فرصت‌ها، چالش‌ها و مشکلات زعفران- بخش دوم
عبداله ملافیلابی
مدیرگروه و استادیار پژوهشکده علوم و صنایع غذایی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
خوشبختانه در سال‌های اخیر با توجه به خواص طبی و کاربرد‌های داروئی زعفران به عنوان داروی گیاهی هزاره سوم با اثرات درمانی معجزه‌گر که از فواید آن می‌توان به کاهش چربی و کلسترول خون و اخیرا در محافل علمی از آن به عنوان ضد کانسر(سرطان) نام برده می‌شود. از دیگر فواید زعفران آرامبخش، اشتهاآور، ضد اسپاسم، پیشگیری‌کننده از بیماری‌های قلبی، تقویت‌کننده حافظه و کاهش‌دهنده فشار خون ذکر شده و از این گیاه با ارزش در درمان بیماری‌هایی همچون آسم، بیماری‌های پوستی، بیماری‌های چشم، عفونت ادراری،یرقان، پیش‌انداختن قاعدگی، ضد افسردگی، پیشگیری و درمان آلزایمر، پیشگیری و درمان سرطان، رفع نفخ شکم، درمان معده درد و درمان کم‌خونی نیزاستفاده می‌شود.
مدیرگروه و استادیار پژوهشکده علوم و صنایع غذایی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
خوشبختانه در سال‌های اخیر با توجه به خواص طبی و کاربرد‌های داروئی زعفران به عنوان داروی گیاهی هزاره سوم با اثرات درمانی معجزه‌گر که از فواید آن می‌توان به کاهش چربی و کلسترول خون و اخیرا در محافل علمی از آن به عنوان ضد کانسر(سرطان) نام برده می‌شود. از دیگر فواید زعفران آرامبخش، اشتهاآور، ضد اسپاسم، پیشگیری‌کننده از بیماری‌های قلبی، تقویت‌کننده حافظه و کاهش‌دهنده فشار خون ذکر شده و از این گیاه با ارزش در درمان بیماری‌هایی همچون آسم، بیماری‌های پوستی، بیماری‌های چشم، عفونت ادراری،یرقان، پیش‌انداختن قاعدگی، ضد افسردگی، پیشگیری و درمان آلزایمر، پیشگیری و درمان سرطان، رفع نفخ شکم، درمان معده درد و درمان کم‌خونی نیزاستفاده می‌شود.
عبداله ملافیلابی
مدیرگروه و استادیار پژوهشکده علوم و صنایع غذایی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
خوشبختانه در سال‌های اخیر با توجه به خواص طبی و کاربرد‌های داروئی زعفران به عنوان داروی گیاهی هزاره سوم با اثرات درمانی معجزه‌گر که از فواید آن می‌توان به کاهش چربی و کلسترول خون و اخیرا در محافل علمی از آن به عنوان ضد کانسر(سرطان) نام برده می‌شود. از دیگر فواید زعفران آرامبخش، اشتهاآور، ضد اسپاسم، پیشگیری‌کننده از بیماری‌های قلبی، تقویت‌کننده حافظه و کاهش‌دهنده فشار خون ذکر شده و از این گیاه با ارزش در درمان بیماری‌هایی همچون آسم، بیماری‌های پوستی، بیماری‌های چشم، عفونت ادراری،یرقان، پیش‌انداختن قاعدگی، ضد افسردگی، پیشگیری و درمان آلزایمر، پیشگیری و درمان سرطان، رفع نفخ شکم، درمان معده درد و درمان کم‌خونی نیزاستفاده می‌شود.
این گیاه نظر محققان را به خود جلب کرده و همین امر موجب افزایش حجم مطالعات علمی به ویژه جنبه‌‌های پزشکی، آرایشی و زراعی آن به طور چشمگیری در کشور و جهان شده است.متوسط عملکرد زعفران در مزارع ایران در طی یک دوره 35 ساله 83/ 4 کیلوگرم در هکتار گزارش شده است که در سال‌های اخیر میانگین تولید شدیدا کاهش یافته است و دلیل آن کشت سنتی و عدم استفاده از مدیریت‌های جدید زراعی است. با مقایسه بین میانگین عملکرد مزارع اسپانیا، مزارع سنتی بیرجند و مزرعه تحقیقاتی طرق مشهد؛ عملکرد مزارع سنتی بیرجند در سال اول، دوم و سوم به مقدار 23/ 0، 8/ 1 و 7/ 3 کیلوگرم در هکتار به ترتیب معادل یک بیستم،یک ششم و یک پنجم مزارع اسپانیا و یک دهم، یک ششم و یک هفتم مزرعه تحقیقاتی طرق مشهد بود. در مجموع، مشخص شد که تفاوت عملکرد در مزارع اسپانیا و همچنین مزارع پژوهشی با مزارع سنتی بیرجند تا شش برابر است. بدون تردید پژوهش و تولید علم و فناوری و بکارگیری یافته‌‌های پژوهشی در مدیریت‌های زراعی می‌تواند نقش کلیدی و بنیادی در افزایش عملکرد این محصول استراتژیک داشته باشد. عوامل زیادی مانند اقلیم، بیماری‌ها، آبیاری، انبارداری، تاریخ کاشت، انواع کودهای شیمیایی، بیولوژیکی و حیوانی در تعیین کمیت و کیفیت زعفران تولیدی نقش بسزائی دارند.عملکرد زعفران به عوامل متعددی از قبیل خاک، تراکم، روش کاشت، اندازه بنه، موقعیت جغرافیایی، عوامل جوی مانند نوسانات درجه حرارت به ویژه در زمان گل‌دهی، میزان بارندگی، مدیریت‌های زراعی و دوره بهره‌برداری ارتباط دارد. همچنین از آنجا که این گیاه از نظر ژنتیکی تریپلوئید بوده و ازطریق بنه تکثیر می‌شود، نیاز به انجام تحقیقات گسترده در زمینه تولید بنه‌های دختری درشت، غنی از عناصرغذایی و باکیفیت بالا می‌باشد،لازم است تغذیه گیاه زعفران در سال اول کشت و سال‌های بعد به دقت مورد توجه قرار گیرد، تا با تولید بنه‌های دختری درشت درهرسال،عملکرداقتصادی محصول زعفران در سال‌های بعد افزایش یابد.به هر حال، با توجه به ارزش‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی زعفران و از طرفی، اهمیت پایداری تولید و حصول عملکرد بیشتر از طریق مدیریت صحیح عملیات زراعی چنین به نظر می‌رسد که بکارگیری فناوری‌‌های نوین زراعی در تولید و افزایش محصول زعفران اجتناب‌ناپذیر است که در این راستا راهکارهای زیر برای پیشبرد اهداف فوق پیشنهاد می شود:
1- تولید زراعی و علمی زعفران که نتایجی همچون افزایش عملکرد در واحد سطح، تولید محصول با کیفیت،قیمت تمام شده ارزان‌تر و حفظ جایگاه ممتاز ایران در بازار جهانی را به دنبال دارد.
۲- تولید محصول زعفران در شرایط کنترل شده به عنوان روشی صنعتی در کنار سیستم زراعی با هدف گسترش تولید در طول سال که در این صورت نتایجی نظیر افزایش عملکرد در واحد سطح، تولید محصول باکیفیت و قیمت تمام شده ارزان‌تر قابل انتظار است. این راهکارها می‌تواند برای حفظ سهم بازار ایران در عرصه جهانی مؤثر باشد ولی با توجه به تقاضای روزافزون جهانی به دلیل گرایش مردم به استفاده از محصولات دارویی طبیعی و نیز آشنایی بیشتر به خواص و ارزش دارویی معجزه‌آسای زعفران موجب ترغیب و توجه بیشتر رقبا به توسعه این گیاه شده و تهدیدات بالقوه آنها همچنان بر سر زعفران ایران خواهد بود.
برای دفع این تهدیدات، و از طرفی بهره‌مندکردن عموم مردم از خواص این معجزه‌گر هزاره سوم، راهی به جز ورود زعفران به صنعت داروسازی، آرایشی و بهداشتی برای آن متصور نیست زیرا در این مسیر نه تنها مزیت اقلیمی بلکه مزیت‌های تکنولوژیکی هم وارد عرصه شکستن رقابت و پس‌زدن مدعیان خواهد شد. البته چنین رویکردی با استناد به اسناد بالادستی و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری که مبتنی بر جلوگیری از خام‌فروشی و ایجاد ارزش افزوده است مورد حمایت نظام بوده که توجه به این حمایت‌ها در جای خود می‌تواند در تحقق اهداف بسیار مؤثر باشد. براین اساس فراورده‌های صنعتی زعفران زمانی جایگاه واقعی خود را پیدا می‌کند که محصول تولیدی زعفران دارای مشخصات قیمت ارزان، محصول باکیفیت و محصول سالم باشد. در حال حاضر به دلیل دستمزد بالای کارگری، کشاورزان در مزارع از علف‌کش‌ها و قارچ‌کش‌ها استفاده و به دلیل سنتی‌بودن و کمبود هوموس مزارع از کودهای دامی استفاده و همچنین بخاطر عدم حاصل‌خیزی اراضی از کودهای شیمیایی نیتراته و فسفاته و کودهای کامل به وفور استفاده می‌کنند که موجب آلودگی‌های شیمیایی و بیولوژیکی می‌شود و محموله‌های صادراتی زیادی به دلایل آلودگی برگشت خورده و این یکی از معضلات می‌باشد.
مدیرگروه و استادیار پژوهشکده علوم و صنایع غذایی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
خوشبختانه در سال‌های اخیر با توجه به خواص طبی و کاربرد‌های داروئی زعفران به عنوان داروی گیاهی هزاره سوم با اثرات درمانی معجزه‌گر که از فواید آن می‌توان به کاهش چربی و کلسترول خون و اخیرا در محافل علمی از آن به عنوان ضد کانسر(سرطان) نام برده می‌شود. از دیگر فواید زعفران آرامبخش، اشتهاآور، ضد اسپاسم، پیشگیری‌کننده از بیماری‌های قلبی، تقویت‌کننده حافظه و کاهش‌دهنده فشار خون ذکر شده و از این گیاه با ارزش در درمان بیماری‌هایی همچون آسم، بیماری‌های پوستی، بیماری‌های چشم، عفونت ادراری،یرقان، پیش‌انداختن قاعدگی، ضد افسردگی، پیشگیری و درمان آلزایمر، پیشگیری و درمان سرطان، رفع نفخ شکم، درمان معده درد و درمان کم‌خونی نیزاستفاده می‌شود.
این گیاه نظر محققان را به خود جلب کرده و همین امر موجب افزایش حجم مطالعات علمی به ویژه جنبه‌‌های پزشکی، آرایشی و زراعی آن به طور چشمگیری در کشور و جهان شده است.متوسط عملکرد زعفران در مزارع ایران در طی یک دوره 35 ساله 83/ 4 کیلوگرم در هکتار گزارش شده است که در سال‌های اخیر میانگین تولید شدیدا کاهش یافته است و دلیل آن کشت سنتی و عدم استفاده از مدیریت‌های جدید زراعی است. با مقایسه بین میانگین عملکرد مزارع اسپانیا، مزارع سنتی بیرجند و مزرعه تحقیقاتی طرق مشهد؛ عملکرد مزارع سنتی بیرجند در سال اول، دوم و سوم به مقدار 23/ 0، 8/ 1 و 7/ 3 کیلوگرم در هکتار به ترتیب معادل یک بیستم،یک ششم و یک پنجم مزارع اسپانیا و یک دهم، یک ششم و یک هفتم مزرعه تحقیقاتی طرق مشهد بود. در مجموع، مشخص شد که تفاوت عملکرد در مزارع اسپانیا و همچنین مزارع پژوهشی با مزارع سنتی بیرجند تا شش برابر است. بدون تردید پژوهش و تولید علم و فناوری و بکارگیری یافته‌‌های پژوهشی در مدیریت‌های زراعی می‌تواند نقش کلیدی و بنیادی در افزایش عملکرد این محصول استراتژیک داشته باشد. عوامل زیادی مانند اقلیم، بیماری‌ها، آبیاری، انبارداری، تاریخ کاشت، انواع کودهای شیمیایی، بیولوژیکی و حیوانی در تعیین کمیت و کیفیت زعفران تولیدی نقش بسزائی دارند.عملکرد زعفران به عوامل متعددی از قبیل خاک، تراکم، روش کاشت، اندازه بنه، موقعیت جغرافیایی، عوامل جوی مانند نوسانات درجه حرارت به ویژه در زمان گل‌دهی، میزان بارندگی، مدیریت‌های زراعی و دوره بهره‌برداری ارتباط دارد. همچنین از آنجا که این گیاه از نظر ژنتیکی تریپلوئید بوده و ازطریق بنه تکثیر می‌شود، نیاز به انجام تحقیقات گسترده در زمینه تولید بنه‌های دختری درشت، غنی از عناصرغذایی و باکیفیت بالا می‌باشد،لازم است تغذیه گیاه زعفران در سال اول کشت و سال‌های بعد به دقت مورد توجه قرار گیرد، تا با تولید بنه‌های دختری درشت درهرسال،عملکرداقتصادی محصول زعفران در سال‌های بعد افزایش یابد.به هر حال، با توجه به ارزش‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی زعفران و از طرفی، اهمیت پایداری تولید و حصول عملکرد بیشتر از طریق مدیریت صحیح عملیات زراعی چنین به نظر می‌رسد که بکارگیری فناوری‌‌های نوین زراعی در تولید و افزایش محصول زعفران اجتناب‌ناپذیر است که در این راستا راهکارهای زیر برای پیشبرد اهداف فوق پیشنهاد می شود:
1- تولید زراعی و علمی زعفران که نتایجی همچون افزایش عملکرد در واحد سطح، تولید محصول با کیفیت،قیمت تمام شده ارزان‌تر و حفظ جایگاه ممتاز ایران در بازار جهانی را به دنبال دارد.
۲- تولید محصول زعفران در شرایط کنترل شده به عنوان روشی صنعتی در کنار سیستم زراعی با هدف گسترش تولید در طول سال که در این صورت نتایجی نظیر افزایش عملکرد در واحد سطح، تولید محصول باکیفیت و قیمت تمام شده ارزان‌تر قابل انتظار است. این راهکارها می‌تواند برای حفظ سهم بازار ایران در عرصه جهانی مؤثر باشد ولی با توجه به تقاضای روزافزون جهانی به دلیل گرایش مردم به استفاده از محصولات دارویی طبیعی و نیز آشنایی بیشتر به خواص و ارزش دارویی معجزه‌آسای زعفران موجب ترغیب و توجه بیشتر رقبا به توسعه این گیاه شده و تهدیدات بالقوه آنها همچنان بر سر زعفران ایران خواهد بود.
برای دفع این تهدیدات، و از طرفی بهره‌مندکردن عموم مردم از خواص این معجزه‌گر هزاره سوم، راهی به جز ورود زعفران به صنعت داروسازی، آرایشی و بهداشتی برای آن متصور نیست زیرا در این مسیر نه تنها مزیت اقلیمی بلکه مزیت‌های تکنولوژیکی هم وارد عرصه شکستن رقابت و پس‌زدن مدعیان خواهد شد. البته چنین رویکردی با استناد به اسناد بالادستی و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری که مبتنی بر جلوگیری از خام‌فروشی و ایجاد ارزش افزوده است مورد حمایت نظام بوده که توجه به این حمایت‌ها در جای خود می‌تواند در تحقق اهداف بسیار مؤثر باشد. براین اساس فراورده‌های صنعتی زعفران زمانی جایگاه واقعی خود را پیدا می‌کند که محصول تولیدی زعفران دارای مشخصات قیمت ارزان، محصول باکیفیت و محصول سالم باشد. در حال حاضر به دلیل دستمزد بالای کارگری، کشاورزان در مزارع از علف‌کش‌ها و قارچ‌کش‌ها استفاده و به دلیل سنتی‌بودن و کمبود هوموس مزارع از کودهای دامی استفاده و همچنین بخاطر عدم حاصل‌خیزی اراضی از کودهای شیمیایی نیتراته و فسفاته و کودهای کامل به وفور استفاده می‌کنند که موجب آلودگی‌های شیمیایی و بیولوژیکی می‌شود و محموله‌های صادراتی زیادی به دلایل آلودگی برگشت خورده و این یکی از معضلات می‌باشد.
ارسال نظر