«گرم» کن‌های آپارتمانی «مرگ»زا هستند؟
لیندا کیانی h.shdmani.66@gmail.com توجه به کیفی‌سازی، مقاوم‌سازی، کمی‌سازی و همچنین ارزان‌سازی واحدهای مسکونی امری است که ظرف سال‌های اخیر هم در سیاست‌های دولتی و هم در میان فعالان بازار ساخت‌وساز، کارشناسان و صاحبنظران بسیار مورد توجه و تاکید قرار گرفته است.
در این میان اما جای خالی تمرکز و توجه به ایمن‌سازی به خصوص در مورد تاسیسات و تجهیزات داخلی ساختمان‌های مسکونی همچون سیستم‌های تاسیساتی و گرمایشی ظرف سال‌های اخیر به شدت احساس می‌شود. براساس آمارهای موجود، تحلیل‌ها از روند نگران‌کننده و تلخ آمار مرگ خاموش نشان‌دهنده رشد 56 درصدی تلفات جانی ناشی از گازگرفتگی و انتشار گازهای کشنده در داخل فضای واحدهای مسکونی در اولین سال اجرای هدفمندی یارانه‌ها نسبت به دوره مشابه سال پیش از آن است. مرگ خاموش که همه ساله در نقاط مختلف کشور قربانیان زیادی می‌گیرد در سطح گسترده ناشی از کاربرد نادرست وسایل و سیستم‌های گرمایشی و نصب نادرست آن در محیط‌های مسکونی است. در این میان سهم وسایل و سیستم‌های گرمایشی که اکسیژن مورد نیاز برای احتراق و ایجاد گرما را از فضای داخلی واحد مسکونی دریافت می‌کنند بیش از سایر عوامل است. کاربرد نادرست سیستم‌های گرمایشی نظیر پکیج‌ها، بخاری‌ها و... در مکان‌های نامناسب، عدم دقت و رعایت ضوابط ایمنی در نصب دودکش‌ها و سایر تجهیزات وسایل گرمایشی، به خصوص در فصل‌های سرد سال، سالانه تلفات قابل توجهی را به همراه دارد. اما سوال اینجا است که چرا این تلفات از چشم مسوولان، سازندگان و حتی مردم پنهان مانده و روز به روز سودجویی برخی بساز و بفروش‌ها در استفاده از سیستم‌های ناایمن و نامناسب برای اغلب واحدهای مسکونی، به بهانه کمک به مردم برای صرفه جویی در مصرف انرژی، بیش از پیش قوت می‌گیرد. رواج استفاده از سیستم‌های گرمایشی تکی و جایگزینی آن با سیستم‌های گرمایشی مرکزی، پس از هدفمندی یارانه‌ها با این توجیه که مدیریت انرژی را تا سطح زیادی برای ساکنان فراهم می‌کند، یکی از اصلی ترین عوامل افزایش مرگ خاموش پس از اجرای این قانون است. هر چند استفاده از تکنولوژی‌های نوین گرمایشی برای واحدهای مسکونی در نفس خود بلامانع است، اما مشکل از آنجا ناشی می‌شود که این سیستم‌ها بدون اعمال ضوابط نظارتی و تنها با انگیزه سودجویی از سوی بساز و بفروش‌ها در واحدهای مسکونی به صورت غیراستاندارد تعبیه می‌شود بدون آنکه سنخیتی با ویژگی‌های بنا و نوع سازه داشته باشد.
مسوولیت مرگ‌های خاموش با کیست؟
اما سوال اینجاست، چه کسانی در برابر این موضوع مسوول هستند؟
مسوولیت ایمنی تاسیسات داخلی ساختمان به خصوص در بحث سیستم‌های گرمایشی به طور کلی به ۵ مرجع کلان مربوط می‌شود.
ویژگی‌های محصول تولیدی که مسوولیت آن متوجه وزارت صنایع، سازمان استاندارد و تولیدکنندگان سیستم‌های گرمایشی است، شرایط استفاده و نگهداری با متولی گری مردم، رسانه‌ها و نهادهای مرتبط با امر اطلاع‌رسانی، مسائل مربوط به سوخت مصرفی با مسوولیت وزارت نفت و شرکت ملی گاز، موضوعات مرتبط با عملیات نصب سیستم‌های گرمایشی با نظارت و متولی گری وزارت بازرگانی، صنف نصابان و سازمان فنی و حرفه‌ای و همچنین تعیین شرایط محیط نصب تحت کنترل و مسوولیت وزارت مسکن، نظام مهندسی، شهرداری‌ها، سازندگان مسکن و... .
ریشه مرگ خاموش کجا است؟
در این میان، عوامل و زمینه‌هایی وجود دارد که می‌توان علل و عوامل ریشه‌ای در بروز حوادث ناشی از انتشار گاز در محیط داخلی واحدهای مسکونی و مرگ خاموش را به آن نسبت داد.
در میان تمام عوامل موجود در این زمینه، فقدان یا به روز نبودن قوانین در بخش‌ها و نهادهای مختلف کشور، عدم اجرای دقیق ضوابط و مقررات از سوی افراد و نهادها، عدم وجود نظارت دقیق بر عملکرد گروه‌های مختلف، فقدان هماهنگی لازم بین نهادهای مسوول، دانش و شناخت کم مردم، مسوولان و به‌خصوص سازندگان مسکن در ارتباط با خطرات ناشی از تجهیز ساختمان‌ها با سیستم‌های گرمایشی ناایمن و نامناسب، قابل تامل و بررسی است. اما، در بین تمام این موضوعات، مهم‌ترین چالش موجود را می‌توان در ادامه عدم رعایت ضوابط و اصول مقررات ملی ساختمان در مباحث مربوط به سیستم‌های گرمایشی دانست که در نهایت، طراحی، اجرا و افزایش نصب‌های غیرمجاز سیستم‌های گرمایشی نامناسب در واحدهای مسکونی را به همراه خواهد داشت.
از سوی دیگر اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها با احتمال اعمال فاز دوم هدفمندی، ضرورت‌های موجود در رابطه با مدیریت مصرف انرژی را تشدید کرده است، در همین راستا است که طی سال‌های اخیر، اقدام خانواده‌ها به درزبندی سختگیرانه و مختل شدن جریان هوا در واحدهای مسکونی، در نهایت به گرایش به سمت جایگزینی سیستم‌های حرارت مرکزی با پکیج در اغلب ساختمان‌های نوساز، منجر شده است. عدم دقت در رعایت ضوابط کامل در استفاده از این سیستم‌های گرمایشی می‌تواند زنگ خطری برای مردم، سازنده‌ها و به‌خصوص نهادهای مسوول باشد.
در این پرونده تلاش شده است ضمن ارائه واقعیت‌ها و هشدارهای لازم در ارتباط با بی توجهی‌های موجود در کاربرد غیراصولی و نادرست سیستم‌های گرمایشی، مردم، سازنده‌ها و مسوولان را در آستانه آخرین روزهای تابستان و شروع نیمه سرد سال، به چاره‌اندیشی برای کاهش مرگ‌های خاموش فرابخوانیم که در نتیجه سهل انگاری‌های موجود طی سال‌های اخیر، قربانیان زیادی گرفته است. این یک واقعیت است: روزهای سرد در راه است و مرگ خاموش باز هم در کمین آپارتمان‌نشین‌ها، آن را جدی بگیرید!