بیشتر قیمت نفت نمی‌شود، جزئیات مذاکره با مشتریان سنتی، افزایش فروش، خرید پالایشگاه در خارج و اخذ طلب‌های نفتی را تشریح کرده است. سیدمحسن قمصری با تشریح جزئیات برنامه فروش نفت پس از لغو تحریم‌ها، گفته است: «باز پس‌گیری سهم ایران در بازارهای جهانی نفت مستلزم همکاری همه نهادها و ارگان‌ها است.»به گفته وی «در دوران تحریم ارتباط با مشتریان نفت ایران قطع نشده و تداوم داشته و ایران سعی کرده در سال‌های تحریم از نشست‌های بین‌المللی برای ارتباط بیشتر استفاده کند. اکنون این مذاکرات به سمت شرایط جدی و دقیق‌تری و با هدف از سرگیری مبادلات پیش می‌رود.»
ایران تنها نیست
واقعیت اما این است که ایــــــران در این مسیر چندان هم تنها نیست. نماینده سابق ایران در اوپک خواستار هماهنگی ایران و روسیه برای مهار سیاست‌های نفتی عربستان شد و گفته است: مسوولان وزارت نفت می‌توانند با کشورهای روسیه، ونزوئلا، عراق، الجزایر و اکوادور به‌منظور هماهنگی بیشتر و بازگشت ثبات قیمت‌ها به بازار نفت، مذاکراتی را آغاز کنند.»محمدعلی خطیبی با تاکید بر اینکه هیچ یک از مصرف‌کنندگان بزرگ انرژی جهان خود را صرفا وابسته به نفت تولیدی یک کشور نمی‌کنند، یادآور شده است: «مصرف‌کنندگان به‌دنبال متنوع سازی منابع تامین انرژی خود هستند و از این رو عربستان نمی‌تواند با بازی با قیمت‌ها یا افزایش عرضه، بیش از شرایط فعلی خللی در روند افزایش صادرات نفت ایران ایجاد کند.»
عربستان هم بیکار نمی‌نشیند
در این کشمکش بعید نیست تردد نفتکش‌های حامل نفت خام صادراتی ایران از تنگه باب‌المندب به‌منظور انتقال و ذخیره‌سازی نفت کشور در منطقه سیدیکریر مصر برای تحویل به مشتریان نفتی در اروپا با اختلالاتی حتی در صورت لغو تحریم‌ها روبه‌رو شود.ماجرا از این قرار است که بخش عمده‌ای از نفتکش‌های حامل نفت صادراتی کشورهای حاشیه خلیج فارس همچون امارات متحده عربی، قطر، کویت، جنوب عراق و ایران از مسیر تنگه باب‌المندب به منطقه سیدیکریر مصر و سپس اروپا و حوزه دریای مدیترانه تردد می‌کنند. براساس قوانینی که برای تردد کشتی‌های نفتکش و تجاری از تنگه باب‌المندب وجود دارد، باید شناورها با پرداخت مبلغی به‌عنوان حق انتقال از آب‌های حاکمیتی جیبوتی عبور کنند و سپس نفت خام خود را از مسیر خط لوله سومد به مخازن سیدی کریر مصر منتقل کنند، این در حالی است که بخش عمده‌ای از درآمدهای کشور کوچک جیبوتی در جنوب آفریقا از همین راه تامین می‌شود.
بر همین اساس، بعید نیست عربستان سعودی به‌منظور اخلال در حرکت کشتی‌های نفتکش حامل نفت خام صادراتی ایران از مسیر تنگه باب‌المندب، از موقعیت جغرافیایی کشور کوچک آفریقایی جیبوتی استفاده کند و با ایجاد وقفه و وقت‌کشی هزینه‌های صادرات نفت خام ایران به کشورهای اروپایی را افزایش دهد.
نیاز عربستان به واردات گاز ایران
ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود. دست ایران پرتر از اینها است. دبیرکل مجمع کشورهای صادرکننده گاز بابیان اینکه عربستان برای تکمیل ظرفیت خالی پتروشیمی خود به گاز کشوری همچون ایران نیاز دارد، گفته است: «برخی قراردادهای فروش گاز صرفا با اهداف سیاسی امضا می‌شود.»محمدحسین عادلی با اعلام اینکه به دلیل کمبود گاز در عربستان سعودی حدود ۵۰ درصد ظرفیت تولید پتروشیمی این کشور خالی و بدون استفاده مانده است، بیان کرده است: «از این رو، عربستان سعودی برای توجیه 100 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنایع پتروشیمی خود راهی به جز واردات گاز از قطر یا ایران ندارد.
روند نزولی نرخ تورم ادامه داشت، اما کاهش قیمت نفت به ۳۰ دلار نشان از جنگ تمام‌عیاری دارد که برای مقابله با آن باید از همه ظرفیت‌های کشور استفاده کنیم و با مدیریت جهادی و ایثارگرایانه استعدادها را محقق کنیم.زمان زیادی لازم نبود تا ابعاد آنچه وزیر اقتصاد از آن به جنگ تمام‌عیار اقتصادی تعبیر کرده بود، بیشتر نمایان شود. عربستان سعودی که مدت‌ها بود با هدف تاثیرگذاری بر مذاکرات و پس از توافق هسته‌ای برای اعمال فشار بر ایران، سیاست عرضه فراوان نفت را دنبال می‌کرد پس از اعدام ظالمانه شیخ نمر و پیامدهای آن در تهران، شمشیر را از رو بست و قمار سیاسی جدیدی را شروع کرد. این راهبرد اما در کنار پیامدهایی که برای ایران و سایر کشورهای صادرکننده نفت داشت، گریبان خود عربستان را نیز گرفت؛ کسری بودجه شدید، افزایش حدود ۵۰ درصدی قیمت حامل‌های انرژی و آب و برق در این کشور از جمله این پیامدها است.کاهش قیمت نفت در سال جاری کسری بودجه‌ای تا ۸۷ میلیارد دلار برای حکام ریاض به ارمغان خواهد آورد. این در حالی است که چندی پیش وزارت دارایی عربستان درآمدهای این کشور در سال ۲۰۱۵ را حدود ۶۰۸ میلیارد ریال سعودی (معادل ۱۶۲ میلیارد دلار) برآورد کرد که ۱۵ درصد کمتر از پیش‌بینی‌ها و ۴۲ درصد کمتر از درآمدهای سال ۲۰۱۴ است.صندوق بین‌المللی پول نیز پیش‌بینی کرده بود کسری بودجه عربستان در سال ۲۰۱۵ به حدود ۱۳۰ میلیارد دلار برسد و گزارش‌های دیگری نیز کسری بودجه بالای ۱۰۰ میلیارد دلار را برای این کشور پیش‌بینی کرده بود.
در بودجه سال ۲۰۱۶، درآمدهای این کشور ۱۳۷ میلیارد دلار پیش‌بینی شده که پایین‌ترین رقم در ۶ سال گذشته است و هزینه‌ها نیز ۲۲۴ میلیارد دلار برآورد شده که اندکی کمتر از برآوردهای سال ۲۰۱۵ (۲۲۹ میلیارد دلار) است.وزارت دارایی عربستان برای جبران هزینه‌های نظامی و کاهش درآمدهای نفتی این کشور برنامه ۵ ساله برای کاهش یارانه برق و سوخت را در دست اجرا دارد. به این ترتیب این جنگ را باید بزرگ‌ترین جنگ بدون اسلحه سال ۲۰۱۶ میلادی تلقی کرد. این تعبیری است که مجله «ویک» نیز در شماره‌ای که به تحلیل سال ۲۰۱۵ پرداخته است، در بخش بسیارتحلیل خبرهای نفتی سال، از ان استفاده کرده است.جنگی که تنها دامن ایران و عربستان را نخواهد گرفت و تمام دنیا را درگیر می‌کند چنانچه شرکت‌های نفتی آمریکایی نیز کم‌کم دچار دردسر شده‌اند. در این بین ایران نیز قصد دارد بلافاصله پس از برداشته شدن تحریم‌های بین‌المللی تولید نفت خود را افزایش دهد. این مساله باعث مازاد عرضه بیشتر نفت در بازار خواهد شد.ابعاد ماجرا زمانی بیشتر روشن می‌شود که نگاهی به روند کاهش قیمت نفت بیندازیم؛ نفت در سال ۲۰۱۵ میلادی با ۳۵ درصد کاهش قیمت روبه‌رو بوده است. همین عوامل باعث شده است پیش‌بینی اوپکی‌ها از قیمت نفت در سال ۲۰۱۶ در واقع بدترین برآورد قیمت نفت طی سال‌های اخیر باشد. بررسی قیمت نفت در بودجه سال جاری میلادی کشورها نشان می‌دهد اعضای اوپک به نفت بالای ۵۰ دلار در سال ۲۰۱۶ فکر نمی‌کنند. به این ترتیب بدبینانه‌ترین پیش‌بینی‌ها به آسیایی‌ها و خوشبینانه‌ترین پیش‌بینی‌ها به آفریقایی‌های حاضر در اوپک تعلق دارد. ۴ کشور آفریقایی عضو اوپک قیمت نفت در بودجه ۲۰۱۶ را بین ۳۶ تا ۵۰ دلار پیش‌بینی کرده‌اند. براساس این گزارش در حالی که نیجریه قیمت هر بشکه نفت در بودجه سال ۲۰۱۶ را معادل ۳۶ دلار تعیین کرده است، آنگولا پیش‌بینی کرده است می‌توان در این دوره زمانی بر نفت ۴۰ دلاری حساب کرد.
درست در چنین شرایطی فعالیت های ایران برای رقابت بر سر فروش نفت شروع شده است و قصد دارد همزمان با آغاز شمارش معکوس لغو تحریم‌های نفتی، برای بازپس‌گیری سهم خود در بزرگ‌ترین بازار نفتی جهان با کشورهای روسیه و عربستان سعودی رقابت کند.افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولید و صادرات نفت ایران با اجرای یک طرح دو مرحله‌ای مهم‌ترین برنامه روی میز شرکت ملی نفت ایران در دوران پساتحریم است.رکن‌الدین جوادی، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران با بیان اینکه هم‌اکنون تمامی تاسیسات صنعت نفت همچون خطوط لوله، میادین و تاسیسات بهره‌برداری نفت، مخازن ذخیره‌سازی، اسکله و پایانه‌های صادراتی به‌منظور افزایش تولید نفت ایران در دوران پساتحریم آماده هستند، گفته است: «بازاریابی و مذاکرات هم با مشتریان جدید و سنتی نفت هم انجام شده و مشکلی برای افزایش ۵۰۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت کشور در دوران پساتحریم وجود ندارد.»ایران در این رقابت ابایی از تشریح تاکتیک‌های خود نیز ندارد؛ مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ضمن تاکید براینکه بازگشت ایران به بازار سبب افت بیشتر قیمت نفت نمی‌شود، جزئیات مذاکره با مشتریان سنتی، افزایش فروش، خرید پالایشگاه در خارج و اخذ طلب‌های نفتی را تشریح کرده است. سیدمحسن قمصری با تشریح جزئیات برنامه فروش نفت پس از لغو تحریم‌ها، گفته است: «باز پس‌گیری سهم ایران در بازارهای جهانی نفت مستلزم همکاری همه نهادها و ارگان‌ها است.»به گفته وی «در دوران تحریم ارتباط با مشتریان نفت ایران قطع نشده و تداوم داشته و ایران سعی کرده در سال‌های تحریم از نشست‌های بین‌المللی برای ارتباط بیشتر استفاده کند. اکنون این مذاکرات به سمت شرایط جدی و دقیق‌تری و با هدف از سرگیری مبادلات پیش می‌رود.»
ایران تنها نیست
واقعیت اما این است که ایــــــران در این مسیر چندان هم تنها نیست. نماینده سابق ایران در اوپک خواستار هماهنگی ایران و روسیه برای مهار سیاست‌های نفتی عربستان شد و گفته است: مسوولان وزارت نفت می‌توانند با کشورهای روسیه، ونزوئلا، عراق، الجزایر و اکوادور به‌منظور هماهنگی بیشتر و بازگشت ثبات قیمت‌ها به بازار نفت، مذاکراتی را آغاز کنند.»محمدعلی خطیبی با تاکید بر اینکه هیچ یک از مصرف‌کنندگان بزرگ انرژی جهان خود را صرفا وابسته به نفت تولیدی یک کشور نمی‌کنند، یادآور شده است: «مصرف‌کنندگان به‌دنبال متنوع سازی منابع تامین انرژی خود هستند و از این رو عربستان نمی‌تواند با بازی با قیمت‌ها یا افزایش عرضه، بیش از شرایط فعلی خللی در روند افزایش صادرات نفت ایران ایجاد کند.»
عربستان هم بیکار نمی‌نشیند
در این کشمکش بعید نیست تردد نفتکش‌های حامل نفت خام صادراتی ایران از تنگه باب‌المندب به‌منظور انتقال و ذخیره‌سازی نفت کشور در منطقه سیدیکریر مصر برای تحویل به مشتریان نفتی در اروپا با اختلالاتی حتی در صورت لغو تحریم‌ها روبه‌رو شود.ماجرا از این قرار است که بخش عمده‌ای از نفتکش‌های حامل نفت صادراتی کشورهای حاشیه خلیج فارس همچون امارات متحده عربی، قطر، کویت، جنوب عراق و ایران از مسیر تنگه باب‌المندب به منطقه سیدیکریر مصر و سپس اروپا و حوزه دریای مدیترانه تردد می‌کنند. براساس قوانینی که برای تردد کشتی‌های نفتکش و تجاری از تنگه باب‌المندب وجود دارد، باید شناورها با پرداخت مبلغی به‌عنوان حق انتقال از آب‌های حاکمیتی جیبوتی عبور کنند و سپس نفت خام خود را از مسیر خط لوله سومد به مخازن سیدی کریر مصر منتقل کنند، این در حالی است که بخش عمده‌ای از درآمدهای کشور کوچک جیبوتی در جنوب آفریقا از همین راه تامین می‌شود.
بر همین اساس، بعید نیست عربستان سعودی به‌منظور اخلال در حرکت کشتی‌های نفتکش حامل نفت خام صادراتی ایران از مسیر تنگه باب‌المندب، از موقعیت جغرافیایی کشور کوچک آفریقایی جیبوتی استفاده کند و با ایجاد وقفه و وقت‌کشی هزینه‌های صادرات نفت خام ایران به کشورهای اروپایی را افزایش دهد.
نیاز عربستان به واردات گاز ایران
ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود. دست ایران پرتر از اینها است. دبیرکل مجمع کشورهای صادرکننده گاز بابیان اینکه عربستان برای تکمیل ظرفیت خالی پتروشیمی خود به گاز کشوری همچون ایران نیاز دارد، گفته است: «برخی قراردادهای فروش گاز صرفا با اهداف سیاسی امضا می‌شود.»محمدحسین عادلی با اعلام اینکه به دلیل کمبود گاز در عربستان سعودی حدود ۵۰ درصد ظرفیت تولید پتروشیمی این کشور خالی و بدون استفاده مانده است، بیان کرده است: «از این رو، عربستان سعودی برای توجیه 100 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنایع پتروشیمی خود راهی به جز واردات گاز از قطر یا ایران ندارد.
ارسال نظر