Gareth Smyth
مترجم:آناهیتا جمشیدنژاد

کاوه مدنی از امپریال کالج لندن می‌گوید شکی در مورد جدی بودن معضل آب در ایران ندارد. «مردم در مورد بحران صحبت می‌کنند، یک بحران پس از یک رخداد شدید یک دوره کوتاه طول می‌کشد. اما آنچه می‌بینیم برگشت‌ناپذیر است؛ از جمله از دست رفتن دریاچه‌هایی که به راحتی احیا نمی‌شوند. خاورمیانه در زمینه آب یک ورشکسته به حساب می‌آید». «همه چیز مثل این می‌ماند که بدون اینکه پول کافی در حسابمان داشته باشیم، چک بکشیم. آب‌های سطحی حساب‌های جاری ما هستند، و سپس شروع کردیم از حساب و پس‌اندازمان استفاده کنیم که همان آب‌های زیرزمینی است». ایرانی‌ها نشان داده‌اند که آگاهی محیط‌زیستی در آنها رو به رشد است. اخیرا کمپین «من دریاچه ارومیه هستم» در فضای مجازی شروع شده است، کمپینی که برای جمع‌آوری یک میلیون امضا برای ارائه به سازمان ملل ایجاد شده است؛ این دریاچه نمکی که در شمال غربی ایران واقع شده، از دهه 1970 نود درصد آب آن کاهش یافته است.

ایران و همسایه شرقی آن، افغانستان، دهه‌هاست که بر سر رود هیرمند در نزاع و کشمکش هستند و تنش‌ها بر سر هری‌رود به سمت شمال نیز بالا گرفته است؛ جایی که افغانستان در ماه ژوئن سد بحث‌برانگیز سلمان را باز کرد؛ سدی که بخشی از آن توسط هندوستان تامین مالی شد. شهر زابل که برای فرش‌های بافته شده از پشم محلی مشهور بود، توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO) به‌عنوان آلوده‌ترین شهر از بین دو شهر آلوده جهان تشخیص داده شده است. این نام‌گذاری به دلیل ذرات گرد و خاک ریزی است که به وسیله «بادهای 120 روزه» در هوا منتشر می‌شود که پیش‌تر شهر را خنک می‌کرد اما اکنون با ایجاد مشکلات ریوی و ناراحتی‌های چشمی این شهر را به خفگی کشانده است. این منطقه ضرورت تخلیه جمعیت روستایی ایران را به دلیل شرایط ناسازگار بخصوص کمبود آب برجسته می‌سازد. به گفته مدنی توفان‌های گرد و خاک، فرونشست زمین، بیابان‌زایی و تهدیدهای حیات‌وحش و گیاهان، همگی شکست نگرش «هیدرولیکی» را منعکس می‌سازند؛ نگرشی که تلاش می‌کند با مهندسی در مقیاس وسیع مانند سدها و انتقال آب بر معضل کمبود آب فائق آید.

یک تاریخچه منطقه‌ای در این زمینه وجود دارد: سد بزرگ اسوان در مصر که در سال 1970 و سد آتاتورک در ترکیه که در سال 1990 افتتاح شدند. اکثر کشورهای در حال توسعه سد می‌سازند. چین نسبت به سایر کشورهای جهان هر ساله نیروی برقابی بیشتری تولید می‌کند؛ جمهوری دموکراتیک کنگو یک برنامه 100 میلیارد دلاری برای سد گراند اینگا در سراسر کنگو دارد؛ در حالی که سد بلو مونته در برزیل چهارمین سد بزرگ جهان خواهد بود که در سال 2019 به بهره‌برداری می‌رسد. ساخت سد رنسانس بزرگ در اتیوپی که روی رود نیل در سال 2011 شروع شد روابط با سودان و مصر را آشفته کرد؛ دو کشوری که به شدت به رود نیل وابسته هستند. مانند اکثر کشورهای خاورمیانه، ایران نیز به دلیل بارندگی کم و میزان وسیعی از زمین‌های بایر، به‌طور خاص نسبت به تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیر است؛ (میزان بارندگی در ایران حدود 250 میلی‌متر در سال است که یک سوم متوسط جهانی به شمار می‌رود).

اما برنامه‌هایی با مقیاس بزرگ، شامل سدها، اغلب به همان اندازه که بسیاری از مشکلات را حل می‌کنند، مشکلات دیگری را نیز به‌وجود می‌آورند. سد گتوند در استان خوزستان، بر بستر نمک ساخته شده بود که آب را در مخزن آن جهت استفاده بسیار شور می‌کند. مدنی می‌گوید: «بله، ما می‌توانیم با سدها، چاه‌ها، نمک‌زدایی و انتقال آب روی جنبه عرضه کار کنیم. اینها تکنولوژی‌هایی هستند که می‌توانند در زمان و مکان درست به‌کار برده شوند؛ اما تا زمانی که روی تقاضا کار نکنیم، نمی‌توانیم مشکلات را حل کنیم». حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران از زمان سوگند خود در مقام ریاست‌جمهوری متعهد شد تا مشکلات محیط‌زیستی را حل کند. او نسبت به روسای جمهور قبلی کمتر به دانش سدها متکی است و در ابتدای کار برنامه فرستادن آب شیرین‌شده از دریای خزر از طریق یک خط لوله زیرزمینی 460 کیلومتری به قم، کاشان و اصفهان را کنار گذاشت. آقای روحانی در ماه مارس از تخصیص 400 میلیون دلار برای بخشی از یک پروژه به مراتب بلندپروازانه‌تر برای ارسال آب از خلیج فارس به 16 استان در معرض خشکسالی با جمعیت 47 میلیون نفر خبر داده است.

دولت آقای روحانی رویه متفاوتی در مورد دریاچه ارومیه در پیش گرفته و 5 میلیارد دلار برای احیای آن متعهد شده است. پیوستن به پروژه‌هایی با «برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد» و ژاپن یک نگرش متغیر را منعکس می‌سازد؛ نگرشی که شامل تغییر روش‌های کشاورزی و به تدریج پایان دادن به کشت محصولاتی است که به شدت از آب استفاده می‌کنند.معصومه ابتکار معاون رئیس‌جمهور ایران و رئیس سازمان محیط‌زیست در خلال مذاکرات تغییرات اقلیمی پاریس در سال 2015 از سیاست «چرخش 180 درجه‌ای در کشاورزی» دفاع کرده است.چنین معیارهایی می‌تواند شامل انگیزه‌هایی برای حفظ منابع طبیعی، قیمت‌گذاری آب، کاهش هدررفت، بازیافت فاضلاب‌ها، بهبود تکنولوژی کشاورزی و پایان دادن به سوبسیدهای کشاورزی ناکارا باشد. به گفته مدنی، اما بسیاری از فعالیت‌های پایدار، هزینه‌های مالی و سیاسی و البته زمان نیاز دارند. او می‌گوید «برخی از محصولات کشاورزی که ما در ایران تولید می‌کنیم گران‌تر از همان محصولات مشابه وارداتی است. هنوز، مردم کشاورزی می‌کنند؛ چرا که کشاورزان نیاز به داشتن شغل دارند. ریشه بسیاری از مشکلات خارج از بخش آب نهفته است». جنگ ایران و عراق و تحریم‌های بین‌المللی، ایران را به منع واردات تشویق کرده است. مدنی می‌گوید «خودکفایی در گندم یک هدف در گذشته بوده است. ما تصور می‌کردیم که آب کافی داریم؛ اما اکنون می‌دانیم که چنین چیزی غیرممکن است».

منبع: thearabweekly

تلاش ایران برای حل بحران آب ادامه دارد