شهر اسلامی تنها ساخت نماهای قوسی شکل نیست

دنیای اقتصاد- معماری و شهرسازی صحیح و واجد ارزش، بیانگر تحقق اهداف و نیازهای افراد جامعه است. شاید در ذهن بسیاری از افراد، مسؤلان و حرفه‌مندان این پرسش وجود داشته باشد که یک شهر واجد معماری ایرانی- اسلامی چه تفاوتی با سایر شهرها دارد و به عبارت دیگر کدام مشخصه، این شهرها و این ابنیه را از بقیه متمایز می‌نماید؟ آیا وجود مساجد در شهرها موجب اطلاق شهر ایرانی- اسلامی به آنها می‌شود و یا معماری ایرانی- اسلامی منحصر به ابنیه اماکن مذهبی است؟

آنچه سبب تهیه این گزارش در زمینه چگونگی روند معماری و شهرسازی ایرانی - اسلامی در دوران کنونی شده است، عمیق شدن در این مساله است که آیا معماری و شهرسازی کنونی جامعه ما فاصله زیادی از معماری و شهرسازی صحیح ایرانی - اسلامی دارد و یا اینکه آیا شهرسازی اسلامی فقط با ساخت نمادهای اسلامی محقق می شود؟ وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و استقرار نظام جمهوری اسلامی در کشور انتظار بروز تغییرات بنیادی در بخش‌های مختلف فرهنگی را نزد اکثریت فعالان این عرصه ایجاد نموده است. این تغییرات که در سال‌های آغازین پس از انقلاب در عرصه‌های عمومی با اصلاح متون کتاب‌های درسی و سپس در تغییرات عمده در نحوه مدیریت، پذیرش دانشجو و آموزش دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی ادامه یافت، به‌تدریج وارد عرصه‌های کالبدی شد. تمنای بازیابی هویت بومی و به عبارت دیگر معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی در میان مردم، حرفه‌مندان و مسؤلان از سالها پیش به‌تدریج به وجود آمد. لیکن درج لزوم بازیابی هویت معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی در سند چشم انداز توسعه کشور را باید نقطه عطفی دراین زمینه تلقی نماییم؛ زیرا بر اساس این سند این موضوع در قوانین ۵ ساله توسعه سوم و چهارم ملحوظ و از سوی مجلس شورای اسلامی تکالیفی برای دولت و بویژه وزارت مسکن و شهرسازی در خصوص بازیابی هویت معماری و شهرسازی ایرانی - اسلامی معین شد و در این راستا اقدامات پراکنده‌ای صورت پذیرفت.

معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان، پیرامون معیارهای شهر اسلامی گفت: شاید تصور بسیاری از افراد از شهرسازی اسلامی این باشد که بیشتر نماهای شهر را به سمت نماهایی با سبک اسلامی و ساخت نماهای قوسی شکل متمایل بکنیم و یا نمادهای اسلامی را در وسط میادین نصب کرده و بیشتر فیزیک آن را مورد توجه قرار دهیم؛ شاید تصور برخی دیگر از افراد نیز این باشد که در شهر اسلامی فیزیک ساختمان ها باید بر اساس معیارهای شهر اسلامی ساخته شود تا شهر اسلامی محقق شود ،در صورتی که شهر اسلامی تعاریف مخصوص خود را دارد و بُعد معنوی بر بُعد فیزیکی آن غالب است. سید جمال الدین صمصام شریعت افزود: در واقع اگر فیزیک و نماهای شهرمان را به سمت معماری و شهرسازی اسلامی ببریم و در میادین نمادهای اسلامی انجام دهیم اما ساکنان آن شهر مسلمان واقعی نباشند یا رشد و تکاملی که از نظر بلوغ فکری و فرهنگ اسلامی باید پیدا کرده باشند، محقق نشده باشد، هر کاری انجام شود باز هم آن شهر یک شهر اسلامی نخواهد بود. وی با اشاره به اینکه شهرسازی اسلامی را در بُعد فیزیکی از دو منظر می توان تعریف کرد ، ادامه داد: در شهرها و محله های جدید و یا بافت های شهری که در توسعه طرح های جامع و تفصیلی هستند می توان شهرسازی اسلامی را پیاده کرد، طبیعی است که ساختمان های جدیدالاحداث را می توان با نماهای مخصوص خود که از قبل تعریف شده، طراحی کرد و ویژگی های فیزیکی شهر اسلامی را در شهرهای جدید و یا توسعه شهری از نظر فیزیکی پیش بینی کرد، اما بُعد دوم آن بافت موجود شهر اعم از بافت میانی، مرکزی، تاریخی، فرسوده، بافت ناکارآمد شهری و یا بافت های حاشیه ای است که اگر از بُعد فیزیکی به آنها ورود پیدا کنیم کار مقداری مشکل تر می شود.

معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان تاکید کرد: در شهر اسلامی بُعد معنوی آن به بُعد مادی و فیزیکی آن قالب است و شهر اسلامی باید برآورنده ی نیازهای یک انسان کامل و یک مسلمان واقعی باشد، یعنی خدمات آن به گونه ای پیش بینی شود که خواسته های یک مسلمان واقعی و یک انسان کامل را برآورده کند. وی از جمله مشخصات یک شهر اسلامی را در این دانست که شهروندان، مسؤولان ، طراحان و برنامه ریزان آن مسلمان واقعی باشند در غیر این صورت شاید بتوان گفت فیزیک شهر اسلامی است اما در باطن ممکن است به سمت شهر اسلامی حرکت نکرده باشد. صمصام شریعت تصریح کرد: درصد بسیاری از شهرسازی اسلامی بستگی به مردم، مسؤولان و طراح و برنامه ریزان آن دارد که در آن زندگی می کنند، در غیر اینصورت به سمت شهر اسلامی حرکت نکرده ایم.