دغدغه‌های محیط‌زیستی صنعت
دنیای اقتصاد، زهرا صفدری- فاضلاب‌ها و پساب‌ها از مهمترین منابع آلاینده محیط‌زیست محسوب می‌شوند و مدیریت اصولی آن گامی موثر در راستای حفاظت و به‌سازی محیط‌زیست و استفاده پایدار از منابع حیاتی این سرمایه بزرگ به‌شمارمی‌رود. با افزایش روزافزون صنایع، تصفیه فاضلاب ناشی از این صنایع نیز روزبه‌روز در حال پیشرفت است. از مهمترین صنایع آلوده‌کننده محیط‌زیست می‌توان به صنایع غذایی (شامل صنایع لبنی، فرآورده‌های گوشتی و ...)، صنایع فولاد، صنایع کاغذ و مقوا، صنایع نساجی، صنایع شیشه‌سازی و صنایع نفت و گاز و پتروشیمی اشاره کرد.
با توجه به افزایش تأثیرات منفی آلاینده‌ها بر محیط‌زیست و نیز پیشرفت تکنولوژی در زمینه اندازه‌گیری آلاینده‌ها و روش‌های جدید تصفیه فاضلاب، بازنگری و تکمیل استاندارد تخلیه پساب به محیط‌زیست در دستور کار سازمان حفاظت از محیط‌زیست کشور قرار گرفت.
اهمیت موضوع تصفیه فاضلاب به حدی است که امروز شهرک‌های صنعتی و واحدهای صنعتی خارج از این شهرک‌ها همگی ملزم به ایجاد تصفیه‌خانه فاضلاب هستند و نبود این سیستم یکی از دلایل قرارگرفتن واحدها در لیست صنایع آلاینده است. برای بررسی وضعیت فاضلاب و سیستم تصفیه آن در صنایع مشهد، با مسئولان استانی و مدیران دو شهرک صنعتی مهم استان گفت‌وگو کردیم.

لزوم مدیریت فاضلاب صنایع
pic۱
رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست خراسان رضوی در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد می‌گوید: فاضلاب صنعتی می‌تواند آلاینده محیط‌زیست باشد، به‌همین دلیل تمامی فاضلاب‌های صنعتی باید برابر استانداردهای موجود سازمان حفاظت از محیط‌زیست تصفیه و سپس تخلیه شوند.
حمید صالحی می‌افزاید: نمی‌توانیم بگوییم فاضلاب صنایع از پسماند و آلاینده‌های هوا بدتر و مضرتر است، زیرا هر یک از آن‌ها را با خودش مقایسه می‌کنیم. هر آلاینده تاثیر خاصی روی محیط‌زیست می‌گذارد و فاضلاب‌ها هم قطعا تاثیرگذار بوده و موجب آلودگی خاک و آب شده و بسیار اهمیت دارند.
صالحی درباره تفاوت فاضلاب‌های خانگی و صنعتی اظهار می‌کند: فاضلاب‌های خانگی و بهداشتی بیولوژیک بوده و براساس شواهد، میزان BOT آن‌ها بین 250 و350 تا 400 متغیر است؛ اما ممکن است میزان BOT در فاضلاب صنعتی تا چند هزار برسد و مقدار آن به نوع صنعت بستگی دارد. هر چقدر این مقدار بالاتر باشد آلودگی فاضلاب بیشتر است. همچنین ممکن است فاضلاب صنعتی از نوع شیمیایی و خطرناک‌تر از نوع بیولوژیک باشد که در این صورت اثرات خاص خود را داشته و ممکن است آلودگی بیشتری داشته باشد.
رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست خراسان رضوی خاطرنشان می‌کند: همه واحدهای صنعتی باید فاضلاب را مدیریت کنند. اگر واحدها در شهرک صنعتی قرار دارند باید براساس قوانین شرکت شهرک‌ها، یک پیش تصفیه داشته باشند، بعد آلودگی خود را به‌حدی که مورد پذیرش شرکت شهرک‌هاست، برسانند و سپس فاضلاب خود را در شبکه جمع‌آوری فاضلاب شهرک‌های صنعتی تخلیه کنند. شرکت شهرک‌های صنعتی نیز موظف است فاضلاب جمع‌آوری شده را براساس استانداردهای سازمان حفاظت از محیط‌زیست تصفیه کند. درصورتی‌که واحدهای صنعتی داخل شهرک نباشند، باید برای مدیریت پساب‌های خود تصفیه‌خانه فاضلاب ایجاد کرده و برابر استانداردها آن را تصفیه کنند.
صالحی ادامه می‌دهد: همه واحدهای صنعتی دارای فاضلاب از سوی سازمان حفاظت از محیط‌زیست مورد پایش قرار می‌گیرند و باید نسبت به ایجاد تصفیه‌خانه اقدام کنند و اگر تصفیه‌خانه نداشته باشند در لیست صنایع آلاینده قرار می‌گیرند و یا برابر سایر قوانین و مقررات با آن‌ها برخورد خواهد شد.
رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست خراسان رضوی با بیان اینکه رساندن فاضلاب به استانداردهای محیط‌زیست از راه‌های رفع آلایندگی صنایع است، می‌گوید: ممکن است یک واحد صنعتی دارای تصفیه‌خانه فاضلاب باشد؛ اما آن را به حد استاندارد نرساند و باز هم آلاینده به‌شماررود. بنابراین برای رفع آلودگی فاضلاب یک کارخانه، آن واحد باید استانداردهای محیط‌زیست را رعایت کند تا بتوان گفت آلودگی‌هایش را حذف کرده است.

تصفیه سالانه ۱۰ میلیون متر مکعب فاضلاب صنعتی در استان
pic2
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز می‌گوید: حوزه صنعت و معدن تمام تلاش خود را در راستای اجرای مدیریت مصرف آب، کاهش پساب تولید شده و تصفیه آن به‌کار می‌بندد. در زمینه تصفیه فاضلاب، پیش از صدور پروانه بهره‌برداری تولید برای واحدهای صنعتی، استعلام لازم از اداره کل حفاظت از محیط‌زیست صورت می‌گیرد. همچنین طرح‌های بزرگ صنعتی و معدنی از ابتدا ملزم به ارائه و اجرای طرح ارزیابی زیست‌محیطی بوده و تمامی واحدهای صنعتی و معدنی موظف به ارائه طرح خوداظهاری زیست‌محیطی هستند.
راضیه علیرضایی میزان کل فاضلاب صنعتی تصفیه‌شده در سال را حدود 10 میلیون متر مکعب اعلام و اظهار می‌کند: از این میزان روزانه حدود 12 هزار متر مکعب فاضلاب در تصفیه‌خانه‌های هفت شهرک صنعتی استان تصفیه می‌شود، ضمن اینکه 176 واحد صنعتی به‌طورمستقل در خارج از شهرک صنعتی دارای تصفیه‌خانه هستند.
علیرضایی می‌افزاید: با توجه به اهمیت صنعت پاک، جلوگیری از آلودگی خاک و آب و تاثیر آن بر سلامتی شهروندان اقدام به انتقال و استقرار واحدهای پوست و چرم به خارج از حریم شهری شده که درحال‌‌حاضر فاضلاب آن‌ها در تصفیه‌خانه تخصصی شهرک صنعتی چرم‌شهر تصفیه شده و از طرفی به لحاظ نیاز، طرح توسعه و ارتقاء ظرفیت این تصفیه‌خانه دردست مطالعه است.
رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی می‌گوید: از آنجا که حدود دو درصد سهم آب مصرفی استان به بخش صنعت تخصیص می‌یابد، سهم فاضلاب نیز در همین حدود و یا کمتر بوده و این درحالی‌است که این میزان برداشت از آب مصرفی، پس از تصفیه مجدد در چرخه تولید صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
علیرضایی خاطرنشان می‌کند: واحدهای صنعتی پرمصرف مانند واحدهای تولید قند استان نیز در راستای حفاظت از منابع آب، اقداماتی با تکنولوژی بالا برای کاهش مصرف آب، مصرف چند منظوره آب‌های موجود در پروسه تولید، به حداقل رساندن میزان فاضلاب خروجی کارخانه و احداث تصفیه‌خانه فاضلاب در همه کارخانجات قند خراسان رضوی انجام داده‌اند، به‌طوری‌که در سال ۹۲ با صرف هزینه حداقل چهارمیلیارد و ۱۴۷ میلیون تومانی شاهد کاهش مصرف آب در تولید چغندر قند بودیم.

تصفیه فاضلاب در شهرک صنعتی کلات بالاتر از استاندارد است
pic3
مدیرعامل شهرک صنعتی کلات مشهد نیز درباره وضعیت تصفیه فاضلاب در این شهرک می‌گوید: از ۲۴۱ واحد صنعتی موجود در این شهرک، در حال حاضر ۲۱۳ واحد فعال و به شبکه فاضلاب شهرک متصل هستند و تنها واحدهای غیرفعال و راکد به این سیستم وصل نیستند.
سیدوحید سیدزادگان با اشاره به فعالیت 10 ساله سیستم تصفیه فاضلاب در این شهرک صنعتی، اظهار می‌کند: این سیستم از سال 83 در حال فعالیت است و روزانه بالغ بر600 تا 700 متر مکعب فاضلاب را تصفیه می‌کند. عملکرد این سیستم مطابق با استانداردهاست، حتی مقدار COD آب تصفیه‌شده در این شهرک 140 تا 150 بوده و این درحالی‌است که در استانداردهای محیط‌زیستCOD باید معادل 200 باشد که این نشان‌دهنده عملکرد مطلوب سیستم تصفیه فاضلاب در این شهرک است. سیدزادگان یادآور می‌شود: شهرک صنعتی کلات مشهد جزو نخستین شهرک‌هایی است که به سیستم تصفیه فاضلاب مجهز شده و چند سال به عنوان شهرک صنعتی سبز معرفی شده است. این شهرک به عنوان شهرکی زنده و پویا در حال فعالیت است و تمام تلاش خود رابرای کاهش آلایندگی به‌کار می‌برد؛ به‌گونه‌ای که از مجموع 300 واحد صنعتی قرار گرفته در لیست صنایع آلاینده استان، تنها چهار واحد مربوط به این شهرک است.

تصفیه روزانه 6000 متر مکعب فاضلاب در شهرک صنعتی توس
pic۴
مدیرعامل شهرک صنعتی توس نیز می‌گوید: این شهرک دارای شبکه جمع‌آوری فاضلاب است و هر فاضلابی که وارد این سیستم می‌شود، به تصفیه‌خانه شهرک ورود پیدا کرده و تصفیه‌خانه، آن را به استاندارد سازمان حفاظت از محیط‌زیست می‌رساند و سپس وارد شبکه آب و فاضلاب می‌کند.
حبیب‌الله مقامی می‌افزاید: تصفیه‌خانه ساخته شده در این شهرک صنعتی بیولوژیک بوده و با پذیرش روزانه ۶۰۰۰ متر مکعب فاضلاب و تصفیه آن یکی از بهترین تصفیه‌خانه‌های صنعتی کشور هم از لحاظ طراحی و هم از لحاظ راهبری است. چند مرحله نمونه‌برداری توسط اداره آبفای استان، سازمان محیط‌زیست با آزمایشگاه معتمد محیط‌زیست انجام شده و تمامی پارامترهای خروجی این تصفیه‌خانه در میانگین استاندارد اداره کل حفاظت از محیط‌زیست استان است.
مقامی تعداد واحدهای موجود در شهرک صنعتی توس را 870 واحد اعلام و اظهار می‌کند: بخش عمده فعالیت این واحدها در صنایع فلزی و غذایی است و هم اکنون90 درصد واحدهای موجود در شهرک صنعتی توس به سیستم فاضلاب آن متصل هستند و قابلیت اتصال برای تمام واحدها وجود دارد که در این زمینه مکاتباتی انجام داده‌ایم.
مدیرعامل شهرک صنعتی توس یادآور می‌شود: با تشکیل دفتر محیط‌زیست در شهرک و انجام پایش و نمونه‌برداری از خروجی فاضلاب واحدهای صنعتی، شناسایی حدود ۱۰۰ واحد آلاینده انجام شده و کنترل دوره‌ای خروجی فاضلاب آن‌ها به‌طور مداوم صورت می‌گیرد.
مقامی می‌گوید: سیستم تصفیه‌خانه فاضلاب شهرک به صورت هوازی و بی‌هوازی فاضلاب را تصفیه می‌کند و حتی در فصول گرم سال، از آب تصفیه‌شده برای آبیاری کمربند سبز شهرک استفاده می‌شود. ضمن اینکه طرحی مبنی بر برگشت پساب تصفیه‌خانه شهرک صنعتی توس برای استفاده از کمربند فضای سبز در دست داریم که مطالعات آن در حال انجام است و با تامین اعتبار این پروژه اجرا خواهد شد.