یک بی‌ام‌و برای تمام فصول
وقتی صحبت از خودروهای کلاسیک می‌شود، بسیاری در ذهنشان تصاویری از مرسدس بنز گالوینگ و شورولت بلئیر 1955 را مرور می‌کنند. اما دسته‌ای از خودروهای کلاسیک وجود دارند که هر چند حالا جزو کلاسیک‌ها دسته‌بندی می‌شوند اما، واقعیت این است که همچون مردانی هستند که در میانسالی قرار دارند و با قانون 30 سال کار بازنشسته شده‌اند. بسیاری از این بازنشستگان هنوز از بعضی جوانان هم سرحال‌ترند و به همین دلیل در بازنشستگی هم بیکار نمی‌نشینند. خودروهایی که چنین حال و روزی دارند معمولا در اواسط دهه 80 میلادی تا اولین سال‌های دهه 90 ساخته شدند و امروز آنها را به نام مدرن-کلاسیک می‌شناسیم. اولین گام‌ها
BMW E۳۰ یکی از همین مدرن کلاسیک‌هاست. خودرویی که البته نسبش ریشه در گذشته و ذات اسپرت بی‌ام‌و دارد. در اوایل دهه ۷۰ میلادی بی‌ام‌و هنوز هم مدل‌های موسوم به نیوکلاس خود را که در برگیرنده سری ۲۰۰۲-۳۰۰۰ و... بود تولید می‌کرد. این خودروها در کلاس اسپرت قرار داشتند. اما با توجه به تکاپوی رقیبان داخلی و خارجی مدیران کمپانی باواریایی تصمیم گرفتند جایگزینی برای خودروهای اسپرتشان که گرد پیری به رخسار داشتند طراحی کنند. کار به دست پل براک طراح خوشنام کمپانی سپرده شد که دستی هم در طراحی سری ۵ داشت و کوله‌باری از تجربه ناشی از حضور چندین ساله در کمپانی رقیب یعنی مرسدس بنز به دوش می‌کشید. او قلم در دست گرفت و نقش زد تا E۲۱ در سال ۱۹۷۲ برای اولین بار به‌عنوان سری ۳ به مدیران شرکت معرفی شود. همان اولین طرح‌های براک مورد پسند مدیران بی‌ام‌و قرار گرفت و پروژه از فاز تحقیقاتی وارد فاز عملیاتی شد. سرانجام آزمایش‌های فنی در سال ۱۹۷۴ به پایان رسید تا E۲۱ اولین سری ۳ جهان لقب بگیرد.

تولید اولین سری از اتاق ۳ بی‌ام‌و تا سال ۱۹۸۲ ادامه داشت و بیش از یک میلیون و ۳۶۴ هزار دستگاه از این خودرو ساخته شد. موفقیت مدل E۲۱ مدیران را مجاب کرد تا دستور به طراحی نسل دوم صادر کنند. اما این بار خبری از تیم پل براک نبود و یکی از همکاران او در پروژه سری ۵ به نام کلاوس لاوت مسوولیت طراحی نسل جدید را بر عهده گرفت. البته کلاوس لاوت هم طراحی کارکشته بود زیرا مدت‌ها تجربه فعالیت در گروه فولکس واگن و شرکت آئودی را در کارنامه داشت. او بعدا حتی مدل E۳۱ یا سری ۸ را هم طراحی کرد. استارت پروژه از سال ۱۹۸۰ در فاز تحقیقاتی زده شد و تنها کمتر از دو سال طول کشید تا نمونه‌های آزمایشی از خط تولید خارج شوند. هر چند E۳۰ با انواع استایل از نظر اتاق ساخته شد اما اولین تولیدات این سری را مدل‌های سدان و کوپه تشکیل می‌دادند. سرانجام سال ۱۹۸۲ E۳۰ راهی نمایشگاه‌های فروش بی‌ام‌و شد. یک دیفرانسیل عقب تمام عیار که هم لذت سواری یک اسپرت را دارد و هم اجازه می‌دهد در سفرها سواری یک سدان را تجربه کنید. بی‌ام‌و برای مدل E۳۰ دامنه وسیعی از پیشرانه‌های ۴ تا ۶ سیلندر را در نظر گرفت. پیشرانه M۱۰ چهار سیلندر با حجم‌های ۶/ ۱ و ۸/ ۱ یکی از همین پیشرانه‌ها بودند. از سال ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۷ پیشرانه M۱۰B۱۸ با سیستم سوخت‌رسانی کاربراتوری می‌توانست ۸۹ اسب بخار نیرو تولید کند. بسیاری از بی‌ام‌و‌های E۳۰ راه یافته به بازار ایران نیز از همین پیشرانه‌ها استفاده می‌کنند. اما در سال ۱۹۸۷ سامانه L-Jetronic بوش جایگزین سیستم کاربراتور شد تا ضمن کاهش آلایندگی قدرتش به ۱۰۱ اسب بخار برسد. ولی این پیشرانه به‌صورت انژکتوری فقط تا سال ۱۹۸۸ مورد استفاده قرار گرفت.

از جمله دیگر پیشرانه‌های موفق این خودرو باید به M۴۲B۱۸ با حجم ۸/ ۱ لیتر اشاره کرد که ۱۳۰ اسب بخار قدرت داشت و در مدل ۳۱۸is به کارگیری شد. هر چند این پیشرانه در خودروهای صادراتی به بازار آمریکا نصب نشد. سری ۳ نسل دوم در کل از سه پیشرانه ۲ لیتری بهره می‌برد که هر سه آنها سوخت پاش‌های انژکتوری دارند. دو نمونه از این پیشرانه‌ها با کد M۲۰B۲۰ به قدرت‌های ۱۲۳ و ۱۲۷ اسب بخار شناخته می‌شوند. اما گل سرسبد مدل‌های آنها پیشرانه S۱۴B۲۰ با قدرت ۱۸۹ اسب بخار است که در مدل ۳۲۰is از سال ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۱ نصب شد. این پیشرانه کاربراتوری که اقتباسی از پیشرانه S۱۴ سال ۱۹۷۸ بود، تنها برای بازار دو کشور ایتالیا و پرتغال ساخته شد از این رو جزو کمیاب‌ترین E۳۰ها به شمار می‌رود. از ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۵ دو پیشرانه ۶ سیلندر با کد M۲۰B۲۳ درون سینه این خودرو قرار گرفت که در بهترین حالت ۱۵۰ اسب بخار نیرو تولید می‌کرد. از سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۱ نیز دو انجین دیزلی ۴/ ۲ لیتری برای E۳۰ انتخاب شد که آنها نیز به بازار آمریکا راه نیافت. اما برعکس در بازار اروپا فروش مناسبی داشت. در ادامه مدل‌های ۳۲۵ با پیشرانه‌های کد M۲۰ در مدل‌های B۲۷ وB۲۵ ساخته شدند. دو نمونه از این خودروها در خلال سا‌ل‌های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۲ با کد ۳۲۵is Evo فقط برای بازار آفریقای‌جنوبی ساخته شدند. حتی مدل ۳۳۳i با پیشرانه ۲/ ۳ لیتری ۱۹۴ اسب بخار قدرت فقط به تعداد ۲۰۰ دستگاه برای این بازار ساخته شد. اما بدون شک هیجان‌انگیز‌ترین E۳۰ها مدل‌های M۳ هستند. خودروهایی که بخش Mpower کمپانی بی‌ام‌و دستی به سرو گوششان کشید و با نصب کیت بدنه و تغییرات فنی یکی از ماندگارترین خودروهای تورینگ و اسپرت خیابانی تاریخ را آفرید.

طراحی
همچون روال گذشته قصد داشتیم بخش طراحی را در ابتدای مقاله بیاوریم اما ترجیح دادیم همچون درآمد قبل از آواز بخش‌های فنی را بررسی کنیم. در هر حال یک سوال شاید دریچه‌ای برای ورود به بحث باشد و آن اینکه تا به حال از خود پرسیده‌اید که چرا بی‌ام‌و E۳۰ اینقدر در نزد علاقه‌مندان به خودرو محبوب است؟ چرا بعد از سال‌ها هنوز هم جزو اولویت‌ها برای بازسازی و البته تیونینگ به شمار می‌رود؟ پاسخ به این سوال کار سختی نیست. زیرا E۳۰ یک خودروی همه چیز تمام است. هم هندلینگ مناسبی دارد و چهره‌ای که می‌توان گفت مدرن است و کلاسیک. هم قابلیت‌های فنی فراوانی دارد و هم جای کار بسیار برای بازسازی و ارتقای سطح. اگر کمی سبک و سیاق طراحی خودروسازان را دنبال کرده باشید، با همان نگاه اول المان‌های طراحی اروپایی را در خودرو خواهید دید. اول از همه طول و عرضی جمع و جور است که باعث شده غیر از زیبایی و انتقال حس چالاکی، هندلینگ E۳۰ هم یکی از بهترین‌ها باشد. خودروی مورد نظر ما در سال ۱۹۹۱ ساخته شده است و به همین دلیل آخرین تغییرات را با خود به همراه دارد. بی‌ام‌و در طراحی این خودرو همانطور که سعی کرد اصالت اسپرت بودنش را حفظ کند، دست به بلندپروازی نزد و از زوایای نرم و اشکال ساده بدنه می‌توان این مهم را تایید کرد. با این حال هر قدر در دهه ۸۰ میلادی طرح‌های خودروسازان آمریکایی کسل‌کننده شد، خودروسازان اروپایی مثل بی‌ام‌و و مرسدس بنز با رعایت جانب احتیاط، پخته‌‌تر و شیک‌تر شدند. فضاسازی نمای جلو به گونه‌ای است که تمرکز دید را روی نشان برند بی‌ام‌و و اشکال کلیوی جلو پنجره که مهم ترین المان نمای ظاهری است متمرکز می‌کند. از طرفی بک مشکی رنگ جلوپنجره نیز بر این تمرکز می‌افزاید. برآمدگی درب محفظه موتور شاید تنها حجم خاص در نمای جلو باشد.

گلگیرها و سپر نیز ساده طراحی شده‌اند. شاید تنها نکته سپر ضرب گیرهای لاستیکی روی آن و دریچه‌های ورودی هوا به سمت دیسک‌های ترمز باشد. از نمای کناری نیز خودرو همان سادگی را دارد و تنها نکته آن خطی است که از لبه گلگیرهای جلو آغاز می‌شود و با عبور از زیر ستون‌های خودرو و روی در‌های کناری، تا انتهای بدنه امتداد می‌یابد. نمای عقب حتی از نمای جلو هم ساده تر است و در کل همین سادگی در طراحی E۳۰ آن را بدل به خودرویی فراموش نشدنی کرده است. البته در خلال سال‌های تولید این خودرو تا سال ۱۹۹۳، کیت‌های مختلفی برای بدنه این خودرو از سوی شرکت‌های خصوصی و حتی بخش ام پاور بی‌ام‌و طراحی شد که چهره خودرو را بسیار جذاب کرد. شاید با دیدن یک E۳۰ دست نخورده و بکر آن را تحسین کنید و لب به ستایش مالکش در حفظ و نگهداری آن بگشایید. اما یک E۳۰ استاندارد از نظر ظاهری، حسی هیجان انگیز را به شما منتقل نمی‌کند تا تحسینش کنید. ولی به محض دیدن یک E۳۰ با کیت بدنه M بار دیگر دوربین گوشی همراهتان را فعال می‌کنید تا عکسی از آن به ثبت برسانید. این خاصیت E۳۰ است، آنقدر انعطاف‌پذیر طراحی شده که می‌تواند یک خودروی محتاط باشد یا یک سوپر اسپرت کُش.

افسانه ام پاور
اولین جنگجوی ام پاور در سال ۱۹۸۵ ساخته شد. این خودرو که از موتور S۱۴ به حجم ۲/ ۳ لیتر و با کد B۲۳ بهره می‌برد، می‌توانست در دور ۶۷۵۰ به قدرت ۱۹۷ اسب بخار دست پیدا کند. نمودار گشتاور هم تا ۲۴۰ نیوتن متر در دور ۴۷۵۰ بالا می‌آمد. این پیشرانه از ۱۹۸۶ تا ۱۹۸۹ مورد استفاده قرار گرفت. این اعداد و ارقام یعنی اگر یک M۳ با این پیشرانه را خریداری می‌کردید، می‌توانستید در ۶/ ۷ ثانیه از حالت سکون به سرعت ۱۰۰ کیلومتر در ساعت دست پیدا کنید و تا ۲۳۵ کیلومتر هم سرعت بگیرید. اما این اعداد و ارقام هم نمی‌توانست تشنگان شتاب و سرعت را راضی کند. پس ام پاور تیر دیگری از چله رها کرد. در سال‌های بعد قدرت و شتاب را تا جایی افزود که در سال ۱۹۹۰، M۳ بدل به یک موشک کروز شد زیرا با پیشرانه ۲/ ۵ لیری S۱۴B۲۵ می‌توانست چرخ‌هایش را در یک چشم بر هم زدن دود آسمان کند! زیرا ۲۳۵ اسب بخار نیرو و ۲۴۰ نیوتن متر گشتاور در اختیار داشت. شتاب صفر تا ۱۰۰ این خودرو تا ۱/ ۶ ثانیه کاهش یافت و این یعنی ممکن بود برای هر خودرویی در اتوبان دردسرساز شود. جزئیات انواع مدل‌های E۳۰ و ورژن M۳ این خودرو آنقدر گسترده است که برای توضیح کامل آنها نیاز به یک مثنوی داریم. اما در این بخش سعی شد به‌صورت اجمالی به مهم‌ترین نکات اشاره شود و در ادامه به سراغ خاص ترین و نو‌ترین BMW E۳۰ در ایران می‌رویم.

کابین
مطابق انتظار درون کابین هم به سادگی طراحی شده است و خبری از چوب و چرم طبیعی نیست. اما بعد از گذشت حدود ۲۵ سال از عمر این خودرو، هنوز هم کیفیت و آکوستیک درون کابینش از خودروهای صفرکیلومتر ساخت داخل بهتر است. درون کابین آنقدر نو و دست نخورده مانده که شاید ترجیح بدهید حتی روی صندلی‌هایش ننشینید. از جمله موارد خاص باید به سیستم صوتی استاندارد آن اشاره کرد که با نوار کاست کار می‌کند و این یک نوستالژی به تمام معناست. خودرو مجهز به کولر نیست اما دارای سانروف دستی است که با چرخاندن یک اهرم به بالا و عقب حرکت می‌کند. مالک خودرو سینا صدوقی در مورد آن می‌گوید: «خرید این خودرو یک پروسه ۶ ساله بود که سختی‌های خاص خودش را داشت. اما این خودرو آنقدر نو و بکر بود که ارزش داشت ۶ سال برایش دوندگی کنیم. شخصا تا به حال در ایران E۳۰ از این خودرو دست‌نخورده‌تر ندیده‌ام. حتی برای تعویض لاستیک هایش سعی کردیم لاستیک میشلن با مشخصات استاندارد خودش را با تاریخ روز پیدا کنیم که کاری سخت بود. از جمله مشخصات قابل توجه آن اینکه هنوز کارکردش کمتر از ۳۰ هزار کیلومتر است.» از نکات دیگر درون کابین باید به کف پایی‌های بی‌ام‌و منقش به E۳۰ نام برد که کاملا فابریک هستند.

هر چند کارکرد این خودرو بسیار کم بود اما به یمن مالک خوش ذوق آن توانستیم گشتی در اطراف بزنیم. از نظر کیفیت سواری واقعا باید گفت حتی بعضی از خودروهای روز خارجی موجود در بازار نیز به گرد پایش نمی‌رسند. گیربکس ۵ سرعته به نرمی دنده‌ها را از شیفتر تحویل گرفته و در شفت خود کوپل می‌کند. پیشرانه M۲۰B۱۶ به حجم ۱.۶ لیتر و با سوخت پاش انژکتوری می‌تواند ۱۰۰ اسب بخار را در دور ۵۵۰۰ به راننده تقدیم کند. از طرفی با رسیدن به دور ۴۲۵۰ هم ۱۴۱ نیوتن متر گشتاور در اختیارتان قرار می‌گیرد. اما مگر دلتان می‌آید دور موتور این بی‌ام‌و به غایت نو را تا دورهای نهایی بالا ببرید! در هر حال هر خودرویی یک حس خاص را به راننده منتقل می‌کند و این احساس برای بی‌ام‌و احساس جوانی و هیجان است. در پایان از همکاری صمیمانه مالک خودرو آقای سینا صدوقی که کمال همکاری را با دنیای ماشین داشتند، تشکر می‌کنیم.