وسوسه خرید آنی و روش‌های مقابله با آن
با نگاهی به زندگی خوب و راحت برخی افراد فکر می‌کنیم که حتما آنان از درآمد خیلی خوبی برخوردار هستند اما اگر کمی در مورد شیوه زندگی افراد هم‌طبقه دقت کنیم، متوجه می‌شویم که این افراد شاید در میزان درآمد با ما یکی باشند اما در خرج‌کردن و پس‌انداز خود دقت زیادی به خرج می‌دهند. شما هم می‌توانید پولی که به‌سختی به دست آورده‌اید را آن‌طور که می‌خواهید خرج کنید و مقداری از آن را نیز پس‌انداز کنید. همیشه مخارج ماهانه خود را یادداشت کنید تا بتوانید صورتی کلی از اقلامی که بابت‌شان هزینه می‌کنید داشته باشید و میزان هزینه‌ها را بدانید.
با نگاهی به زندگی خوب و راحت برخی افراد فکر می‌کنیم که حتما آنان از درآمد خیلی خوبی برخوردار هستند اما اگر کمی در مورد شیوه زندگی افراد هم‌طبقه دقت کنیم، متوجه می‌شویم که این افراد شاید در میزان درآمد با ما یکی باشند اما در خرج‌کردن و پس‌انداز خود دقت زیادی به خرج می‌دهند. شما هم می‌توانید پولی که به‌سختی به دست آورده‌اید را آن‌طور که می‌خواهید خرج کنید و مقداری از آن را نیز پس‌انداز کنید. همیشه مخارج ماهانه خود را یادداشت کنید تا بتوانید صورتی کلی از اقلامی که بابت‌شان هزینه می‌کنید داشته باشید و میزان هزینه‌ها را بدانید. از سبد مصرفی خانوار اطلاع داشته و طبق برنامه زمانی و اولویت‌ها هزینه کنید تا از مخارج زائد و غیرضروری اجتناب کرده باشید.
کارشناسان اقتصاد خانواده توصیه می‌کنند که با دسته‌بندی هزینه‌ها روزنه‌های هدررفت سرمایه و حتی نابجا‌خرج‌کردن را کشف می‌کنید. هزینه‌های خانوارشامل مواردی همچون مصارف خوراکی، پوشاکی، بهداشتی، درمانی، انرژی، آموزشی، فرهنگی، تفریحی، خدمات نگهداری و تعمیر، تزئینی و تجملی است. به گفته آنها برنامه‌های اقتصادی زندگی‌مان، رفتارهای اقتصادی ما را بروز می‌دهد و شخصیت اقتصادی ما شناخته می‌شود. فکر نکنید وقتی صرفه‌جو و به‌جا خرج‌کن هستید دلیل بر خسیسی شما می‌شود. خانواده‌ای را در نظر بگیرید که برای خرید پوشاک در سال ۲بار بیشتر اقدام نمی‌کنند و آن ۲بار هم از مراکز اصلی و محل توزیع و تولید خریداری می‌کنند تا بدین‌صورت در وقت و هزینه خود صرفه‌جویی کرده باشند. از نظر منطقی آنها خسیس هستند؟ نکاتی در صرفه‌جویی وجود دارد که با رعایت آنها می‌توان به اقتصاد خانواده کمک کرد:
۱- هنگامی که برای خرید مایحتاج خود به فروشگاه محل می‌روید، سعی کنید آن چیزی را بخرید که مورد نیاز شما است. برای این کار می‌توانید مایحتاج خود را به ترتیب اولویت روی یک صفحه کاغذ یادداشت کنید. مراقب باشید هیچ‌گاه کالاهای متنوع فروشگاه با بسته‌بندی‌های زیبا شما را تحت تاثیر خود قرار ندهد.
۲- همیشه هنگام بیرون‌رفتن از منزل به یاد داشته باشید که فقط به مقدار مورد نیاز خود پول به همراه داشته باشید؛ هیچ‌وقت پول اضافی با خود حمل نکنید که این پول علاوه بر اینکه ممکن است مورد دستبرد قرار گیرد می‌تواند به‌سرعت خرج شود.
۳- هنگامی که برای انجام کاری بیرون می‌روید در وهله اول هدف خود را از این عمل مشخص کنید. هیچ‌گاه وقت خود را بیهوده در خارج از خانه نگذرانید. به یاد داشته باشید زمانی به بیرون بروید که هدف آن برایتان مشخص شده باشد.
۴- برای اینکه وسایل و لوازمی که قبلا شما خریده‌اید بهتر و بیشتر عمر کرده و مورد استفاده قرار گیرد باید هرچند وقت یک‌بار به سرویس‌کردن آنها بپردازید.
۵- همیشه آنچه را نیاز دارید از محل اصلی آن خریداری کنید.
۶- هیچ‌گاه بیش از آنچه در توان دارید خرج نکنید.
۷- در یک بانک حساب پس‌اندازی برای خود داشته باشید. سعی کنید در بانکی حساب خود را افتتاح کنید که سود بیشتری به پس‌انداز شما می‌دهد.
۸- اگر برایتان مقدور است زودتر از خانه بیرون رفته و از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید تا هزینه‌های نگهداری ماشین و مخارج سنگین ایاب‌وذهاب به شما فشار نیاورد.
۹- بعضی از مواد غذایی انرژی بیهوده دارند؛ مانند انواع شیرینی و نوشابه که هزینه سنگینی را به خانواده تحمیل می‌کنند؛ پس در خرید آنها با احتیاط رفتار کرده و برایشان هزینه نکنید.
۱۰- موادی که فسادپذیر هستند و عمر کوتاهی دارند را تا احتیاج ندارید خریداری نکنید.
۱۱- در مصرف انرژی با استفاده از روش‌های مختلف صرفه‌جویی کنید؛ مانند استفاده از لامپ‌های کم‌مصرف از جمله مهتابی و فلورسنت که شاید گران‌تر باشند ولی در درازمدت هزینه اولیه را برمی‌گردانند. استفاده از تلفن در ساعت‌هایی که قیمت تلفن ارزان‌تر اعلام شده است. برای صرفه‌جویی در مصرف سوخت نیز زمانی که برای شست‌وشو نیاز به آب گرم ندارید، آن را به‌کار نبرید.
۱۲- همیشه بدانید خواب خوب، ورزش و تغذیه مناسب که حتی می‌تواند شامل یک‌نوع میوه و سبزی هم باشد به تندرستی شما کمکی کند زیرا هزینه درمان از پیشگیری و هزینه تعمیر از نگهداری گران‌تر است. بهتر است در حفظ و نگهداری وسایل و لوازم زندگی و خانه‌مان کوشا باشیم.
تمامی شش توصیه اولیه که در اینجا به آن اشاره شد به این دلیل است که از دیدگاه روانشناسی بسیاری از افراد نمی‌توانند در مقابل وسوسه خرید خود را کنترل کنند. این در حالی است که ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که هر روز با حجم وسیعی از تبلیغات و استراتژی‌های بازاریابی روبه‌رو هستیم. برخی از این تکنیک‌ها و راهکارهای روانشناسی بدون اینکه بخواهیم، ما را به انجام کارهایی غیرعقلانی وادار می‌کنند. یکی از این نمونه‌ها، «خرید آنی» است. منظور از خرید آنی خریدی است که بدون تفکر قبلی و بدون نیاز واقعی به محصول مورد نظر انجام می‌شود و گاهی ما را برای پرداخت هزینه‌های آن دچار مشکلات فراوانی می‌کند. اما این تمایل برای خرید آنی از کجا نشأت می‌گیرد و چطور می‌توان با آن مقابله کرد؟ روانشناسان معتقدند: خرید آنی که بسیاری از ما آن را لذت توأم با عذاب وجدان و در عین حال جذاب و فریبنده می‌دانیم، می‌تواند رفتاری آسیب‌زا باشد و عواقب منفی ناگواری در زندگی به بار آورد.
خرید آنی، به خرید انبوهی از کالاهای بی‌استفاده منجر می‌شود که عملا به آنها نیازی ندارید و در عین حال مجبورید هزینه‌های زیادی را بابت آنها متحمل شوید که عمدتا از عهده‌‌تان خارج است. این کار به نوبه خود بر روابط شما تاثیرگذار خواهد بود، شما را زیر بار قرض می‌برد و خانه‌‌تان را تبدیل به انباری از کالاهای بی‌استفاده می‌کند که باید به فکر جایی برای نگهداری آنها باشید. اما تمایل به خرید آنی از کجا نشأت می‌گیرد و چطور می‌توانیم با آن مبارزه کنیم؟ روانشناسان می‌گویند: خرید آنی درست مثل هر رفتار اعتیادآمیز دیگر می‌تواند اعتیادآور باشد و البته به همان میزان موجب آسیب‌دیدن شما شود. زمانی که به‌طور ناگهانی کالایی را خریداری می‌کنید، پیام‌رسان عصبی دوپامین در بدن شما ترشح می‌شود که درست شبیه به هورمون‌هایی است که هنگام عاشق شدن یا خوردن شیرینی مورد علاقه، در بدن‌تان ترشح می‌شود. به مرور زمان، مغز شما به دریافت دوپامین عادت می‌کند و شما برای دریافت این حجم از دوپامین، نیاز به تحریکات بیشتر و بزرگ‌تری دارید.
دوپامین یک هورمون شادی است، به همین دلیل زمانی که احساس ناراحتی می‌کنیم، تمایل بیشتری برای خرید نشان می‌دهیم و این کار از تصمیمات غیرمنطقی و احساسی نشأت می‌گیرد. مکانیزم‌های پنهان دیگری هم بر روی خرید آنی تاثیرگذار هستند. ما معمولا کالاها و اشیای مختلف را به دلایل متفاوتی دور خود جمع می‌کنیم. در واقع به صورت ژنتیکی تمایل داریم که محصولات مختلف را جمع‌آوری کنیم. در عین حال، تمایل درونی ما این است که برای داشته‌های خود با دیگران رقابت کنیم. همین ویژگی باعث می‌شود که تلاش کنیم بیش از دیگران داشته باشیم و دارایی‌های ارزشمندتری نسبت به آنها جمع‌آوری کنیم؛ چیزهایی که تصور می‌کنیم داشتن آنها موقعیت اجتماعی بالاتر ما را ثابت می‌کند. حتی بسیاری از چیزهایی که می‌خریم برای نشان دادن خودمان است. بیشتر افراد، خانه و محل زندگی خود را نموداری از شخصیت و طرز فکرشان می‌دانند. همچنین مردم تمایل دارند تا این خانه‌ها و اتاق‌ها را با چیزهایی پر‌کنند که دوست دارند شخصیت‌شان را با آنها به دیگران نشان دهند. آن چیزی که شرایط را سخت‌تر می‌کند این است که هدف بسیاری از حراج‌ها و بازاریابی‌ها تشویق ما به خرید آنی است.
بسیاری از کسبوکارها حول محور خرید آنی می‌چرخند و بر فروش کالاها و محصولاتی تمرکز دارند که ما واقعا به آنها نیاز نداریم. این کسبوکارها با کمک تکنیک‌های روانشناسی ما را به سمتی هدایت می‌کنند که تصمیمات احساسی بگیریم و چیزهایی بخریم که می‌دانیم به آنها نیاز نداریم یا به سختی از پس تامین هزینه‌های آن بر می‌آییم. برای نمونه چند مورد از این راهکارهای روانشناسی را معرفی می‌کنیم که با خواندن آنها شگفت‌زده می‌شوید که چطور تکنیک‌های روانشناسی می‌توانند شما را به کارهایی وادار کنند که منطقی به نظر نمی‌رسند. به عنوان مثال، فروشندگان و صاحبان وب‌سایت‌های خرید آنلاین، از قدرت تقابل استفاده می‌کنند تا کالاها را باارزش‌تر از آن چیزی که هستند، نشان دهند. مثلا یک کالای ۲۰۰ هزار تومانی را در کنار یک کالای ۴۰ هزار تومانی مشابه قرار می‌دهند. چون مبلغ ۲۰۰ هزار تومان برای این کالا بسیار گران است به این نتیجه می‌رسید که ۴۰ هزار تومان برای خرید کالای مشابه، مبلغ زیادی نیست. با خود فکر می‌کنید که خریدن کالای ۴۰ هزار تومانی وقتی نمونه ۲۰۰ هزار تومانی هم دارد، مشکلی ایجاد نمی‌کند. این تفکر باعث می‌شود که تصور کنید یک تصمیم منطقی گرفته‌اید در حالی که شما اصلا مجبور نبودید چنین مبلغی را بپردازید. در واقع چون در مقام مقایسه قرار گرفته‌اید، احساس یک خرید ارزشمند به شما دست می‌دهد، در حالی که ولخرجی کرده‌اید.
مثال دیگر پایانه فروش (POS) است. کلمه POS مخفف عبارت (Point of Sale) و به معنای هر چیزی است که در پایانه فروش یا صندوق یک فروشگاه تبلیغ می‌شود. مثلا فرض کنید که در صندوق یک فروشگاه، شکلات با تخفیف ارائه می‌شود. در واقع این محصولات جایی تبلیغ می‌شوند که شما زمان زیادی برای خرید آن گذاشته‌اید و مقدار زیادی هزینه کرده‌اید. در این شرایط با خود می‌گویید که پرداخت ۵ هزار تومان اضافه‌تر بابت شکلات، چندان مهم نیست و در مقابل هزینه‌ای که باید بابت خریدهای دیگر بپردازم اصلا به چشم نمی‌آید. در واقع شما چیزی را تهیه می‌کنید که برنامه‌ای برای خرید آن نداشتید و اگر در شرایط دیگر با آن محصول مواجه می‌شدید، آن را نمی‌خریدید. علاوه بر این در تبلیغات از یک استراتژی به نام پیوستگی استفاده می‌شود که این کار موجب ایجاد احساس مثبت در رابطه با یک محصول خواهد شد. بهترین نمونه استفاده از این استراتژی، در تبلیغ نوشیدنی‌ها دیده می‌شود. معمولا در چنین تبلیغاتی فردی خوش‌تیپ و جذاب را به تصویر می‌کشند که کنار ساحل و زیر آفتاب، نوشیدنی مورد نظر را در دست دارد و خوشحال به نظر می‌رسد.
بنابراین مردان زمانی که برند این نوشیدنی را جای دیگری هم می‌بینند به یاد جذابیت، ساحل، آفتاب و لحظات خوش می‌افتند و همین یادآوری کافی است تا برای خرید آن نوشیدنی تمایل نشان دهند. اما نکته جالب دیگر آنکه یکی از موارد دیگری که ممکن است از نظر روانشناسی ما را به سمت خرید آنی سوق دهد فشار اجتماعی است. فروشندگان برای فروش محصولات به نحوی آموزش دیده‌اند که شما را برای خرید تشویق کنند. در واقع آنها با ایجاد یک فشار اجتماعی و آوردن مثال از کسانی که محصول موردنظر شما را خریده‌اند و از آن راضی هستند، احساسی در شما ایجاد می‌کنند که شما را وادار به خرید می‌کند. شما برای اینکه از دیگران عقب نمانید و هر چیزی که دیگران دارند، شما هم داشته باشید، گاهی کالاهایی می‌خرید که اصلا به آنها نیاز ندارید. برخی از روانشناسان معتقدند علاوه بر موارد فوق عامل دیگری که بر روی خرید آنی تاثیرگذار است شرایط جسمی و روحی است.
به همین دلیل است که بسیاری از کارشناسان اقتصاد خانواده در بسیاری موارد توصیه می‌کنند که زمان‌هایی که بسیار گرسنه هستید به سوپر مارکت نروید یا به‌عنوان مثال وقتی حوصله ندارید یا خسته‌اید یا از موضوعی احساس ناراحتی دارید نسبت به مواقعی که خوشحال و شاد هستید کمتر تمایل به خرید دارید یا آنکه زمانی که تنها هستید در مقابل وقت‌هایی که با چند تن از دوستانتان به خرید می‌روید زمان کمتری را برای گشت زدن در فروشگاه‌ها صرف می‌کنید و معمولا سعی می‌کنید خرید موردنظر را انجام داده و سریع از فروشگاه خارج شوید. به گفته روانشناسان عوامل محیطی هم در این میان بسیار تاثیرگذار است. به‌عنوان مثال وقتی تعطیلات آخر هفته به فروشگاه‌ها و هایپرمارکت‌ها برای خرید می‌روید و تعداد زیادی از افراد را در حال خرید مشاهده می‌کنید ناخودآگاه به خرید تمایل بیشتری پیدا می‌کنید یا آنکه همیشه روزهای ابتدایی ماه که کارت‌های بانکی از حقوق پر‌شده ناخودآگاه با سرعت بیشتری پول خرج می‌کنید.
از این رو است که کارشناسان اقتصاد خانواده معتقدند اگر با برنامه‌ریزی در مورد خریدهای ماهانه اقدام کنید می‌توانید در طول یک ماه حقوق خود را مدیریت کنید، بدون آنکه یک هفته آخر ماه را به سختی بگذرانید. به عنوان مثال یکی از روش‌هایی که می‌توانید هزینه کرد هر هفته خود را کنترل و مدیریت کنید این است که مشخص کنید سقف هزینه کرد یک هفته شما چقدر باید باشد، با این محاسبه می‌توانید اول هفته با مراجعه به خودپرداز، خرج یک هفته خود را برداشت کنید و مراقب باشید که فقط به همان میزان تا آخر هفته امکان خرج کردن دارید.
ارسال نظر