نسخه سه‌وجهی حمل‌ونقل ریلی در شهرها

نسخه سه‌وجهی توسعه شهری مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی تشریح شد. مسوولان نوسازی بافت‌های فرسوده در دولت با همکاری شرکت راه‌آهن، نسخه سه منظوره برای توسعه شهری با اتکا به حمل‌ونقل ریل پایه برای اتصال مراکز شهری به نقاط حومه‌ای پایتخت و سایر کلان‌شهرها را ارائه کردند. در این مدل سه‌وجهی، بر توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی به‌عنوان ابزاری برای توسعه هوشمند و اعطا‌کننده سرزندگی به بستر رو به زوال درون شهری تاکید شده و عنوان شده‌ است که این مسیر توسعه‌ای در نظام برنامه‌ریزی کنونی جهان، درکانون توجه برنامه‌ریزان و طراحان شهری قرار گرفته است.

براساس محتوای منتشر شده از مطالعه مشترک شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری وهمچنین شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، مطالعات تطبیقی با سایر کشورهای دنیا نشان می‌دهد که مفهوم ایستگاه‌های راه‌آهن در کشور به‌عنوان یکی از ارکان اصلی حمل‌ونقل ریلی که نقش توزیع یا پخش مسافر را بر عهده دارد به درستی تبیین نشده است و طراحی‌های صورت گرفته همچنان تابعی از قواعد و ضوابط سنتی تدوین شده در طرح‌های جامع و تفصیلی هستند. مطالعات تجربیات سایر کشورها نشان می‌دهد که جهت اثربخشی توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی و توسعه ایستگاه‌های راه‌آهن با این رویکرد می‌توان براساس یک نسخه سه‌وجهی حرکت کرد. در اولین بخش از این نسخه سه منظوره، تاکید شده است می‌توان از طریق سیاست‌های تشویقی، مکانیزمی را طراحی کرد که در آن امکان سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی به صورت همزمان با بخش دولتی و عمومی فراهم شود تا بازده لازم در مدت زمان کافی ایجاد شود. از آنجایی که سرمایه‌گذاری در بخش‌های تجاری-اداری-رفاهی اطراف پایانه‌های مسافری هزینه‌های زیادی را می‌طلبد، می‌توان از طریق اعمال سیاست‌های تشویقی امکان سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی به‌طور همزمان با بخش دولتی و عمومی را فراهم کرد تا بازدهی لازم در مدت زمان مشخص حاصل شده و به صورت بهینه به‌دست آید.

همچنین به‌دلیل آنکه یکی از روش‌های کنترل ترافیک خودروهای شخصی اعمال محدودیت‌های بیشتر در تردد آنها و نیز مدیریت پارکینگ در نواحی پرتراکم شهری به منظور گرایش به حمل‌ونقل همگانی و غیرموتوری است، در بخش دوم آمده است در راستای توسعه حمل‌ونقل عمومی ریل پایه در کلان‌شهرها لازم است حتما محدودیت‌های بیشتر در تردد وسایل نقلیه شخصی و نیز مدیریت پارکینگ در نواحی پرتراکم شهری به منظور گرایش به حمل‌ونقل همگانی و شیوه‌های غیرموتوری اعمال شود. همچنین می‌توان با تدابیری، پروژه‌های مبتنی بر توسعه با منشاء حمل‌ونقل همگانی را به صورت شبکه‌ای و در ارتباط با یکدیگر در شهرها و حتی منطقه شهری به اجرا درآورد.بنابراین تدوین یک برنامه جامع برای کل شهرها و در قالب ارتباطات منطقه‌ای آنها لازم است. در این‌خصوص می‌توان با ایجاد یک دستورالعمل برای توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی در ایستگاه‌های راه‌آهن، کلیه نیازها و الزامات در ایجاد توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی در ایستگاه‌ها را استخراج کرد.

4‌ مفهوم ‌در‌ تعریف ‌مراکز ‌ایستگاهی

به گزارش دنیای اقتصاد، در این مطالعه همچنین تاکید شده است، طبیعتا مراکزی که برای رویکرد توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی در نظر گرفته می‌شوند، نقش بسیار مهمی در توفیق این پروژه‌ها دارند. از این‌رو در بررسی تعاریف گوناگونی که از مراکز TOD (مجتمع‌های تجاری در پیرامون و حاشیه ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی)، وجود دارد می‌توان مشاهده کرد که هریک از تعاریف به بخشی از مفهوم این مراکز وزن بیشتری داده‌اند؛ اما مفاهیم مشترک قابل مشاهده در همه تعاریف را می‌توان به چهار مفهوم کلی محدود کرد. اولین مفهوم «گوناگونی و تنوع و همچنین اختلاط کاربری‌ها» را مورد تاکید قرار می‌دهد؛ به این معنا که لازم است در این مراکز تجاری و تفریحی پیرامون ایستگاه‌های راه‌آهن شهری انواع متنوعی از فعالیت‌های تجاری یا رویکردهای تفریحی با تنوع قابل قبول و در کاربری‌های متفاوت و البته جذاب برای شهروندان مستقر شود.

این در حالی است که در مفهوم دوم، «مجاورت این مراکز با ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی پیشرفته» از قبیل مترو و قطار سبک شهری مورد تاکید است. از سوی دیگر و در مفهوم سوم، «حمایت از پیاده‌ها و مسافران حمل‌ونقل عمومی» مورد توجه قرار دارد. این در حالی است که در مفهوم چهارم مقوله «تراکم» مورد تاکید قرار گرفته است. از آنجایی که خطوط راه‌آهن به‌عنوان یکی از اثربخش‌ترین سامانه‌های حمل‌ونقل عمومی می‌توانند نقش قابل‌توجهی در جذب مسافر داشته باشند، بنابراین با افزایش کارآیی ایستگاه‌های راه‌آهن از طریق ایجاد تسهیلات رفاهی و خدماتی نظیر فروشگاه‌ها، هتل‌ها، مغازه‌ها، ادارات خدماتی جهت تسهیل امور مسافرین نظیر باجه‌های صدور بلیت و تورهای مسافری درون‌شهری و نیز ترکیب صورت‌های دیگر حمل‌ونقل نظیر اتوبوسرانی، تاکسیرانی، هواپیمایی یا حمل‌ونقل ریلی می‌توان ایستگاه‌های راه‌آهن را به‌عنوان یکی از نقاط جاذب شهرنشینی و مراکز رویکرد توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی تبدیل کرد.

محققان در این مطالعه همچنین با اشاره به تجربه ساخت مگامال تهران در مجاورت ایستگاه متروی شهرک اکباتان، مگامال را یکی از نمونه‌هایی عنوان می‌کنند که می‌تواند به‌عنوان توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل همگانی در ایران شناخته شود.این پروژه در زمینی به مساحت ۱۹ هکتار طراحی شده و در شهرک اکباتان در غرب کلان‌شهر تهران قرار دارد.از ویژگی‌های این مرکز و دسترسی آسان به بزرگراه‌های تهران -کرج و جاده مخصوص و در شرق آن بزرگراه شهید ستاری است که از طریق این بزرگراه امکان دسترسی آسان به بزرگراه‌های حکیم، همت ونیایش، میسر می‌شود. فاصله این مجتمع تا ایستگاه متروی تهران-کرج بسیار کوتاه بوده و از همه‌ مهم تر ایستگاه خط چهار متروی تهران در مجاورت آن در حال احداث بوده و دارای مسیر اختصاصی ورودی به طبقه همکف مجتمع است؛ هر چند ذکر این پروژه در این مطالعه تنها از جهت رویکرد توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل صورت گرفته است و مگامال‌ها هم در تعریف کلی و هم در مورد خاص مگامال اکباتان در ابعاد مختلفی مورد نقد قرار دارند. گذشته از مسائل حقوقی ساخت این مرکز در محدوده فعلی، تاثیرگذاری منفی اقتصادی و اجتماعی چنین پروژه بزرگ مقیاسی بر سطح محلی مورد بحث کارشناسان قرار دارد.