توسعه صدور خدمات فنی - مهندسی یکی از راه‌های نجات از اقتصاد نفتی است
یکی از ارکان مهم توسعه اقتصادی ، صادرات فناوری و خدمات فنی و مهندسی است. نظر به خود کفایی فنی-اجرایی ایران در اکثر پروژه ها و همچنین توانایی‌های چشمگیر مهندسان ایرانی،صدور خدمات فنی مهندسی می‌تواند در کشور ما نیز مانند بسیاری از کشورهای توسعه یافته به عنوان یکی از پایه‌های اقتصاد تولیدی و تجاری غیرنفتی باشد.
در این خصوص پای صحبت‌های آقای فرزین مهدیار نشسته‌ایم. وی یکی از بنیانگذاران شرکت مهندسی عمراب بوده و حدود ۲۷ سال به عنوان رئیس هیئت مدیره و مدیر عامل مشغول به کار بوده و هم‌اکنون نیز مدیرعامل این شرکت بین‌المللی ایرانی است، که توانسته به عنوان سکاندار یکی از شرکتهای پیشتاز در صدور خدمات فنی - مهندسی به بازارهای برون مرزی ، پروژه‌های عظیمی را در داخل و خارج از مرزهای کشور به انجام رسانده و گامی مهم و بلند در اعتلای برند و اعتبار شرکت های بین المللی ایرانی بر دارد.

اگر موافقید، در مورد فعالیت‌های خارجی شرکت عمراب توضیحاتی بفرمایید. آغاز این فعالیت‌های برون‌مرزی از چه زمانی بود؟
ما در شرکت مهندسی عمراب تاکنون بالغ بر 130 پروژه کوچک و بزرگ را در ایران و خارج از کشور اجرا کرده ایم و در حال حاضر، با توجه به شرایط خاص اقتصادی ایران به خصوص در زمینه‌های فنی-مهندسی و پیمانکاری، چندین سال است که عمده پتانسیل سازمان را بر بازارهای برون مرزی متمرکز کرده‌ایم. از اولین پروژه های برون مرزی شرکت هم پروژه تصفیه‌خانه‌ای بود که برای نخستین بار در خارج از ایران در سال 76 شمسی در کشور ترکمنستان - شهر مرو- اجرا کردیم.
همچنین، از حدود هشت سال پیش نیز در کشور سودان مشغول به کار هستیم و دو طرح آبرسانی شامل تصفیه خانه، خط انتقال و برداشت آب از رودخانه نیل را تحویل کارفرما سودانی داده ایم و هم اکنون شش طرح آبرسانی دیگر نیزدر این کشور در حال طراحی و ساخت می باشد که تامین نقدینگی پروژه ها در قالب قرارداد فاینانس با مشارکت و سرمایه گذاری مالی شرکت عمراب، بانک توسعه صادرات ایران و کارفرمای سودانی تعریف گردیده است.
در داخل کشور چطور؟
بطور کل شاکله اجرایی شرکت حول سه رشته تخصصی بنا شده است:
- انرژی (نفت و گاز)Energy
- آب و محیط زیست Water & Environment
- زیرساخت infrastructure
در داخل ایران هم پروژه‌های متعددی را در اقصی نقاط کشور و بعضاً در شرایط اقلیمی دشوار و سخت طراحی و اجراء نموده ایم. در حوزه تخصصی آب و محیط زیست ، می توان به طرح های تامین و انتقال آب بین شهری و تصفیه‌خانه شهرهای بزرگ اشاره کرد؛ درحوزه انرژی در مخازن ذخیره، خطوط انتقال و تلمبه خانه های نفت و گازو همچنین تاسیسات جانبی (utility) نیروگاه ها، پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها و در حوزه زیرساخت ها به ساخت تونل های آبرسانی و پروژه های متعددی را با ماهیت ابنیه سنگین وسیویل انجام داده‌ایم.
در حال حاضر، هم پروژه utility فاز 3 و هم پالایشگاه آبادان حدود 95 درصد پیشرفت دارد و رو به اتمام است. از پروژه‌های دیگر که در حال اجرا است، تصفیه‌خانه شماره 6 تهران است که بزرگترین تصفیه خانه تهران خواهد بود و در شمال پونک قرار دارد و قادر است تا پایان فاز 2، 15 متر مکعب در ثانیه آب تصفیه کند .این پروژه متشکل از یک تونل سی کیلومتری است که آب را از سد کرج به سمت شمال تهران انتقال می‌دهد و امیدواریم تا یک سال دیگرفاز اول این تصفیه خانه به بهره‌برداری برسد.
تصفیه‌خانه دیگری به نام «تصفیه‌خانه هفتم تهران» توسط شرکت عمراب در حال طراحی، تدارک و ساخت است که در بخش شرقی تهران قرار دارد. تامین آب آن از سد ماملو است و 5/2 مترمکعب در ثانیه ظرفیت این تصفیه‌خانه است، که امیدواریم این تصفیه خانه هم از سال آینده به بهره‌برداری برسد. پروژه‌های متعدد دیگری هم اجرا شده است، به طور مثال، آبرسانی مشهد از سد دوستی، آبرسانی سمنان از چشمه روزیه، آبرسانی یزد از زاینده‌رود، آبرسانی کاشان از زاینده‌رود، آبرسانی بندرعباس و پروژه‌های دیگری نیز در شهرهای قوچان، سیرجان و حاشیه‌های خلیج‌فارس و پروژه های تصفیه فاضلاب شهرهای صنعتی قزوین و خوی انجام شده و اهواز و مشهد که در دست احداث است و دهها پروژه دیگر .
شما هم اکنون یکی از شرکت‌های فعال و معتبر در شمال و جنوب عراق هستید. از فعالیت در این کشور بگویید.
ما حدود پنج سال پیش پس از انجام مطالعات بازار مترصد گشتیم تا در کشور عراق هم فعالیت هایمان را توسعه دهیم و در همان سال هم فعال شدیم، چراکه ظرفیت‌های بزرگی برای پیمانکاری در این کشور تعریف شده و از آنجا که عراقی‌ها منابع بسیار بزرگ مالی را برای توسعه زیر ساخت‌ها و آبادانی کشورشان اختصاص داده‌اند، ما نیز در این زمینه دست به کار شدیم.
بالغ بر دو سال و نیم پیش اولین پروژه‌ را در کشور عراق در منطقه حاج عمران(تمرچین) گرفتیم و اجرا کردیم. این پروژه احداث ساختمان‌های گمرکات مرزی بود که شامل شش بلوک ساختمانی مجزا به مساحت مجموع بیش از ده هزار مترمربع همراه با کارهای محوطه سازی بود را انجام دادیم . آن پروژه در سرمای 15 درجه زیر صفر در ارتفاعات حاج عمران در شرایط بسیار سخت طراحی مجدد و اجرا گردید. اجرای این پروژه طی 9 ماه، از فونداسیون گرفته تا نازک کاری، بعنوان اولین پروژه ،کار دشواری بود که در سرمای سخت زمستان عمده عملیات را انجام دادیم و نشان دادیم بهره گیری از شرکت های با سابقه ایرانی اجرای به موقع را به همراه خواهد داشت.pic1
سپس در ادامه توانستیم در مناقصه ای بین المللی بعنوان اولین مشارکت ایرانی پروژه آبرسانی و استراتژیک را عهده دارگردیم. آب مورد نیاز از «رودخانه زاب» برداشت وتصفیه و در نهایت به منطقه آکره، که یک منطقه کوهستانی آبرسانی صورت می گیرد. حدود یک سال است که قرارداد آن پروژه را بسته‌ایم و طراحی‌اش به اتمام رسیده و هم اکنون در حال اجرای پروژه هستیم و بالغ بر 15 درصد هم پیشرفت فیزیکی داشته‌ایم. شرکت عمراب سه پروژه اجرایی در شمال عراق نیز دارد که شامل سد باسره (با مشارکت شرکت بام راه) است، پروژه آکراه و یک پروژه طراحی سد رواندوز است که الان در حال انجام آن هستیم. این پروژه‌ها با همکاری شریک عراقی مان در شمال عراق در حال اجرا است. در مجموع باید بگویم شرکت عمراب سه پروژه اجرایی در شمال عراق دارد:
اول، سد باسره که رقم آن 80 میلیون دلار است و با همکاری شرکت «بام راه» در حال اجراست؛ دوم، پروژه آبرسانی آکره به ارزش 75 میلیون دلار؛ و سه، پروژه حاج عمران به ارزش تقریبی 10 میلیون دلار. مناقصه چهارم، پروژه طراحی سد دیگری را هم در عراق به نام «سد رواندوز» برنده شدیم و با همکاری یک شرکت مشاور ایرانی طراحی آن هم در حال انجام است.
اما در جنوب عراق نیز عهده دار پروژه ای هستیم که در استان «ذی‌قار» واقع شده که شامل تصفیه‌خانه و شبکه تصفیه فاضلاب شهر «شطره» است، که مبلغ آن هم 90 میلیون دلار است. در آن پروژه هم مشکل جمع آوری اطلاعات پایه جهت طراحی پروژه را داشتیم که با کمک ارگان‌های عراقی مانند شهرداری، استانداری و... اطلاعات لازم را جمع کردیم و کار اجرایی آن با سرعت زیادی در حال انجام است، پیشرفت کار فیزیکی آن 15 درصد بوده و طبق قرارداد این پروژه می بایست تا 2 سال آینده تحویل شود.
از مشکلات کار در عراق بگویید.
در حال حاضر مشکلی که در عراق هست، این است که آنجا پروژه را به صورت «EPC» واگذار می‌کنند. متاسفانه اطلاعات پایه را ندارند که در اختیار پیمانکار قرار بدهند و استراتژی خیلی مشخصی هم وجود ندارد. آنها در وزارت‌خانه‌های مختلف و به لحاظ تجربه توسعه زیرساخت‌ها بسیار جوانند و نیاز است که تجربه بیشتری پیدا بکنند. البته ما هم باید تجربه بیشتری از ارتباط با آنها پیدا کنیم. pic2
مسئله دیگر، مشکلات بانکی‌ است که با آن روبه‌رو هستیم و مشکل گشایش LC هم داریم. در نتیجه، شرکت‌های ایرانی بابت نقدینگی در کشور عراق محدودیت دارند. از مسئولان دولت ایران خواستاریم برای توسعه هر چه بیشتر صدور خدمات مهندسی ، بستر مناسب‌تری را به لحاظ تامین نقدینگی پیمانکاران آماده کنند. ما آمادگی داریم هر تضمینی که بخواهند بدهیم تا نقدینگی را در اختیار ما بگذارند که بتوانیم صادرات مان را توسعه بدهیم.
نکته خیلی مهمی که اینجا وجود دارد، این است که ابتدای کار که مرزهای عراق برای ایرانی‌ها باز شده بود و شرایط برای حضور ایرانی‌ها، چه در زمینه تجارت و چه در زمینه پیمانکاری، مهیا بود، متاسفانه شرکت‌های ضعیف و فاقد «اهلیت» و یک سری آدم‌هایی که سابقه ایران و نام ایران زیاد برایشان مهم نبود، در آنجا حضور پیدا کردند و با ارسال کالاهای نامرغوب و کارهای پیمانکاری سطح پایین باعث ایجاد مشکلاتی برای پیمانکاران، صنعت کاران و سازندگان ایرانی شدند.
در ایران زمینه‌های پیمانکاری به دلیل حضور شرکت‌های بسیار بزرگ دولتی در پروژه‌ها سخت شده است. اخیرا تحریم و بی‌پولی در وزارت‌خانه‌ها و کمبود بودجه برای کارهای پیمانکاری هم باعث شده که پیمانکارهای بزرگ ایرانی تمایل زیادی برای ورود در بازارهای بین المللی و از جمله عراق داشته باشند. در کشورهای دیگر آسیای میانه و افغانستان، آفریقا و امریکای جنوبی هم پتانسیل خوبی برای کار و فعالیت شرکت‌های ایرانی وجود دارد و من اسم این اتفاق را می‌گذارم توفیق اجباری.
تا کنون چه میزان اشتغال‌زایی داشته‌اید؟
اصولاً در پروژه‌ها یک سیستم اشتغال مستقیم داریم و یک اشتغال غیرمستقیم. در ایران حدود 1500 نفر از طریق پروژه‌های ما به شکل مستقیم مشغول به کارند. در حال حاضر با توجه به شروع پروژه حدود 500 نفر را هم در عراق مشغول به کار کرده ایم. اگر این پروژه‌ها به ظرفیت‌های اجرائی‌شان برسد، شاید بالغ بر هفت تا ده هزار نفر در همین پروژه‌ها به صورت مستقیم و غیر مستقیم مشغول به‌کار خواهند بود.
البته وقتی کشور ترکیه را نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که ما در مبحث اقتصادی مانند آنها هم کار نکرده‌ایم. شاید دلیل این آمار کم، زیرساخت‌های ضعیف صدور خدمات مهندسی کشور ما است. دولت ‌باید زیرساختها را برای ما فراهم بکند که به نظر بنده این اتفاق آن طور که باید تاکنون نیفتاده است.
صدور خدمات مانند تمام کارها Team work است و تمام ارکان باید وظیفه خود را به خوبی انجام دهند تا این چرخه شروع به کار و فعالیت کند.
به نظر شما برای افزایش رقابت‌پذیری شرکت‌های ایرانی در خارج از کشور چه باید کرد؟
سؤال خوبی است. ببینید، اولین چیزی که یک پیمانکار نیاز دارد این است که در کشور هدف، در ساختار کنسولگری‌ و سفارت‌خانه‌اش بخشی هم باشد که به مبحث تجارت بپردازد و نفراتی قوی و مرتبط با سازمان‌ها و وزارتخانه‌هایی که آنجا کار مهندسی و پیمانکاری را به مناقصه‌ می‌گذارند، داشته باشد. افرادی که در سفارتخانه‌های ما استقرار دارند، باید ارتباطات بازرگانی بسیار قوی و خوبی با صاحبان پروژه‌های عظیم برقرار کنند، چون ما پیمانکارهای بسیار قوی در ایران داریم، ولی این‌ها بیرون نرفته‌‌اند و ضعیف شده‌اند. باید بازدید مسئولین کشور های هدف از کشورمان تسهیل گردد. این مطلب مهمی است. از طرفی پیمانکاران ایرانی بدهکار و گرفتارند، ولی ‌توان فنی و مهندسی اجرایی زیادی دارند. اینها به دلیل شرایط خاص کشور، از جمله افزایش قیمت‌ها و عدم پرداخت‌ها و عدم تعدیل منطبق با تورم ضعیف شده‌اند. اتفاقی که باید بیفتد، این است که این پیمانکارها باید به لحاظ مالی حمایت شوند. اگر همانطور که تصویب شده، بیست درصد از کار را به پیمانکار وام بدهند، این حمایت می‌تواند به شکلی محقق شود. کشورهای دیگر که می‌خواهند در امور اقتصادی خودشان را توسعه بدهند، همین کار را می‌کنند و پیمانکارشان را بطور جدی از انواع حمایت ها برخوردار می کنند.
صدور جوایز صادراتی برای صادرکنندگان از دیدگاه شما با چه مشکلاتی روبروست؟
در خارج از کشور شرایط بسیار رقابتی است و ما شاهدیم که دولت‌ها و کشورها به پیمانکاران‌هایشان جایزه صادراتی خوبی می‌دهند. ما که به آن شکل حمایت نمی‌شویم، منابع‌مان هم که در پروژه‌های کشورمان از بین رفته است، اگر در این شرایط سخت نتوانیم کارهایمان را درست انجام دهیم، نه تنها نمی‌توانیم اثر مثبت بگذاریم، بلکه اثر منفی هم می‌گذاریم. pic3
در گذشته بعضاً پروژه های ضعیفی توسط پیمانکاران ضعیف ایرانی در خارج از کشور انجام شده است که به علت ناتوانی به اعتبار متخصصین ایرانی لطمه زدند و ایرانی‌ها را بدنام کرده‌اند. در صورتی‌که ما شرکت‌های معتبری داریم که سازمان مدیریت به آنها رتبه داده. در کمیسیون ماده 19 سازمان مدیریت، وزارتخانه‌های مختلف، بانک مرکزی، و ارگان‌های ذیربط، اعتبار یک شرکت به لحاظ فنی‌، اجرایی و... سنجیده شده و سپس، به آن مجوز می‌دهند که برود جایی و پروژه‌ اجرا کند. حالا که این مجوز را می‌دهند، باید از آن شرکت حمایت هم بشود، وامی هم بهش بدهند و شرایط را برایش تسهیل کنند. ما بدون پشتوانه این پول‌ها را از کجا بیاوریم؟
موضوع دیگر بحث ضمانتنامه است. ما آمدیم در ایران ضمانت‌نامه را با 2 درصد سپرده جاری کردیم، ولی شرایط تحریم کار را سخت کرده است. کسی بانک ایرانی و ضمانت‌نامه‌اش را نمی‌پذیرد. مرحله بعد این است که باید در عراق هم ضمانت‌نامه دیگری بگیریم. یعنی ضمانت‌نامه ایران را ببریم بدهیم به یک بانک عراقی و یک ضمانتنامه دیگر آنجا بگیریم و ده درصد هم باید سپرده بدهیم. یعنی شما از هر سمتی که نگاه می‌کنید پیمانکار در فشار است. از دیگر مسائل عمده‌ ما مقوله گمرکات است. البته این مسئله بتدریج درحال تسهیل است. مثلا ماشین حمل باری در مرز باید تخلیه شود و بارش را زمین بگذارد و یک ماشین دیگر بارش را بردارد، ببرد. خب، این کار زمان بر و به ضرر کالاست. به تازگی شنیده‌ام که اجازه حمل مستقیم می‌دهند. ولی درستش این است که کالاها در مرز عراق با نظارت و با کمترین معطلی عبور کنند و به مقصد برسد.
مهم‌ترین مشکلات شرکت در حوزه ساخت و ساز و پیمانکاری در عراق چیست؟
عمده مشکلات ما همانطور که اشاره کردم الان تامین نقدینگی است. مشکل دیگر، ضمانت‌نامه‌ها است که در ابتدای پروژه بر اساس منابع ما باید حل شود. آقای کاظمی قمی و شریعتی خیلی زحمت کشیدند و پیشرفت‌ها و موفقیت‌هایی نیز در این زمینه حاصل شده، ولی هنوز کار زیادی باید انجام شود. همانگونه که گفتم ما نمی توانیم LC باز کنیم و چون در حال حاضر امکان این کار وجود ندارد، در نتیجه ما مجبوریم خریدهایمان را که در پروژه های عراق می بایست از آمریکا و اروپا انجام دهیم ، نقداً وارد معامله شویم و فشار مضاعف تامین این نقدینگی بدوش پیمانکار است.
به نظر شما چرا کشور ترکیه در صدور خدمات فنی مهندسی موفق‌تر از ایران عمل کرده است؟
دلیل عمده‌اش این بوده که دیدگاه شاکله دولت ما طی سال‌های گذشته اقتصادی نبوده است. منتها، کشور ترکیه استراتژی‌هایش با استراتژی ما فرق داشته. استراتژی توسعه ترکیه عمدتاً استراتژی اقتصادی است. اخیرا می‌بینیم که راجع به مسائل سیاسی هم صحبت می‌کنند. من امیدوارم با توجه به روی کار آمدن دولت آقای روحانی و با توجه به باز شدن شرایط سیاسی بین المللی ایران، اوضاع بهتری را شاهد باشیم.
آیا در حال حاضر بن‌بست‌های قانونی برای حضور در عراق وجود دارد؟
خوشبختانه، نه. تمام ارگان‌ها ابراز علاقه می‌کنند که این اتفاق بیفتد. دوتا مطلب وجود دارد: یکی علاقه ایران به حضور شرکت‌های بزرگ ایرانی به خصوص در بازار عراق است؛ دیگری پشتیبانی از شرکتهای علاقه‌مند به حضور در عراق و کشورهای دیگر.pic4
پشتیبانی هم با کلام و حرف نمی‌شود. پشتیبانی، همان‌طور که عرض کردم، ابزارهایی می‌خواهد، یکی از ابزارها، کمک به صدور ضمانت‌نامه های بانکی و دیگری تامین نقدینگی است. چراکه ما مشکل فنی اجرایی و مهندسی نداریم، مشکل ما نقدینگی است. یکی هم بحث ویزا بوده که الان خیلی بهتر شده است. امروز ما امیدواریم حداقل برای آنهایی که دارند پروژه اجرا می‌کنند، ویزاهای بلند مدت شش ماهه تا یک ساله می گیریم. البته امیدوارم که اساسا ویزای بین ایران و عراق برداشته شود، مثل ترکیه و کردستان عراق، تردد با ویزا هنگام ورود اجرایی شود.
با توجه به روی کار آمدن دولت جدید، چه انتظاراتی از آن دارید؟
درخواست ما این است که حکومت و دولت هم به این وضعیت رسیدگی کنند. این ماجرای تحریم‌ها دارد اثرات بسیار مخربی می‌گذارد. زیرساخت‌های تجهیزاتی ما در داخل ایران با تجهیزات چینی نامرغوب احداث می‌شود. در خارج از ایران هم که ما می‌خواهیم حضور پیدا کنیم، می‌بینیم اولین چیزی که یک پیمانکار لازم دارد به جز تجربه و تحصیل، ارتباط با شرکت های بزرگ خارجی است. طبیعی است هرچه زودتر تحریم‌ها برداشته شود حرکت سهل تر می شود خب، ما الان نمی‌توانیم در پروژه های نفتی عراق که بسیار گسترده است کار بکنیم، چراکه تحریم هستیم و به محض اینکه ما بخواهیم روی یک کالای نفتی کار کنیم، چون عمده صنایع نفت عراق ‌دست آمریکایی‌ها و اروپایی‌هاست، به محض اینکه بدانند ما ایرانی هستیم، می‌گویند سمت ما نیایید و بنابراین، ما فقط با یکسری از وزارتخانه‌های خاص می‌توانیم کار کنیم.
در پایان، سخن یا حرف خاصی اگر هست، بفرمایید.
حرف این است که با توجه به کلیدی که در دست جناب آقای دکتر روحانی دیدیم، امیدواریم گره از این قفل‌ها و مشکلات داخلی و خارجی باز بشود و مردم به یک امنیت معیشتی و اقتصادی نیز برسند. یکی از راه‌هایی که می‌تواند اقتصاد ما را از اقتصاد نفتی نجات دهد، همین توسعه صدور خدمات فنی و مهندسی است. زیرساخت هایش هم ایجاد شده است، یعنی در همین بیست-سی سال گذشته در بعد از انقلاب و ده-پانزده سال قبل از انقلاب شرکت‌های ایرانی توانستند از پس پروژه‌هایی بسیار بسیار بزرگ بربیایند و متاسفانه این ظرفیت‌ها در خارج از ایران هیچ رنگی ندارد. ابتدا این تحریم‌ها و گرفتاری‌های ایرانی و پاسپورت ایرانی بایدبرداشته شود. مسئله بعدی، حمایت از پیمانکاران ایرانی است. کشور ایران ده‌ها و صدها شرکت عظیم و پیمانکاری دارد که به گل نشسته‌اند و در خارج هم کاری نمی‌توانند بکنند. آمریکا، نروژ، روسیه و بزرگ‌ترین منابع نفت و گاز را دارند، اما مگر اقتصادشان نفتی است؟ نه، اینها اقتصادشان براساس توسعه فن آوری، تولید و صادرات است و ما هم باید به سمت توسعه صادرات غیر نفتی برویم.