گلوگاه‌های نظام توزیع ایران

زمانی در تهران، بازار حمام‌ها و گرمابه‌داران داغ بود. اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی و امکانات مدرن در واحدهای مسکونی از آنها نام و خاطره‌ای باقی مانده است. در بحبوحه تغییر و تحولاتی که این صنف را درگیر کرد، درخواست آنها از دولت این بود که قیمت حامل‌های انرژی را برایشان ارزانتر محاسبه کنند تا کسب‌وکار آنها حفظ شود. واقعیت امروز بازار کار این است که کسب‌وکارهای سنتی تنها زمانی می‌توانند در دنیای مدرن باقی بمانند که امکان رقابت داشته و با حذف واسطه‌ها در ارائه کالا و خدمات، فرآیند کار را سریع‌تر و حتی با صرف هزینه و زمان کمتر برای جامعه مصرفی فراهم کنند. چند سال است که در دنیا، کسب و کارهای نوپا در حال رشد است و ضریب نفوذ آنها در ایران نیز در حال گسترش است. نرم‌افزارهای دیوار (با هدف خرید و فروش بدون واسطه ملک و به صورت آنلاین)، اپلیکیشن‌های اسنپ و تپ سی (تاکسی یاب آنلاین که دنیای کسب و کار نقل و انتقال مسافر با خودرو را متحول کرده است)، دیجی کالا و بامیلو (سایت‌های اینترنتی فروش کالا)، باما (موتور جست‌وجوگر خودرو)، فین تک (با هدف ارائه خدمات مالی نوآورانه) در حال گسترش هستند، اما به نظر می‌رسد شناخت بیشتر این کسب و کارهای نوپا از سوی مردم، به مذاق صاحبان کسب و کارهای سنتی خوش نیامده و خواستار منحل شدن این اپلیکیشن‌ها و سایت‌های آنلاین هستند.

کارشناسان یکی از دلایل این تغییر گرایش های مردم در شیوه تامین کالا و خدمات را ناکارآ بودن آخرین حلقه فرآیند انتقال کالاها از تولید یا واردات به مصرف‌کنندگان (یعنی نظام توزیع) می‌دانند. این معضل موجب وارد آوردن مشکلات زیادی به بخش‌های تولیدی، مصرف‌کنندگان و دولت شده است. به اعتقاد آنها، نظام فعلی توزیع کالا در ایران توان به حرکت درآوردن بخش‌های تولیدی کشور را به‌خصوص در زمینه ایجاد رقابت سالم در آنها ندارد و در این حالت به بخش‌های تولیدی کشور اجحاف می‌شود. علاوه‌بر این موارد به مصرف‌کنندگان نیز اجحاف‌هایی در زمینه انتخاب و خرید کالا به قیمت شفاف و هزینه‌های جنبی دیگر نظیر به وجود آمدن ترافیک سنگین، افزایش مصرف سوخت، آلودگی هوا و... وارد می‌شود. بر این اساس برای رشد و توسعه کشور در راستای رونق بخشیدن به بخش‌های تولیدی و افزایش رفاه مصرف‌کنندگان ابتدا نیاز به اصلاح نظام توزیع کالا است و در حال حاضر اصلاح نظام توزیع، ضرورت و پیش نیاز رشد و توسعه اقتصاد کشور است.

از سوی دیگر، در اقتصاد ایران، نظام مدیریتى و حلقه‌هاى نظام فعلى توزیع به‌دلیل نبود آمار و اطلاعات کافى در خصوص فرآیندهاى توزیع، نامطمئن‌ و غیررسمى بودن بخش قابل توجهى از حمل و پخش کالا در شبکه توزیع، تعدد واحدهاى صنفى در سطح خرده‌فروشی، نبود نماینده کشورى در رسته‌هاى مختلف حوزه اصناف کشور، عدم امکان تعامل کشورى میان اصناف براى استفاده از توانایی‌ها و ظرفیت‌هاى صنفى (با رویکرد توسعه صادرات و تنظیم بازار)، بالا بودن هزینه‌هاى شبکه توزیع کالا، ناهمسانى نظام کدینگ کالایى بین مبادى ورود و شبکه توزیع داخلی، عدم برخوردارى از تشکل‌هاى غیردولتى حمایت از حقوق مصرف‌کننده و عدم برخوردارى از نهاد مدون تنظیم‌کننده بازار دارای مشکل است. مشکلات این بخش به حدی است که سیاست‌گذاران در طرح تحول اقتصادی، اصلاح نظام توزیع کالا و خدمات را از جمله پیش نیازهای اصلاح نظام اقتصادی کشور قرار دادند. در این میان، با ورود تکنولوژی‌های جدید، گسترش ضریب نفوذ اینترنت، هوشمندسازی شبکه‌های ارتباطی و استفاده از ابزارها و روش‌های نوین نگهداری، چیدمان، حمل و نقل و در نهایت توزیع کالاها و خدمات، همراه با رعایت استانداردهای مختلف مرتبط با حقوق مصرف‌کنندگان با صرف کمترین هزینه و زمان در فرآیند مربوطه، شاهد توسعه کسب‌وکارهای نوپا و به مرور حذف تجارت سنتی هستیم. توسعه بازاریابی شبکه‌ای یکی از نشانه‌های توسعه کسب‌وکارهای جدید در بخش تولید و توزیع در کشور است که مبتنی بر حذف واسطه‌ها و ایجاد شفافیت در بازار کار است.

در این عرصه شاهد ورود رقابت‌های جدید در بازار هستیم و به‌طور روزانه شاهد ورود شرکت‌های جدید در این بخش هستیم که با ارائه خدمات اینترنتی می‌توانند نیازمندی‌های مردم در بخش کالا و خدمات را تامین کنند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای یکی دیگر از روش‌های توزیع کالا در بازار محسوب می‌شود که شاهد گسترش این مجموعه‌ها در کشور هستیم. یکی از مزیت‌های این مراکز، عرضه کالا با قیمت پایینتر از عرضه‌کنندگان سنتی است که به لحاظ ثبات نسبی قیمت و کمک به کاهش مختصر هزینه‌ها با استقبال بسیار مردم مواجه شده است؛ چرا که خرید ارزانتر برابر با جبران کاهش درآمد مردم در بازار است، به همین دلیل توجه مردم به سمت فروشگاه‌های زنجیره‌ای جلب شده و این فروشگاه‌ها در حال گسترش هستند. تمامی این موارد نشان می‌دهد که ذائقه مردم در شیوه تامین کالا و خدمات تغییر کرده و به سمت شیوه‌های مشابه در کشورهای پیشرفته یا در حال پیشرفت در حال حرکت است؛ به نظر می‌رسد در عصر این تغییرات، برندگان کسانی خواهند بود که خود را با بازار رقابتی وفق دهند.