انتحار سعودی
نفت شیل آیا عربستان را برای یک تغییر بزرگ آماده می‌کند؟ آیا عربستان توانایی اداره کردن کشور را با قیمت پایین نفت دارد؟ درحالی‌که عربستان سعودی 11 درصد از ذخایر ارزی خود را مصروف امور جاری کرده است، زیرا با کاهش قیمت نفت مواجه شده، این خطر برای ریاض وجود دارد تا 5 سال آینده عربستان با صندوق خالی ارزی مواجه شود. فرید زکریا، کارشناس مسائل بین‌الملل و مجری برنامه «GPS» از شبکه سی‌ان‌ان می‌نویسد: درحالی‌که ما شاهد اقدامات داعش هستیم و به بحث در مورد ایران می‌پردازیم، موضوعی بسیار بزرگ‌تر در جهان اتفاق می‌افتد. ما شاهد سقوط تاریخی قیمت نفت، به میزان بیش از 50 درصد در کمتر از یک سال هستیم. هنگامی که کاهشی مشابه در دهه 1980 اتفاق افتاد، اتحاد جماهیر شوروی فرو پاشید. این وضع اکنون باعث چه وضعی خواهد شد؟
نیک باتلر رئیس سابق بخش استراتژی در بریتیش پترولیوم به من گفت: «دوره قیمت‌های پایین نفت، طولانی‌تر و ماندگارتر از چنین دوره‌ای خواهد بود که اواخر دهه ۱۹۸۰ روی داد.» چرا؟ او به یک توفان کامل اشاره می‌کند. عرضه به‌دلیل یک دهه قیمت‌های بالای نفت به سبب تشویق تولیدکنندگان به سرمایه‌گذاری، مقادیر زیادی پول برای یافتن منابع جدید در سراسر جهان به میزان چشمگیری افزایش یافته است. این سرمایه‌گذاری‌ها انجام می‌شود و سال‌ها ادامه خواهد داشت. لئوناردو مائوگری رئیس سابق بخش استراتژی در شرکت عظیم انی ایتالیا می‌گوید: «هیچ راهی برای جلوگیری از این پدیده وجود ندارد.» او پیش‌بینی کرد قیمت در واقع می‌تواند تا ۳۵ دلار در هر بشکه در سال آینده کاهش یابد درحالی‌که این قیمت در تابستان گذشته بیش از ۱۰۵ دلار بود. عربستان سعودی، بزرگ‌ترین عرضه کننده نفت در جهان عامل اصلی سرعت گرفتن کاهش قیمت نفت است. عربستان به راحتی می‌تواند تولید نفت را افزایش یا کاهش دهد. این کشور تصمیم گرفته است میزان تولید خود را حفظ کند. مائوگری که در حال حاضر در دانشگاه هاروارد تدریس می‌کند می‌گوید:« عربستان سعودی می‌داند که این وضع به خودش لطمه می‌زند ولی آنها امیدوارند به دیگران نیز صدمه وارد شود.» یکی از دلایل اصلی در این جنگ نفتی از پا در آوردن شرکت‌های آمریکایی است که به تولید نفت شیل اقدام می‌کنند. هزینه تولید نفت شیل بالاست و عربستان امیدوار است با کاهش قیمت نفت، شرکت‌های آمریکایی را از دور خارج کند.

یکی از دلایلی که عربستان به دنبال از دور خارج کردن شرکت‌های نفت آمریکاست، بازگرداندن این کشور به سفره نفتی خاورمیانه است. به اعتقاد کارشناسان، عربستان سعودی می‌تواند به این طریق آمریکا را موافق سیاست‌های خود کند. تحلیل‌گران بر این باورند با ظهور پدیده نفت شیل، آمریکا در سیاست‌های خارجی خود چندان همسو با عربستان نیست. پیش از این وابستگی نفتی آمریکا موجب شده بود تا این کشور محتاطانه در قبال شاهزاده‌های سعودی رفتار کند. اما عدم وابستگی نفتی ایالات متحده، اختلافات را بین این دو کشور افزایش داده است.مائوگری می‌گوید: یکی از اهداف اصلی عربستان سعودی این است که تولید نفت شیل آمریکا را از دور رقابت خارج کند. تاکنون، عربستان نتوانسته است این کار را انجام دهد. شرکت‌های آمریکایی با وجود آسیب دیدن از قیمت‌های نفت، از فناوری و شیوه‌های هوشمندانه کسب و کار استفاده کرده‌اند تا بتوانند به حیات خود ادامه دهند. این در حالی است که بازگشت قریب الوقوع نفت ایران که بازارها تصور می‌کنند اتفاق خواهد افتاد، از دیگر عوامل کاهش قیمت خواهد بود. فارن پالیسی در این‌باره می‌نویسد: «تولید نفت شیل در آمریکا را با کاهش با قیمت نفت پیوند زد. یعنی تولید نفت تا آنجا پیش می‌رود که مقرون به صرفه باشد و اگر قیمت تا اندازه‌ای پایین بیاید که تولید، هزینه بیشتری از خرید نفت داشته باشد، تولید محدود خواهد شد. اگرچه به این تحلیل می‌‌توان در مورد سیاست نفتی آمریکا در مقابل صنعت نفت روسیه و یا حتی مکزیک استناد کرد، اما مساله تولید نفت شیل در آمریکا معلولی چند وجهی است و تابع علل مختلفی است. در مورد اینکه کاهش قیمت‌ها به چه حدی باید برسد که تولید مقرون به صرفه نباشد، تخمین‌های مختلفی زده شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که حتی با قیمت ۶۰ دلار برای هر بشکه نیز تولید مقرون به صرفه است، این نکته را هم باید مدنظر داشت که تولیدکنندگان می‌دانند بالاخره قیمت‌ها به سطح واقعی خود باز می‌گردند.اگر طبقه متوسط در حال رشد در چین دیگر به خرید اتومبیل تمایل نشان ندهند، اروپا هرگز از رکود خارج نشود و بازارهای در حال ظهور همچون برزیل و هند در رکود باقی بمانند، ممکن است عربستان بتواند تولید گاز شیل را تضعیف کند، اما واقعیات جهان اقتصاد به گونه دیگری است. به احتمال زیاد دوران نفت ارزان‌قیمت موقتی خواهد بود. در این دوران سهام شرکت‌ها جا به جا خواهد شد، برخی از شرکت‌های کوچک در شرکت‌های بزرگ ادغام می‌شوند و برخی دچار ورشکستگی خواهند شد. اما این دوران سرانجام به پایان می‌رسد.

با در نظر گرفتن ملاحظات ژئوپلیتیک نیز متوجه تخاصم دیرینه عربستان و ایران و رقابت آنها بر سر تصاحب موقعیت برتر در خاورمیانه می‌شویم. این تخاصم بعد از جنگ عراق و روی کار آمدن یک دولت شیعی حامی ایران در بغداد بیشتر هم شد. با آغاز جنگ داخلی در سوریه و حمایت ایران از بشار اسد از یک سو و حمایت از حوثی‌ها (انصار الله) در یمن نیز تخاصم دو قدرت دیرینه در خاورمیانه افزایش یافت.تصمیم ریاض مبنی بر عدم ممانعت از سقوط قیمت نفت، توانسته مانع از بروز یک مشکل استراتژیک بزرگ‌تر از سقوط قیمت برای آن شود. با این تصمیم عربستان توانسته با مهارت مرکزیت خود به عنوان تنها کشور تولیدکننده نفت، که قادر است به تنهایی روی قیمت این کالای ارزشمند تاثیر بگذارد، تقویت کند. اما برخی دیگر معتقدند این سیستم در نهایت به ضرر عربستان سعودی تمام خواهد شد. عربستان سعودی برای فرار از مشکلات اقتصادی مجبور شده تا رو به اقتصاد ریاضتی بیاورد. نظر تحلیل‌گران بر این امر استوار است که عربستان سعودی با اعطای امتیازات مالی توانست از بهار عربی جان سالم به در ببرد. اما با وخیم شدن اوضاع اقتصادی در ریاض و قطع سوبسیدها در بخش انرژی، ممکن است نا‌‌آرامی‌ها از شرق عربستان که عمدتا شیعه‌نشین است به سایر نقاط کشیده شود.