آستیاژ ضیایی

شهر شنیداری واژه‌ای برای بیان موسیقایی اثر متقابل صدا و فضای شهری بر یکدیگر است، به معنی ترکیب خلاقیت با زندگی روزمره و رفتارهای اجتماعی. منظر شنیداری یک شخص از فضای شهر، به سادگی با قدم زدن در آن شهر شکل می‌گیرد، اما توجه به موسیقی در شهر به‌عنوان فصل مشترک صدا و شهر، تجربه روزمره ما از شهر را به تمرینی زیباشناسانه تبدیل خواهد کرد. برخوردهای روزمره، رویدادهای شهری و معماری بناها همه و همه ابزاری برای فعل و انفعالات اجتماعی با فضای شهر هستند و این شهر است که همیشه منبع الهام و مکانی برای ظهور موسیقی بوده است.

منبع ریتم و صدا، مانند آنچه در موسیقی سبک جز شنیده می‌شود. تجربه روزانه شهری با تفسیر فعال از محیط پیرامون نشات می‌گیرد، مانند صدای ترمز، بوی روغن سوخته یا صدای چرخ‌های ماشینی که به سرعت به سمت شخص در حرکت است. اما آنچه در اینجا اهمیت پیدا می‌کند، توجه به آشنا کردن شهروندان عادی و رهگذران شتابزده در زندگی شهری امروز با مقوله صدا و موسیقی است. در کشورهای پیشرو در زمینه موسیقی، از هر فرصتی برای نهادینه کردن و ارتقای سطح کمی و کیفی و بهره از مزایای اجتماعی موسیقی در زندگی روزمره شهری استفاده می‌شود. شاید بتوان گفت که بهترین سنین برای آشنایی با موسیقی دوران کودکی است.

شناخت سازها، صداها، سبک‌ها و آموزش‌های اولیه. یکی از روش‌های نوین برای دستیابی به این هدف که همزمان فضای شهری و مقوله موسیقی را به هم پیوند می‌دهد، جانمایی سازهای مختلف در فضاهای عمومی شهر و ارائه دستورالعمل‌های ساده برای نواختن با این سازهاست. یکی از فضاهای مناسب برای جانمایی این سازها که برای کودکان نیز جذابیت ویژه ای دارد، پارک‌ها و زمین‌های بازی هستند. در این زمینه تجربه‌های موفقی در دنیا وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آنها با عنوان مجموعه سازهای محیطی راپسودی ۲ بسیار شناخته شده است. این سازها برای افزودن به زمین‌های بازی، مراکز گروه‌های اجتماعی، مدارس یا دیگر اماکن و فضاهای عمومی بسیارند. نواختن با این سازها، فعالیتی مناسب برای همه سنین است که شهروندان را تشویق می‌کند که با هر سنی و با هر توانایی، مهارت موسیقایی خود را به اشتراک بگذارند و از حضور در این فضاها لذت ببرند.

برخلاف گروه‌های موسیقی و ارکسترها، چیزی تحت عنوان نت خارج یا اصطلاحا فالش در این سازها وجود ندارد. بچه‌ها از کوچک گرفته تا بزرگ و با هر توانایی می‌توانند با این سازها بنوازند و بلافاصله موسیقی‌های ملودیک یا ریتمیک زیبایی پدید آورند. به وجود آوردن نوعی از موسیقی ساده و قابل دسترس می‌تواند عاملی برای ترغیب کودکان و نوجوانان برای پیگیری آموزش به روش‌های سنتی شوند. این سازها، تجربه صوتی کاملی را ارائه می‌دهند. همچنین این مجموعه سازها برای همه بچه‌ها شانسی ایجاد می‌کنند تا همکاری با دیگران و کار گروهی را در یک فعالیت خلاقانه تجربه کنند. از ویژگی‌های مهم این سازها این است که قابل استفاده با صندلی چرخدار هستند. این سازها همچنین برای کودکانی با نیازهای ویژه مناسبند مانند کودکان مبتلا به اوتیسم، زیرا نواختن موسیقی می‌تواند برای بالا بردن حس اعتماد به نفس و همچنین ارتقای حس تعلق و مسوولیت‌پذیری به مکان موثر باشد.

این آنسامبل طوری طراحی شده که هر ترکیبی از نتها در آن دلپذیر باشد. در جهان این مجموعه سازها به‌عنوان خلاقانه‌ترین و بهترین در نوع خود شناخته شده‌اند. صدای سازهای راپسودی پیچیده و در عین حال بسیار دلنشین هستند. همه این سازها در دسته بندی سازهای پرکاشن قرار می‌گیرند چون همگی با چوب دستی نواخته می‌شوند. هر سازی در محدوده نت خاصی را قرار می‌گیرد که در ترکیب با هم هارمونی زیبایی را پدید می‌آورند. سیستم تنال این سازها، طوری است که به افراد آموزش ندیده اجازه می‌دهد که تنها از طریق گوش دادن بداهه نوازی داشته باشند. همچنین با استفاده مکرر، این سازها مانند روز اول باقی می‌مانند و هرگز از کوک خارج نمی‌شوند. علاوه بر آن، مواد سازنده و روش ساخت طوری طراحی شده‌اند که در مواجهه با شرایط آب و هوایی مختلف مقاوم باشند. در مجموع می‌توان گفت که سه دلیل اصلی برای کاربردی بودن این مجموعه سازها وجود دارد:

- آنها بسیار مفرح و دارای عملکرد ساده هستند.

- تنها مخصوص افراد آموزش دیده طراحی نشده‌اند.

- برای همه افراد قابل دسترس و رایگان هستند.

مجموعه دیگری از این سازها با عنوان پارک فرینت وجود دارد که توسط موسیقیدان مشهور آمریکایی و برنده جایزه گرمی، ریچارد کوک طراحی شده‌اند. در این مجموعه تمرکز بر روی بحث موسیقی درمانی از طریق نواختن این سازها بوده است. از مزایای استفاده از این سازها این است که حواس استفاده‌کنندگان را به خود جلب کرده و قسمت‌های زیادی از ذهن را همزمان با خود درگیر می‌کند. این موسیقی قابلیت انطباق با توانایی‌های شخص را دارد و کمک بسیار مناسبی برای تقویت حافظه است، استرس را کنترل کرده و اعضای حرکتی را ارتقا می‌دهد. یکی از جدیدترین فضاهای شهری که در آن از این مجموعه سازها استفاده شده است در فستیوال موسیقی جز در مونترآل کانادا است. این فستیوال حدود سه دهه است که هر ساله تعداد زیادی افراد متخصص و مشتاق را از همه دنیا جذب می‌کند. در مجموع می‌توان گفت آنچه در توجه به این مجموعه تجهیزات به‌عنوان المان یا نوعی مبلمان شهری که قابلیت افزودن به فضاهای شهری را دارند اهمیت دارد، استفاده از این ایده خلاقانه برای ایجاد سرزندگی در فضاهای عمومی شهرهای امروز است.

شهروندان در کلان‌شهرهای امروزی به دنبال مفری برای فرار از شلوغی شهرهای متراکمند، آشنا کردن افراد عادی با مقوله صدا و موسیقی از طرق مختلفی امکان‌پذیر است، از توجه به فضاهای پیاده و عمومی و استفاده از موسیقی خیابانی گرفته تا استفاده از اپ‌های مختلف که صداهای خاطره‌انگیز را در محلات مختلف تداعی می‌کنند، اما در این میان جانمایی مجموعه سازهای محیطی در فضاهای مناسب، علاوه بر آشنا کردن استفاده‌کنندگان خصوصا کودکان با مقوله موسیقی، افزونه زیبا و جذابی در منظر شهری خواهد بود. آنچه تجربه موفق کشورهای پیشرو نشان می‌دهد، این گام‌های کوچک و اولیه است که فرهنگ شنیداری درست را در شهروندان نهادینه خواهد کرد. در کلان‌شهری مانند تهران نیز با وجود پتانسیل جمعیتی بالا و فضاهای شهری متعدد بهره‌گیری از ایده‌های خلاقانه‌ای از این دست، از توجه متخصصان حوزه شهری به این مقوله، تهیه طرح‌های توجیهی و در نهایت همکاری نهادهای اجرایی خصوصا واحد زیباسازی شهر امکان‌پذیر خواهد بود. آنچه غیر قابل انکار است مزایای بازگرداندن سرزندگی به محیط شهری از طریق صدا و موسیقی است.