چینی ایرانی در کیفیت و تنوع حرف‌های زیادی برای گفتن دارد
علی اکبر حسین زاده، مدیرعامل شرکت سپیده جام توس (گروه کارخانجات مقصود) انواع ظروف غذاخوری اگر چه درحال حاضر ظروف غذاخوری درانواع مختلف ملامین ،چینی ، سفال، سرامیک ، بلور، اوپال و... در بازار موجود است، با این حال ظروف چینی ، اوپال و سرامیک بیشترین مقبولیت را دارند . ظروف مسی،آلومینیومی و ملامین به دلیل غیر بهداشتی بودن تقریبا از گردونه ظروف غذاخوری خارج شده اند و ظروف سفالی هم بیشتر جنبه تزئینی دارد. در این میان ظروف سرامیکی برای غذاخوری مناسب اند و تحمل بالایی در برابر حرارت دارند. بعضی از آنها قابلیت استفاده در مایکروفر را نیز دارند . از مزیت‌های عمده این ظروف، سبکی و قیمت کمترشان نسبت به چینی و کریستال است.
تولید صنعتی ظروف غذاخوری در ایران از چند دهه گذشته شروع شده و طی دهه اخیر از نظر کیفی و کمی از رشد قابل ملاحظه‌ای برخوردار بوده است. به ویژه در بخش طراحی بدنه، نقوش و تزئینات روی ظروف پیشرفت‌های قابل قبولی داشته ایم و به خودکفایی رسیده ایم. با این حال به دلیل رکود اقتصادی و عدم حمایت کافی از سوی دولت و بانک‌ها، بسیاری از شرکت‌های بزرگ تولیدی در این صنعت با مشکل روبرو بوده و همچنان برای بقا تلاش می‌کنند.
ظروف چینی
سابقه تولید ظروف غذاخوری به ویژه ظروف چینی به صورت صنعتی در کشور به حدود ۳۵- ۳۰ سال قبل برمی گردد؛ سال‌هایی که فقط پنج واحد چینی البرز ، پارس ، گیلان ، قصاعی و کابن به تولید چینی با مجموع ظرفیتی ۵۲۰۰ تن در سال مشغول فعالیت بودند. تا پیش از سال ۱۳۶۰ نیاز کشور به انواع ظروف چینی حدود ۳۰ تن در سال بود که کل آن از طریق واردات تامین می شد. در حال حاضر سرانه مصرف در ایران حدود ۷ کیلو درسال است.
اواخر سال 1360 به دلیل ممنوعیت ورود ظروف چینی خارجی، کاهش واردات و افزایش قیمت چینی آلات خارجی ، تولید در داخل رونق گرفت و با راه اندازی واحدهای جدید، ظرفیت تولید افزایش پیدا کرد بطوری که در سال 1379 با تعداد 19 واحد تولیدی، میزان تولید به 48 هزار تن در سال و بازدهی حدود 94 درصد رسید .
در حال حاضر ۹۰ درصد تولید این ظروف متعلق به شرکتهای بزرگ تولیدی است و فقط ۱۰ درصد آن توسط کارگاه‌های تولیدی کوچک به روش ریخته گری و از نوع چینی نرم تولید و به بازار عرضه می‌شود که از کیفیت پایین تری نسبت به بقیه برخوردار می‌باشند. سایرشرکت‌های بزرگ تولیدی به روش سخت و یا «Hard porcelain» ظروف خود را تولید و روانه بازار می‌کنند .
این روزها چینی‌های تولید داخل به دلیل استفاده از رنگ‌ها و طرح‌های مختلف با رقبای خارجی خود بشدت رقابت می‌کنند و حتی بسیاری از تولید کنندگان توانسته اند در میان بازارهای جهانی برای خود جا باز کرده و به صادرات محصولات با کیفیت بپردازند .
رستوران‌ها و هتل‌ها هم از جمله مشتریان همیشگی ظروف چینی هستند که اغلب ظروف چینی مورد مصرف این طیف دارای تنوع شکل و طرح بوده و با کیفیت بالا تهیه می‌شود، چرا که علاوه بر زیبایی ، ظروف غذاخوری رستوران‌ها و هتل‌ها باید در مقابل ضربه مقاوم بوده و از مرغوبیت بالایی برخوردار باشند .
بیشتر شرکت‌های تولید کننده ظروف چینی در داخل کشور به دلیل کمبود واحدهای فرآوری مواد اولیه مورد نیاز این صنعت از جهت تأمین مواد اولیه با مشکل روبرو می‌باشند و به رغم تأمین 90 درصد از مواد اولیه خود در داخل، مجبور به تامین برخی از اقلام اولیه به ویژه کائولن و فلدسپات از کشور‌های انگلستان , چین و هند هستند.
اگرچه چند شرکت بزرگ در این صنعت استقرار خطوط تولیدی خود را بر اساس ماشین آلات درجه یک اروپایی و به ویژه آلمانی قرار داده اند، ولی شرکت‌هایی هم وجود دارند که از ماشین آلات کم بازده و با کیفیت پایین چینی استفاده می‌کنند که متناسب با جایگاه ویژه صنعت چینی ایران در بازار جهانی نیست.
تولید جهانی
تولید ظروف چینی برای کل جهان حدود ۲.۱ میلیون تن برآورده شده که حدود ۸۰ درصد آن را چین تولید می‌کند و مابقی را چند کشور شاخص مانند ایران ،آلمان و انگلستان. در این میان، ایران به عنوان دومین تولید کننده چینی در دنیا محسوب می‌شود که در کیفیت و تنوع حرف‌هایی برای گفتن دارد .
وضیعت صادرات
وضعیت صادرات ظروف چینی در دهه اخیر با نوسانات در بخش‌های کمی و ریالی همراه بوده، ولی در مجموع رشد صادرات هر سال بیشتر از سال قبل بوده است. مثلا در سال ۱۳۸۴ میزان صادرات انواع ظروف چینی به ۶۱۰۰ تن به ارزش ۱.۳ میلیون دلار رسید که نسبت به سال‌های ۸۲و۸۳ رشد قابل ملاحظه ای داشت. ظروف چینی ایران بیشتر به کشورهای همجوار و مقدار کمی نیز به کشورهای ایتالیا ،آلمان ،فرانسه ، هلند و کانادا صادر می گردد. قیمت جهانی ظروف چینی ۵/۲ تا ۵/۳ دلار است.
دستیابی به سهم بیشتری از بازار جهانی و افزایش توان رقابتی با محصولات اروپایی و به ویژه صنعت چینی مظروف آلمان، محقق نمی شود مگر با پشتیبانی و حمایت کامل دولت و در اختیار قرار دادن وام‌های مناسب خرید ماشین آلات با کیفیت و به عبارتی نوسازی خطوط تولیدی فعلی که فرسوده شده و بعضاً از تکنواوژی روز دنیا فاصله گرفته اند .
چینی استخوانی « Bone chine»
چینی استخوانی برای اولین بار در انگلستان ساخته شد که به دلیل بکار گیری مواد اولیه خاص از استحکام و کیفیت بالاتری برخوردار بوده و از دسته پرسلان‌های نرم به شمار می‌روند. در ترکیب این چینی به جای استفاده از فلدسپار از کائولن برای اثربخشی بیشتر استفاده شده که در دمای کمتر از دمای پخت پرسلان‌های سخت پخت می‌شوند ، با این تفاوت که تخلخل آن با لعاب زنی از بین می‌رود و با افزایش درصدی پودر استخوان ، چینی استخوانی ساخته می‌شود.
ظروف چینی استخوانی دارای شوک پذیری حرارتی بالا، استحکام مکانیکی مناسب ، عبور نور از جداره و زیبایی خاصی است.
شرکت سارگل شرق از شرکت‌های زیر مجموعه گروه کارخانجات مقصود موفق شده برای اولین بار در منطقه این محصول را با کیفیتی بسیار خوب و با ظرفیت 2هزار تن درسال تولید و به بازار عرضه نماید که با برندهای مختلفی هم اکنون دراختیار مصرف کنندگان قرارگرفته است .
ظروف شیشه‌ای اوپال
ماده تشکیل دهنده این ظروف در واقع ماده ای است بین شیشه و چینی که از شیشه زیباتر و نشکن تر و از چینی نازک تر و سبک تر است . ظروف شیشه ای اوپال درمقابل حرارت مقاوم اند. این مشخصه به دلیل انجام عمل حرارتی "آنیلینگ" بر روی آن است که آنها را در مقابل حرارت مقاوم می نماید طوری که می توان آنها را در مایکروفر قرار داد. ضمن اینکه این ظروف را طی فرایند حرارتی، بطور جداگانه نسبت به ضربات مکانیکی مقاوم می‌کنند تا نسبتا نشکن (Tepring process) شوند .
استفاده از این ظروف چندسالی است به دلیل بهداشتی بودن، قابلیت استفاده در سیستم‌های گرمخانه‌ای ، مایکروفر و ماشین‌های ظرفشویی با استقبال عمومی روبرو شده است . این ظروف در مقابل ضربه‌های مکانیکی مقاوم بوده و با طرح‌های زیبا و بسیار متنوع جایگاه ویژه‌ای را در دنیا به خود اختصاص داده و استفاده از آنها در خانه‌ها به سرعت رواج پیدا نموده است .
بیش از هفت سال از تولید این نوع ظروف غذاخوری در کشور نمی گذرد و برای اولین بار در منطقه، با سرمایه گذاری سنگین و همت مجتمع تولیدی چینی مقصود تولید می‌شود. به منظور تنوع بخشی در سبد کالایی ظروف غذاخوری، ماشین آلات و دانش فنی آن نیز از چند کشور اروپایی وارد شده و هم اکنون محصولات آن نه تنها دردسترس مصرف کنندگان داخلی قرارگرفته بلکه بخشی از تولید این کارخانجات به کشورهای خارجی صادر می‌شود.
با توجه به اینکه کارخانجات مقصود با بیش از ۴۰هزار تن ظرفیت تولیدی در سال بزرگترین تولید کننده ظروف شیشه‌ای اوپال در دنیا به شمار می‌روند، جا دارد دولت با حمایت‌های همه جانبه خود، پشتیبانی جدی از این صنعت نو پا که می‌تواند بسیار ارزآور باشد به عمل آورد.
ظروف شیشه ای بوروسیلیکاتی (Irex)
این نوع ظروف را مردم ایران با نام برند فرانسوی آن یعنی پیرکس می شناسند . این ظروف دارای مقاومت حرارتی بالا تا حدود ۳۰۰ درجه سانتیگراد بوده و به همین دلیل می توان آنها را روی شعله مستقیم ، داخل فر و مایکروفر قرار داد بدون اینکه شکسته شوند . با توجه به ضریب انبساط حرارتی پایین پیرکس در مقابل شوک‌های حرارتی مقاوم، می توان آنها را در فریزر تا ۴۰- درجه سانتیگراد نیز قرار داد . پیرکس‌ها غیر قابل نفوذ و مقاوم در برابر لکه اند و می توان آنها را در ماشین‌های ظرفشویی شست.
کارخانه تولید انواع ظروف غذاخوری و آشپزخانه‌ای این محصول برای اولین بار هشت سال قبل در گروه کارخانجات مقصود با همکاری 4 کشور اروپای غربی و خرید ماشین آلات و دانش فنی به بهره برداری رسید .
ظروف بلورین
این ظروف دسته دیگری از انواع ظروف می باشند که به دلیل شیشه بودن و کمتر آلوده شدن ،از نظر سلامتی برای انسان مشکلی ایجاد نمی کنند . مزیت دیگر بلورها رویت محتویات ظروف از بیرون است. ظروف بلوری را نباید
روی حرارت مستقیم قرار داد. همچنین نباید در معرض شوک‌های حرارتی یعنی از حالت سرد به حالت گرم قرار گیرند، چون بلافاصله می شکنند.
در حال حاضر چند شرکت بزرگ در ایران به تولید این نوع ظروف مشغول اند که قابلیت رقابت با محصولات مشابه خارجی را داشته و از این نظر می توان سهم بازار خوبی در صادرات از آنها انتظار داشت.
ظروف آشپزخانه‌ای
ظروف آشپزخانه‌ای انواع مختلفی دارد که به مرور زمان بعضی از آنها به دلیل غیر بهداشتی بودن از گردونه پخت و پز حذف شده اند، مانند ظروف مسی و آلومینیومی .
ظروف تفلون
تفلون‌ها اگر چه در یک برهه زمانی پر طرفدار بودند، ولی اکنون رونق سابق را ندارند ولی همچنان در بازار یافت می شوند .
ظروف لعابی
ظروف لعابی به ظروفی اطلاق می‌شود که پوششی از لعاب روی ظروفی از جنس سرامیک یا چدن قرار می‌گیرند. ظروف لعابی برای پخت غذاهایی با حرارت بالا به کار می روند ولی مانند ظروف تفلون چنانچه در شرایط استاندارد تهیه نشوند می توانند ترکیبات نامطلوبی وارد محیط غذایی نموده و شرایط را غیر بهداشتی کنند.
ظروف چدنی
این گونه ظروف عمر بالایی داشته و مناسب پخت و پز بوده و چنانچه فاقد آلومینیوم باشند، بهترین شرایط را برای پخت غذا دارا می باشند .
ظروف استیل
این ظروف بسیار با دوام و در مقابل فرسودگی مقاوم اند. در آلیاژ این ظروف عناصری مانند کروم ،نیکل ،مولیبدن و تیتانیوم وجود دارد که به ظرف حالتی سخت می دهد و آن را در مقابل آسیب‌های ناشی از حرارت بالا ، خراشیده شدن و سایش مقاوم می سازد.
ظروف اینوکس
نوعی از ظروف از جنس فولاد زنگ نزن با کف ضخیم اند. در این ظروف به دلیل پخش یکنواخت حرارت ، سرعت پخت افزایش پیدا کرده و ضمن اینکه در مصرف انرژی صرفه جویی می‌شود، نچسب نیز می باشند . این ظروف از جمله بهترین ظروف پخت محسوب می شوند که طول عمر بالایی داشته و به سلامت غذایی انسان کمک می کنند .
ظروف سرامیک
این نوع ظروف به ظروف اکولوژیک یا سبز معروف اند. دارای روکش سرامیک نچسب می باشند و در مقابل خراشیدگی ، ساییدگی ، خوردگی و فرسایش تا حدودی مقاوم هستند. از آنجا که جنس زیرین آنها آلومینیوم است، در صورت آسیب دیدن ،احتمال آلودگی و مسموم شدن مواد غذایی پخته شده در آنها بالاست. قیمت ظروف سرامیک بالاتر از سایر ظروف پخت و پز می باشد .
قاشق چنگال و سرویس‌های غذاخوری
اغلب قاشق چنگال‌ها از استاینلس استیل یا فولاد ضد زنگ ساخته می‌شوند که برای قوی تر کردن فلز و تسهیل ساخت آن از عناصری مانند وانادیوم و تیتانیوم استفاده شده و برای ضد زنگ کردن آن نیکل و کروم به آلیاژ آن اضافه می‌نمایند. به همین دلیل است که سرویس قاشق چنگال‌های امروزی بسیار مقاوم تر و از طرح‌های متنوع تری برخورداراند.
علاوه بر برندهای خارجی که در ایران حضور دارند ، برندهای ایرانی با کیفیتی بسیارخوب نیز خودنمایی می‌کنند .سرویس‌های قاشق چنگال چینی و بعضاً با کیفیت پایین، بخشی از بازار ایران را دراختیار داشته و محصولات ایتالیایی و آلمانی نیز به دلیل بالا بودن قیمت سهم کمتری در بازار دارند .
سرویس‌های غذاخوری قبلا از یک سری قاشق چنگال غذاخوری اصلی همراه سرویس مخصوص دسرخوری ، چایخوری، مرباخوری و کارد و چنگال کیک خوری تشکیل می‌شد. اما امروزه انواع کفگیر ، ملاقه ، قاشق‌های مخصوص سوپ و بستنی و گیره سالاد نیز آنها را همراهی می‌کند .
سهم ظروف ایرانی در بازار
اگرچه در گذشته به دلایل مختلف از جمله طراحی، جنس و تنوع ، بازار مصرف وسایل پخت و پز و قاشق چنگال ایرانی رونقی نداشت ، اما بتدریج اینگونه کالاها جایگاه خود را درمیان مردم پیدا کرده و تغییر نقوش ، طراحی و بهتر شدن جنس این کالاها موجب شد با استقبال خوبی در بازار مصرف رو به رو شوند. این ظروف قابلیت صادراتی نیز یافته و به تعدادی از کشورهای منطقه صادر می‌شوند. بخصوص پس از وارد شدن اجناس نامرغوب چینی و مقایسه آن با کالاهای داخلی، این استقبال بیشتر شده است .این در حالی است که بسیاری از برندهای معروف خارجی نیز در ایران نمایندگی رسمی ندارند و مردم بعد از مصرف و آشکار شدن کیفیت واقعی آنها ، متوجه غیر اصل بودنشان می‌شوند. برخی کالاهایی که نام ایتالیا ، آلمان ، فرانسه و... را یدک می‌کشند ، نه تنها اصل نیستند ، بلکه بیشتر این ظروف و ملزومات آشپزخانه‌ای نیز با برندهای چینی در بازار حضور دارند . در عین حال قیمت این اجناس نسبت به کالاهای خارجی مشابه به قدری متفاوت است که مصرف کننده را به استفاده از جنس ایرانی تشویق می‌کند.
با توجه به منابع، امکانات و تخصص موجود درداخل کشور، در حال حاضر شرایط به گونه‌ای است که با حمایت‌های دولت و بانک‌ها از تولید انواع محصولات ظروف غذاخوری اعم از چینی، چینی استخوانی، اوپال، قاشق چنگال و سایر ظروف و ملزومات آشپزخانه‌ای بجای صادرات به چند کشور محدود در حوزه خلیج فارس و کشورهای آسیای میانه، دامنه صادرات این صنعت مهم و ارزآور می‌تواند به بازار‌های جذاب کشورهای آفریقایی، آسیایی، شبه قاره هند و حتی به کشورهای آمریکای لاتین نیز کشانیده شود .