رضا سلیمان نوری*

جاذبه سکونت در جوار مضجع شریف عالم آل‌محمد(ع) به‌حدی است که برخی بزرگان تمام جایگاه دنیوی و حتی دینی را که امکان دارد با سکونت در شهرهای دیگر کسب کنند به کناری نهاده و مشهدالرضا(ع) را برای زیستن برگزینند. برخی از آنان جهان‌دیده بودند و سال‌های سال در شهرهای مختلف به هدایت مسلمانان پرداختند اما سرانجام راهی مشهد شدند تا باقی مانده عمر را خادم ثامن‌الحجج(ع) باشند. آیت‌الله حاج میرزاعلی آقا فلسفی، مرد علم و اسوه پرهیزگاری از این دسته بزرگان است.

آغازین سال‌ها

میرزاعلی فلسفی هشتم دی‌ماه ۱۲۹۹خورشیدی به‌عنوان چهارمین فرزند آیت‌الله شیخ محمدرضا تنکابنی به‌دنیا آمد. کودکی و مراحل تحصیل ابتدایی او در تهران گذشت و نخستین آموزش‌های حوزوی را نزد پدر و برادر بزرگتر خود میرزاابوالقاسم آموخت. پس از مدتی راهی مدرسه فیلسوف الدوله شد تا ادبیات بیاموزد.

دوران نجف

میرزاعلی سال ۱۳۲۴ با اتمام دوره سطح به‌منظور ادامه تحصیل خارج فقه و اصول، راهی نجف اشرف شد. پس از بازگشت وی به ایران آیات عظام وحید خراسانی، سیدتقی قمی و شیخ علی‌اصغر شاهرودی با او هم‌مباحثه شدند. او یکى از برجسته‏‌ترین شاگردان مکتب آیت‌الله خویى بود که تقریرات درس وى را می‌نوشت. همین ویژگی‏ علمى و برخورداری از مراتب فضل و کمال سبب شد هنگام بازگشت به تهران، اجازه اجتهادى از سوى استاد به نام وى صادر شود. این گواهى ارزشمند، نخستین اجازه‌نامه‏‌اى است که از سوى آیت‌الله خویى صادر شده است. حاج میرزاعلى فلسفى، همزمان به تحصیل به تدریس نیز می پرداخت. بیان روان و شیوا و تسلط علمى فوق‌العاده وی بر مبانى علمى، شاگردان بسیارى را به مجلس درس او کشاند. او طی دوران حضور در نجف که تا سال ۱۳۴۰ شمسی ادامه پیدا کرد، سه نوبت به ایران آمد و در یکى از این سفرها، ازدواج کرد.

بازگشت به ایران

آیت‌الله حاج میرزاعلى فلسفى در آخرین سفر خود به تهران چند روزی را به‌عنوان جانشین امام جماعت مسجد لرزاده، به اقامه نماز پرداخت و همین امر باعث شد تا پس از فوت شیخ على‌ اکبر برهان، مردم محل با فرستادن نامه‏هاى متعددى خطاب به آیات خویى و حکیم از آنان بخواهند که وی را به تهران بفرستند. درنتیجه، آیت‌الله خویى به‌رغم تمایل درونى خود، از میرزا‌على خواست به تهران برگردد و بدین‌گونه وی پس از ۱۶ سال اقامت در نجف، سال ۱۳۴۰ خورشیدی راهى تهران شد.

هجرت به مشهد

آیت‌الله فلسفی چندی بعد به دعوت رسمی آیت‌الله میلانى که به‌دلیل بیماری و کبر سن دیگر توانایی بازسازی حوزه علمیه مشهد را در خود نمی‌دید و به او اعتماد ویژه داشت، راهی مشهد شد. او نخست، مسجدی در کوچه چراغ برق را برای تدریس خارج انتخاب کرد اما استقبال شدید طلاب از درس او که دارای ویژگی‌هایی چون شیرینى گفتار، شیوایى بیان و نوآورى در تقریر بود، عاملی شد تا پس از مدتی او کلاس درس خود را به مدرسه میرزاجعفر، سپس مسجد ملاحیدر و سرانجام مدرسه آیت الله خویى منتقل کند. برخورد مردم مشهد از یک‌سو و همجواری با امام رضا(ع) به‌حدی در آیت‌الله فلسفی اثر گذاشت که حضور جمعى از مریدان تهرانی او در مشهد و پافشارى برای بازگشت به تهران نیز نتوانست مانع از تصمیم‏ وی براى اقامت همیشگى در مشهد شود و بدین‌گونه بود که ۳۴ سال باقی مانده عمر را در این شهر سپرى کرد.

عروج

سرانجام نیز همین ارادت بى‏‌پایانش به خاندان امامت باعث شد تا سفر نهایی‌اش در ایام عزای حسینی رخ دهد. ظهر روز هشتم محرم پس از شرکت در مجلس عزا و سپس اقامه نماز جماعت در مسجد شهدا، ناراحتى در قلب خود احساس کرد و عصر همان روز به بیمارستان انتقال یافت و مقارن اذان ظهر روز تاسوعاى سال ۱۴۲۷ هجرى قمرى برابر با ۱۹ بهمن ۱۳۸۴ هجرى شمسى، قلبش از تپش ایستاد. صبح روز جمعه یازدهم محرم نیز پیکر پاکش پس از تشییع توسط اهالی داغدار مشهد و اقامه نماز از سوی دوست دیرینش حضرت آیت‌الله وحید خراسانى، در رواق دارالسرور و در کنار آیت‌الله مروارید آرام گرفت و به دوست و همراه همیشگى سال‏هاى اقامتش در مشهد پیوست.

*کارشناس‌ارشد ایران‌شناسی وخراسان‌پژوه