واشنگتن تایمز: توافق چابهار مولود توافق هسته‌ای است

توافق‌نامه بندر چابهار میان افغانستان، ایران و هند با حضور محمد اشرف غنی رئیس‌جمهور افغانستان، مودی نخست‌وزیر هند و حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران امضا شد. این توافق‌نامه توسط محمدالله بتاش وزیر ترانسپورت افغانستان، عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی ایران و نیتین گادکاری وزیر ترانسپورت هند به امضا رسید. در این رابطه روزنامه واشنگتن تایمز به تحلیل این توافق نامه پرداخته است. روزنامه واشنگتن تایمز در جدیدترین گزارش خود در رابطه با ایران، به موضوع توافق تازه بین ایران و هند پرداخته است. این گزارش که تحت عنوان «قرارداد بندر چابهار حکایت از رقابت‌های شدید در آسیا دارد» و به قلم گای تیلور (Guy Taylor) در پایگاه اینترنتی این روزنامه منتشر شده است، به دیدار مشترک «نارندرا مودی» نخست‌وزیر هند، حسن روحانی و «اشرف غنی» رئیس‌جمهور افغانستان در تهران پرداخته و نوشته که در این دیدار،« هر سه نفر لبخند بر لب داشتند». این روزنامه معتقد است که تحرکات هند، توجه کنگره آمریکا را به خود جلب کرده است. این گزارش سپس به سوال چند نفر از قانون‌گذاران آمریکا از دولت اوباما اشاره می‌کند که پرسیده‌اند: توسعه بندر چابهار تا چه اندازه ممکن است تحریم‌های برجای مانده آمریکا علیه ایران را نقض کند؟

این روزنامه ارگان جمهوریخواهان آمریکا در مقاله‌ای به قلم «گی تیلور» ستون‌نویس خود درباره این توافق نوشته است: هفته گذشته توافقی میان هند و ایران برای توسعه یک بندر گمنام در «دریای عمان» به نام بندر چابهار امضا شد. امضای این توافق که چندان مورد توجه قرار نگرفت، از بعدی دیگر هم جالب توجه است چون نشان می‌دهد توافق هسته‌ای ایران تا چه اندازه و با چه قدرتی تمام پویایی جغرافیای سیاسی (ژئوپولیتیک) جنوب آسیا را بر هم زده است. اهداف دهلی نو از این توافق روشن است. دهلی نو مصمم است گستره نفوذش را در مجاورت خود در افغانستان بسط دهد و ضمن آن از بیرون از مرزهایش به پاکستان حمله کند و از همه مهم‌تر استیلای چین بر منطقه را به چالش بکشاند. این توافق هفته گذشته در تهران و با حضور سران سه کشور شامل «نارندرا مودی» نخست‌وزیر هند، «حسن روحانی» رئیس‌جمهوری ایران و «اشرف غنی» رئیس‌جمهوری افغانستان امضا شد. این سه مقام بلندپایه لبخند زنان در این گردهمایی نامعمول در تهران گردهم آمدند. مودی در این سفر ادعا کرد که میلیون ها دلار برای توسعه بندر «چابهار» در جنوب شرقی ایران سرمایه‌گذاری می‌کند و ضمن آن کمک می‌کند در سال‌های آتی یک منطقه آزاد تجاری ایجاد کند که گستره اش از هند تا مرزهای ایران و افغانستان کشیده شده باشد. مودی متعهد شد که ۵۰۰ میلیون دلار برای توسعه تاسیسات بندر «چابهار» هزینه کند و این بندر را به یک بندر مهم انتقال کالا با کشتی بدل سازد.

وی ضمن آن وعده داد که هند در سال‌های آتی حدود ۱۶ میلیارد دلار برای ساختن منطقه آزاد تجاری چابهار سرمایه‌گذاری و راه‌های خشکی و آهن در داخل این بندر به سمت شمال احداث کند و اما واکنش واشنگتن به این توافق محتاطانه بود. واشنگتن نگران آن است که توافق هسته‌ای ایران موجب شود تا متحد کلیدی آمریکا یعنی هند با دشمن اصلی واشنگتن در منطقه هم صف شود، اما ناظران سیاسی معتقدند که دهلی نو همچنان محکم و استوار به همکاری امنیتی با آمریکا متعهد مانده است. این صاحب‌نظران سیاسی می‌گویند که تعامل هند با ایران تحقق آرزوی دیرینه دهلی نوست برای گشودن یک ارتباط تجاری جدید میان قطب کلیدی صنعتی هند و کشورهای آسیای میانه بدون حضور پاکستان. کشورهای آسیای میانه در خشکی محصور مانده‌اند و راهی به دریا ندارند. این توافق، که طرح آن سال‌ها قبل ریخته شده بود اما به‌دلیل تحریم‌های ایران و تحولات منطقه مسکوت مانده بود، واجد اثرات اقتصادی، دیپلماتیک و امنیتی برای کشورهای سراسر منطقه و ماورای آن است. «تانوی مادان» رئیس پروژه هند در موسسه «بروکینگز» در واشنگتن پیرامون این توافق توضیح می‌دهد؛ «این توافق در کل تضمینی است برای ایجاد راه‌های ترانزیت (انتقال کالا) از طریق ایران به افغانستان و احتمالا به آسیای میانه».

مادان اضافه می‌کند «هندی‌ها سال‌هاست که می‌کوشند به یک چنین راه ترانزیتی دسترسی پیدا کنند، منتها از طریق پاکستان. آنها به این نتیجه‌ رسیدند که چنین امکانی وجود ندارد و لازم است راه دیگری را بیابند.» هند همچنین این توافق را برای ثبات آینده افغانستان مفید می‌یابد. دهلی نو می‌خواهد به افغانستان ثابت کند که کابل گزینه‌های دیگری هم به جز پاکستان برای دسترسی به دریا دارد.» وی گفت؛ «سوال بزرگ این است که آیا پروژه چابهار به‌زودی اجرایی خواهد بود یا نه؟ دهلی نو در سال ۲۰۰۳ وعده بازگشت به بندر چابهار را داده بود، اما مشکلات دست و پاگیر اداری در هر دو طرف امضای توافق موجب شد تا توافق مسکوت بماند. وانگهی تنش‌ها بر سر برنامه هسته‌ای ایران و تحریم‌های ایران که از سال ۲۰۱۲ اعمال شد نیز مزید بر علت شد.روحانی در سخنانی در قبال این توافق گفت «این پروژه‌ها نماد بزرگ همکاری ایران - هند است.» وی توضیح داد که منابع سرشار انرژی ایران و معادن بالقوه هند راه را برای تجارت گسترده آلومینیوم، فولاد و پتروشیمی میان دو کشور هموار می‌سازد. چنین طرح‌هایی گواه آن است که ایران مجدانه مصمم است به نظام اقتصاد جهانی بازگردد. از دیدگاه دهلی نو تعامل عمیق با ایران به معنای دسترسی آسانتر به نفت و گاز و رفع نیاز مبرم و رو به رشد انرژی هند است.

ایران تا قبل از اعمال تحریم‌ها در سال ۲۰۱۲ دومین کشور تامین‌کننده نفت خام هند بود. همزمان با سفر دو روزه مودی به ایران اعلام شد که هند شروع کرده است بدهی معوق شش میلیارد دلاریش از بابت خرید نفت از ایران که به خاطر تحریم ها پرداخت نشده بود، پرداخت کند. گزارش شده است که هند حدود ۷۵۰ میلیون دلار از این مبلغ را هفته گذشته پرداخت کرد. پیوند «هند - ایران - افغانستان» در مقطعی اتفاق می‌افتد که پاکستان بیش از پیش در حال نزدیک شدن به چین است. چین هم توافق مشابهی را با پاکستان در پروژه توسعه شهر ساحلی «گوادر» در ۴۵ مایلی جنوب ساحل چابهار دارد و پول و منابع اجرای آن را در اختیار پاکستان می‌گذارد. به‌رغم تهدید گروه‌های مسلح اسلامگرای پاکستان، چین در اقدامی دیگر پروژه کریدور اقتصادی چین - پاکستان را هم به پیش می‌برد. این پروژه نیروی محرک اجرای پروژه توسعه گوادر است. کار ساخت‌و‌ساز در گوادر مدت‌ها است که شروع شده است. پکن این پروژه را برای اتصال صنایعش در غرب چین با عبور از خاک پاکستان برای دسترسی به بازارهایی در سراسر خاورمیانه مهم می‌داند. هند هم با علم به طرح‌های چین، وارد این پروژه رقابتی همکاری با ایران شده است. هند آرزویش این است که مطمئن شود؛ «چین تنها گزینه کشورهای خاورمیانه برای تجارت کردن در آینده نیست».

«ریچارد ام. روساو» از اعضای برجسته مطالعات سیاست هند - آمریکا در «مرکز مطالعات استراتژیک بین‌الملل» در واشنگتن در این باره گفته است، «بدیهی است پاکستان که چند دهه است مسابقه تسلیحات هسته‌ای با هند دارد و از دیرباز جلوی درگیر شدن هند در افغانستان ایستاده است، هر ائتلافی میان هند و ایران را یک زنگ خطر برای خود تلقی می‌کند». وی می‌افزاید؛ «از سویی از دیدگاه هند هم محاصره ژئوپلیتیک پاکستان می‌تواند معانی فراوانی داشته باشد. ساختن یک دوست در ضلع دیگر مرزهای پاکستان می‌تواند اهرمی بالقوه به دستان هند بدهد.» روحانی هم در دیدارش با مودی و غنی در تهران برای پیشگیری از اصطکاک احتمالی با پاکستان در نتیجه این توافق، به پاکستان اطمینان داد که این پروژه علیه اسلام آباد نیست. او گفت؛ «توافق امروز علیه هیچ کشوری نیست و فعالیت‌های ایران، هند و افغانستان در خدمت صلح و ثبات کل منطقه است»، اما تا به امروز رویکرد دولت «اوباما» در قبال هند عمدتا بر این محور بوده است که دهلی نو هم در جمع ائتلاف به رهبری واشنگتن برای مقابله با نفوذ فزاینده چین در شرق آسیا قرار گیرد. مهم‌ترین تبلور این ائتلاف امضای «دیدگاه مشترک استراتژیک آمریکا - هند» در سال ۲۰۱۵ بود که در سفر اوباما به هند امضا شد. «اشتون کارتر» وزیر دفاع آمریکا هم ژوئن پارسال «پیمان چارچوب دفاعی» ۱۰ ساله با همتای هندی خود امضا کرد. به گفته «روسا و» «هند بیش از گذشته با آمریکا بر سر موضوعات امنیتی بازی می‌کند و از این رو در موضع‌گیری اوباما در قبال چین در صف آمریکا می‌ایستد تا اگر بخواهد پیوندهایش را با ایران گسترش دهد، با اعتراض واشنگتن مواجه نشود». توافق چابهار در کنگره آمریکا هم واکنش‌هایی را برانگیخته است. بسیاری از قانونگذاران آمریکایی سوال‌هایی را راجع به این توافق طرح کرده و عنوان می‌کنند که این توافق امکان دارد ناقض قانون تحریم‌های آمریکا علیه ایران باشد. کنگره همچنین از این بابت نگران است که دو کشور هند و ایران در لوای این همکاری به سمت پیوندهای نظامی متقابل پیش خواهند رفت. سناتور دمکرات «بنجامین ال. کاردین» از «مریلند» هفته گذشته مدعی شد که ایران همچنان حامی مالی تروریسم در منطقه است.

سناتور جمهوریخواه «دیوید پرود» از «جورجیا» هم این سوال را مطرح کرد که آیا واشنگتن لازم نیست نزدیکی میان دو کشور شامل هند مسلح به سلاح هسته‌ای با ایران آرزومند داشتن قدرت هسته‌ای را مورد توجه فوق‌العاده حساس خود داشته باشد یا نه؟ «نیشا دزایی بیسوال» معاون وزیر خارجه آمریکا در امور آسیای جنوبی و آسیای میانه در پاسخ به این پرسش‌ها گفت که هنوز هیچ سندی به دست نیامده که ثابت کند میان هند و ایران همکاری نظامی - نظامی یا مبارزه با تروریسم وجود دارد. وی متذکر شد آمریکا به‌دقت اوضاع را زیر نظر دارد. بیسوال افزود؛ «درباره توافق چابهار ما با هندی‌ها شفاف عمل کرده‌ایم و به آنها گوشزد کرده‌ایم که از نظر ما تمام محدودیت‌ها در مورد هرگونه فعالیت با ایران؛ سر جای خود محفوظ است.» وی گفت که در این زمینه هندی‌ها بسیار مسوولانه و پذیرای جلسات با ما برخورد کرده‌اند. درباره نقض احتمالی تحریم‌ها هم یکی دیگر از مسوولان وزارت امور خارجه آمریکا توضیح داده است؛ «پیمانی در سال ۲۰۱۲ در آمریکا تصویب شد موسوم به «پیمان آزادی ایران و مبارزه با اشاعه سلاح‌های کشتار جمعی». این پیمان به‌طور اخص هر فردی را که در بنادر ایران سرمایه‌گذاری می‌کرد، مشمول تحریم‌های آمریکا قرار می‌داد. این پیمان در سایه توافق هسته‌ای ایران منسوخ شمرده شد.»