الزامات سیاست‎های گسترش سرمایه‎گذاری در صنعت هتل‌داری

جواد براتی*

صنعت هتل‎داری همانند سایر بخش‌های اقتصادی، روند نسبتاً یکسانی از دوره‌های رونق و رکود را دارد. در شرایط فعلی اقتصاد که تمامی بخش‌ها به نوعی در رکود قرار گرفته‌اند، نمی‌توان انتظار داشت که صنعت هتل‌داری عاری از مشکلات و مسائل حاصل از رکود اقتصادی در کشور باشد. از مهم‎ترین دلایل وجود رکود در بخش گردشگری می‌توان به دو عامل اساسی اشاره کرد: نخست، همزمانی و هم‎جهت بودن با رکود کلی در تمامی بخش‎های اقتصادی و دوم، کاهش قدرت خرید مردم که مسلما نوع هزینه‎کرد آن‎ها و میزان گردشگری را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

شهر مشهد بیشترین سهم سرمایه‌گذاری را در بخش هتل‎داری در کشور دارد و میزان ارزش افزوده حاصل از این بخش، نسبت به سایر استان‌های کشور، قابل ملاحظه است. سرمایه‌گذاران در شرایط رکودی و با توجه به تجربه‌ای که دارند، مخصوصا در شرایط فعلی که ریسک سرمایه‌گذاری در کشور بسیار بالاست، بیشترین احتیاط را می‌کنند. اگرچه، به دلیل سهم بالای هزینه ثابت در ساخت ساختمان و عدم نقدشنوندگی سریع سرمایه در این بخش، سرمایه‌گذاران مطمئناً احتیاط لازم را پیش از اخذ مجوز و انجام سرمایه‌گذاری در این بخش انجام می‌دهند. از این‎رو، نمی‌توان انتظار داشت که بدون هیچ تحقیق و نیازسنجی، سرمایه‌گذار اقدام به اخذ مجوز و تاسیس مراکز اقامتی و تجاری در شهر مشهد کرده باشد. با این وجود، همواره مورد تاکید بوده که پیش از هرنوع سرمایه‌گذاری کلان، باید مطالعات نیازسنجی و امکان‌سنجی اقتصادی پروژه‌ها انجام گیرد و حتی پیوست‌های فرهنگی و مدیریتی نیز برای آن تهیه شود.

اما هنوز فرهنگ انجام چنین مطالعاتی برای سرمایه‌گذاران نهادینه نشده و همچنان شاهد انجام سرمایه‌گذاری‌های کلان بدون انجام مطالعات دقیق اقتصادی در این زمینه‌ها هستیم. مشکلات ناشی از افزایش قابل توجه سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت هتل‌داری و ساخت تعداد قابل توجهی مراکز اقامتی در شهر مشهد، به نوعی در سایر کلان‎شهرها نیز وجود دارد. اگرچه افزایش تعداد مراکز اقامتی و هتل‌ها در شهر مشهد، میزان سود فعالان این صنعت را خواهد کاست و رکود در این بخش را عمیق‎تر می‌سازد، اما با توجه به افزایش رقابت، ارائه خدمات به گردشگران را با کیفیت و بهره‌وری بیشتر و حتی هزینه‌ کمتر موجب می‌شود اما سیاست گسترش سرمایه‌گذاری در صنعت هتل‎داری، نباید در هر شرایطی اجرا شود. در شرایط رکودی فعلی در اقتصاد و به‌طورخاص در صنعت هتل‌داری، نباید مجوزهای گسترده برای احداث چنین مراکزی در شهر مشهد داده شود، اگرچه در شرایط رونق، می‌توان مجوزهای بیشتری به سرمایه‌گذاران و فعالان در این بخش داده شود.

برای توسعه صنعت هتل‌داری، علاوه بر وجود یا عدم وجود نفع اقتصادی در سرمایه‌گذاری‌های این بخش، باید به افزایش کیفیت و بهره‌وری در صنعت هتلداری هم توجه کرد. همچنین، افزایش نوآوری و خلاقیت در ارائه خدمات در صنعت هتل‎داری نیز باید مدنظر سیاست‌گذار قرار گیرد. با این توصیف، نمی‌توان به‎طورقطع اعلام کرد که در شرایط رکودی فعلی، سیاست‎گذار نباید به اعطای مجوزهای جدید در صنعت هتل‎داری اقدام کند. در هر بازاری، وجود فعالان جدید به بازار، عملا با مقابله و فشار فعالان قبلی در بازار مواجه خواهد شد. این شرایط به‌ویژه برای بازارهایی که ماهیت انحصاری یا رقابت انحصاری دارند، وجود دارد. از سوی دیگر، هتل‎ها، مسافرخانه‌ها، هتل‏آپارتمان‌ها و مهمان‌سراها اگرچه به نوعی جانشین یکدیگر هستند، اما جانشین کامل گفته نمی‌شوند. درواقع، امکان تفکیک قائل شدن بین مشتریان این مراکز اقامتی، تا حدی وجود دارد و با کاهش قدرت خرید یا افزایش رقابت در صنعت هتل‎داری، فقط سهم معینی از مشتریان در مراکز اقامتی از نوع دیگر، وارد خواهند شد. لذا نمی‌توان مقایسه دقیقی بین هتل‎ها، هتل‏آپارتمان‎ها یا مسافرخانه‌ها انجام داد.

برخی از این مراکز، پاسخگوی نیاز گردشگرانی هستند که تمایل کمتری به هزینه‌ بالا برای اقامت دارند و بخشی نیز خواهان پرداخت هزینه قابل توجه در ازای ارائه خدمات اقامتی مجهز و امکانات اقامتی با کیفیت هستند. پس نباید در تحلیل بازار هتل‎ها، بازار مربوط به سایر مراکز اقامتی را درنظر گرفت و برای تحلیل بازارهای جانشین در صنعت هتلداری، باید با احتیاط سخن گفت. با این حال، یکی از اصلی‎ترین مشکلات در صنعت هتل‌داری، وجود دوره‌های پیک و فراز و نشیب گسترده در سطح گردشگری و تعداد گردشگران شهر مشهد است. متاسفانه هنوز راهکار مناسب و قابل اجرا برای کاهش و تعدیل اوقات پیک گردشگری اجرا نشده است. با اجرای برنامه‌هایی جهت افزایش روزهای اقامت در شهر مشهد و توزیع متعادل‌تر زمان سفر، هم می‌توان خدمات بهتری به گردشگران ارائه داد و هم خدمات رسانان به گردشگران می‌توانند بهره بیشتری از صنعت گردشگری ببرند.

برای درک این واقعیت که آیا وضعیت صنعت هتل‌داری در شهر مشهد بحرانی است و آیا به لحاظ واقعی، شهر مشهد در صنعت هتل‌داری به اشباع رسیده، باید مطالعه دقیقتری صورت گیرد اما با وجود سهم بسیار بالای هتل و سایر مراکز اقامتی در شهر مشهد در مقایسه با سایر شهرهای ایران، می‌توان انتظار داشت که اشباع در صنعت هتل‎داری، امری قریب الوقوع باشد. اگر اشباع این صنعت را محتمل بدانیم، آینده این صنعت، قرارگیری در رکود عمیق و گسترده است. ویژگی‌های سرمایه‌گذاری در صنعت هتل‎داری و ساختمان از جمله دیربازده بودن، عدم نقدشوندگی سریع، غیرمنقول بودن آن و وجود دوره‌های رکودی بین سه تا پنج ساله برای این صنعت، باعث ضربه شدید به سرمایه‌گذاران در صنعت هتل‎داری خواهد شد. از اینرو، در شرایط فعلی بسیار مهم است که پیش از انجام چنین سرمایه‌گذاری‌های کلانی در صنعت هتلداری، نیازسنجی و امکان سنجی اقتصادی صورت گیرد تا سرمایه‌گذار با علم به بازدهی مناسب و سودده بودن این سرمایه‌گذاری‌ها، وارد صنعت شود. لذا مسئولان باید با احتیاط بیشتر در خصوص طرح‌های توجیهی سرمایه‌گذاری، برخورد کنند. با توجه به تمامی مطالب فوق، به نظر می‌رسد اقدامات ذیل باید صورت گیرد:

- احتیاط و دقت بیشتر مسئولان و سیاستگزاران صنعت هتلداری، در خصوص تایید طرح‌های توجیهی ارائه شده توسط سرمایه‌گذاران و متقاضیان سرمایه‌گذاری در صنعت گردشگری

- سوق دادن سرمایه‌های متقاضی ورود در صنعت گردشگری، به سمت سایر سرمایه‌گذاری بجز مراکز اقامتی و تجاری که از سوددهی بالاتری برخوردار بوده و بتوانند بر افزایش دوره ماندگاری زائر و تعدیل دوره‌های پیک ورود گردشگر به مشهد، اثرگذار باشد.

- انجام اقدامات جهت افزایش کیفیت و نوآوری در ارائه خدمات صنعت هتلداری، به منظور کسب جایگاه مناسبتر در فضای رقابتی و رضایت بیشتر گردشگران از حضور در شهر مشهد

- شفاف‌سازی و افزایش اطلاعات صحیح برای سرمایه‌گذاران و فعالان در صنعت هتل‏داری

- البته پیشنهادات متعدد دیگری نیز می‌توان ارائه داد اما خواست مسئولان و مدیران به همراه درک این شرایط، از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا مجریان این برنامه‌ها، بدون درک صحیح و انگیزه برای تغییر و اجرای سیاست، عملا این برنامه‌ها را اجرا نکرده یا در اجرا، دقت لازم را نخواهند داشت. از این‎رو، حرکت در جهت تغییر سیاست، باید به نوعی از درون فضای مدیریتی یا بر اثر فشار فضای بیرونی، صورت گیرد تا در نهایت امکان تغییر وجود داشته باشد.

*عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی خراسان رضوی