«دنیای اقتصاد» بررسی می‌کند؛
وضعیت اورژانسی صنایع غذایی
دنیای اقتصاد، فاطمه رافع- صنایع غذایی به دلایل بسیار از جمله افزایش تولید و امنیت غذایی، تأمین نیازهای معیشتی افراد جامعه، کاهش ضایعات، ایجاد فرصتهای شغلی، افزایش ارزش افزوده، ظرفیت افزایش صادرات، جلوگیری از صدور مواد اولیه کشاورزی به صورت خام و . . . اهمیت و نقش قابل ملاحظهای در توسعه بخش کشاورزی و نیز رشد و توسعه اقتصاد کشور بر عهده دارند و شناسایی نقاط قوت و ضعف، فرصتها و مشکلات موجود در مسیر توسعه صنایع غذایی میتواند چشمانداز روشنتری برای اقتصاد کشور ترسیم کند.
دنیای اقتصاد، فاطمه رافع- صنایع غذایی به دلایل بسیار از جمله افزایش تولید و امنیت غذایی، تأمین نیازهای معیشتی افراد جامعه، کاهش ضایعات، ایجاد فرصتهای شغلی، افزایش ارزش افزوده، ظرفیت افزایش صادرات، جلوگیری از صدور مواد اولیه کشاورزی به صورت خام و ... اهمیت و نقش قابل ملاحظهای در توسعه بخش کشاورزی و نیز رشد و توسعه اقتصاد کشور بر عهده دارند و شناسایی نقاط قوت و ضعف، فرصتها و مشکلات موجود در مسیر توسعه صنایع غذایی میتواند چشمانداز روشنتری برای اقتصاد کشور ترسیم کند. در حال حاضر حدود ۱۱ هزار و ۲۰۰ واحد صنایع غذایی در کشور فعالیت می‌کنند که حجم صادرات محصولات آن‌ها حدود دو میلیارد و ۵۰۰ میلیون یورو است و توان جذب حدود ۹۰ میلیون تن ماده خام را دارند و با این اوصاف صنایع غذایی را میتوان یکی از ارکان مهم تولید کشور و به ویژه صادرات غیرنفتی دانست. با لغو تحریمها، امکان حضور ایران در بازارهای جهانی فراهم شده و در این میان صنایع غذایی میتوانند در مسیر افزایش تولید صادرات‌محور گام بردارند و زمینهساز کاهش اتکا و وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی باشند؛ البته نباید این را هم فراموش کرد که صنایع غذایی کشور از مشکلات عدیدهای رنج می‌برند که کمبود نقدینگی، فرسودگی تجهیزات در این صنایع، بالا بودن قیمت تمام‌شده محصولات، فعالیت واحدهای زیرزمینی، حمایتهای اندک، فشار دستگاه‌های پولستان و ... برخی از این مشکلات است.
فشار دستگاه‌های پولستان
دبیر انجمن همگن صنایع غذایی خراسان رضوی در این باره به «دنیای اقتصاد» میگوید: صنایع غذایی به ویژه در استان ما بیشترین تعداد اشتغال و ارزش افزوده را دارد و در کشور هم به همین صورت است زیرا بیشتر به مواد اولیه تولید داخل وابسته است و از این رو نقش مهمی در توسعه اقتصاد کشور دارد به ویژه اینکه در سال‌های گذشته شرایط آب و هوایی مناسبی داشته‌ایم و اقلیم و آب و هوای مناسب برای کشت محصولات مختلف فراهم بوده است و صنایع غذایی نیز با فراوری این محصولات باعث افزایش ارزش افزوده و کاهش ضایعات می‌شود بنابراین صنایع غذایی در توسعه اقتصاد نقش مهم و غیرقابل انکاری دارد.
سعید کافی با اشاره به اینکه به طور مستقیم حدود ۸۶ هزار نفر در صنایع غذایی استان شاغل هستند، خاطرنشان می‌کند: البته این آمار ممکن است نوسان اندکی داشته باشد و امیدواریم روند تعطیل شدن واحدها و مشکلات ناشی از رکود اقتصاد به کاهش تعداد واحدهای فعال صنایع غذایی در استان منجر نشود؛ همچنین حدود ۸۴۰ واحد صنعتی در استان در حوزه صنعت غذا فعالیت می‌کنند و صنایع غذایی بیشترین آمار را به لحاظ تعداد واحدها در گروه‌های صنعت به خود اختصاص داده است. وی در خصوص مشکلات این صنایع این طور اظهار می‌کند: در تمام دنیا در دوران رکود و بحران اقتصادی، دولت سعی می‌کند به کمک صنایع بیاید و ثبات ایجاد کند اما در حالی که صنعت ما چندین سال است که در وضعیت اورژانسی قرار دارد و تعمیق رکودها نیز هر روز وضعیت را حادتر می‌کند، با این حال فشار دستگاه‌های پولستان مانند دارایی، تأمین اجتماعی، بانک‌ها و ... نیز بیشتر می‌شود.
فعالیت جزیرهای دستگاه‌های دولتی
دبیر انجمن همگن صنایع غذایی خراسان رضوی صنایع غذایی را به یک بیمار رو به مرگ تشبیه می‌کند که قدرت تحمل فشارها را ندارد و میافزاید: از دو سال قبل اعلام کردیم برای بهبود وضعیت این صنعت، سیاست‌های اقتصادی پیشنهادی تشکلهای بخش خصوصی در خراسان رضوی به صورت پایلوت اجرا شود برای مثال به واحدهایی که ظرف سال گذشته ظرفیت اشتغال خود را کاهش ندادهاند، یارانه، تسهیلات و ... تعلق گیرد یا از مالیات معاف شوند. کافی با تأکید بر اینکه بدون تردید هر ریالی که دولت برای کمک به صنعت هزینه کند، ۱۰ ریال عایدی خواهد داشت، تصریح می‌کند: اما متأسفانه این تفکر وجود ندارد و دستگاه‌های مربوطه که اغلب به صورت جزیرهای فعالیت می‌کنند، به فکر خودشان هستند؛ در شرایط رکود اقتصادی و با وجود رشد اقتصادی منفی، رقم مالیات تعیین شده برای واحدهای صنعتی در سال‌های گذشته روند افزایشی داشته است؛ در حالی که دولت در چنین شرایطی باید سیاست حمایتی داشته باشد اما حاضر نیست از منافع خود برای مدت موقتی تا رسیدن به ثبات اقتصادی بگذرد. وی با بیان اینکه در چنین شرایط حادی که فقط نفس صنعت می‌آید و می‌رود، باید به آن اکسیژن داد نه اینکه راه تنفسی آن را بست!، عنوان می‌کند: با ادامه روند فعلی آینده خوبی در انتظار ما نیست.
کاهش کیفیت تولید ناشی از سیاست‌های اشتباه دولت
دبیر انجمن همگن صنایع غذایی خراسان رضوی در خصوص برخی انتقادات مبنی بر کیفیت پایین محصولات صنایع غذایی، اینطور میگوید: افزایش هزینه‌های تولید و فشارهای وارد شده بر صنایع غذایی در حالی است که فروش محصولات تولیدی شده یا تغییری نداشته یا اینکه افت داشته است؛ در چنین شرایطی تولیدکننده چارهای غیر از کاهش کیفیت محصولات تولیدی به منظور پایین آوردن هزینه تمام شده تولید ندارد. کافی دلیل عمده کاهش کیفیت محصولات صنایع غذایی را در سیاست‌های اشتباه دولت و دستگاه‌های نظارتی می‌داند و اظهار می‌کند: مشکلات اقتصادی به صورت زنجیروار به هم متصل هستند؛ فشارهای دولت باعث شده واحدهای رسمی دارای برند، تعطیل شوند و در نتیجه تقاضای مردم به وسیله تولیدکننده زیرپله‌ای پاسخ داده می‌شود برای مثال در خصوص تولید و عرضه لبنیات سنتی نظارت درستی انجام نمی‌شود و این محصولات در بسیاری از موارد با قیمت بالاتر و کیفیت پایین‌تر عرضه می‌شود؛ این مسائل نتیجه سیاست‌های نادرست است و دولت باید از سیاست‌های نادرست دست بردارد و از بخش تولید حمایت واقعی داشته باشد؛ دستگاه‌های نظارتی باید در تصمیمگیریها با بخش خصوصی مشارکت داشته باشند و بخشی از کارها را به تشکلهای خصوصی واگذار کند.
افزایش تعداد واحدهای تعطیل
دبیر انجمن همگن صنایع غذایی خراسان رضوی در خصوص آمار تعطیلی واحدهای صنایع غذایی، خاطرنشان می‌کند: این آمار شناور است و نمیتوان آمار داد زیرا هر روز به تعداد این واحدها اضافه می‌شود. کافی با بیان اینکه وضعیت ما در صنایع غذایی رو به بهبود نیست، تصریح می‌کند: قرار بود دولت در طرح پرداخت تسهیلات رونق تولید پنج درصد یارانه پرداخت کند اما با توجه به کاهش چهار درصدی نرخ سود توسط بانک‌ها، این امر به فراموشی سپرده شد؛ در خصوص کاهش نرخ سود تسهیلات صحبت از متضرر شدن سیستم بانکی می‌شود اما کسی به فکر تولیدکننده‌ای که سالها ضرر کرده و سود او را سیستم بانکی خورده، نیست وی ادامه می‌دهد: بخش عمدهای از سود واحدهای تولیدی که با بانک‌ها کار می‌کنند، سهم بانک‌ها شده و سود بانک‌ها بسیار بیشتر از تولیدکننده‌ای است که تمام ریسک کار را متحمل می‌شود؛ بگذارید یک بار هم بانک‌ها ضرر کنند و دولت نیز هزینهها و ریختوپاشهای خود را کم کند تا بتواند از بخش تولید حمایت کند؛ بهره بانکی باید به کمتر از ۱۰ درصد کاهش یابد و فشارها نیز باید کم شود تا صنعت بتواند نفس بکشد؛ اما متأسفانه به این مسائل توجهی نمی‌شود و سر صنعت غذا را هر روز بیشتر زیر آب فرو می‌برند.
دبیر انجمن همگن صنایع غذایی خراسان رضوی با اشاره به اینکه با کاهش فشارهای وارد شده بر بخش تولید، بیش از ۵۰ درصد مشکلات این بخش مرتفع خواهد شد، عنوان می‌کند: بازارهای صادراتی ما روزبهروز در حال از دست رفتن است؛ تا مدتی پیش صحبت از تحریمهای خارجی بود اما امروز تحریمهای داخلی به بخش تولید و صنعت غذا فشار میآورد؛ با تمام مشکلات موجود که کار رقابت، تولید و ادامه فعالیت را برای تولیدکنندگان دشوار کرده است، دولت باید فشارهای اضافه را کم کند اما در عوض سنگ بانک‌ها را به سینه میزند؟ بانک نباید بنگاهداری کند.
جای خالی متولی
اگرچه تولیدکنندگان عرصه صنایع غذایی از مشکلاتی همچون سیاست‌های اشتباه دولت، فشار دستگاه‌های پولستان، بالا بودن نرخ سود بانکی و ... سخن میگویند اما برخی از کارشناسان جای خالی علم و دانش را در صنایع غذایی مشکل عمده این صنایع میدانند و بر دانشمحور شدن آن‌ها تأکید دارند. عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در این باره به «دنیای اقتصاد» میگوید: صنایع غذایی اصلی‌ترین نیاز سبد خانوارهاست و با توجه به افزایش جمعیت و تنوع مصرف نقش بدیهی در توسعه اقتصاد دارد. مصطفی مظاهری با بیان اینکه مصرف تضمین‌شده باعث افزایش ارزش افزوده صنایع غذایی خواهد شد، خاطرنشان می‌کند: به دلیل افزایش روزافزون مصرف غذا شاید صنایع غذایی بتواند یکی از قطبهای اول توسعه هر کشور باشد زیرا هر صنعت را مصرف محصول آن توسعه می‌دهد. وی با اشاره به اینکه ارزش افزوده صنایع غذایی به دلیل افزایش مصرف حتی میتواند از پزشکی و داروسازی هم بیشتر باشد، تصریح می‌کند: متأسفانه صنایع غذایی در کشور ما متولی ندارد.
سرمایهگذاریهای جزیرهای
این عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه می‌دهد: به دلیل ارزش افزوده صنایع غذایی افراد مختلف در این بخش سرمایه‌گذاری کردهاند و این سرمایه‌گذاری‌ها به جزیرههای کوچکی تبدیل شدهاند که در آن‌ها علم و عمل واقعی نبوده و در نتیجه ارزش افزوده واقعی نداشتهاند؛ تنها راهکار این است که متولی صنایع غذایی با دانشگاه‌ها ارتباط برقرار کند و به صورت همگرا نقشه راهی برای توسعه صنایع غذایی تدوین کنند که در گروه صنایع غذایی دانشگاه فردوسی مشهد این اقدام در حال انجام است. مظاهری تأکید می‌کند: باید دانشگاه‌ها متولی صنعت غذا شوند و با اجرای طرحهای تحقیق و توسعه، صنعت غذا را توسعه دهند تا شاهد افزایش ارزش افزوده واقعی در این بخش باشیم.
دانشمحور نبودن صنایع غذایی
این عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص کیفیت پایین محصولات صنایع غذایی هم اینطور عنوان می‌کند: این مشکل هم از دانشمحور نبودن صنایع غذایی نشأت میگیرد؛ افراد مختلف سرمایههای خود را به دلیل نیاز جامعه به این بخش وارد کردهاند و با یک دانش وارداتی و بدون بومیسازی، به ارزش افزوده و سلامت جامعه ضربه زدهاند؛ بدون تردید صنعت غذا ارزش افزوده دارد اما آنچه این ارزش افزوده را ایجاد می‌کند، علم است؛ باید از دانشگاه حمایت شود تا دانشی را در مسیر توسعه صنایع غذایی خلق کند؛ خلأ موجود در صنایع ما علم است و صنایع غذایی ما باید دانشبنیان شوند؛ باید در دانشگاه‌ها سیستمی برای خلق دانش به منظور انتقال نه صرفا مقاله ایجاد شود. مظاهری معتقد است: همان رویههای که در دانشگاه علوم پزشکی در حوزه دارو رخ می‌دهد و خلق علم و اجرای آن با دانشگاه است، باید در صنایع غذایی هم اتفاق بیفتد؛ باید دانشگاه هم متولی اجرا و هم متولی توسعه علم باشد و علم و عمل تلفیق شود.
نبود استراتژی مشخص برای توسعه
مدیرعامل شرکت گندم دشت مشهد(نان مزرعه) هم در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» در خصوص اهمیت و نفش صنایع غذایی در توسعه اقتصاد کشور اینطور پاسخ می‌دهد: با توجه به جمعیت کشور و جوان بودن این جمعیت، یکی از حوزههایی که شکوفایی و توسعه آن قطعاً به رشد و توسعه اقتصاد کشور کمک قابل توجهی خواهد کرد، صنایع غذایی است. علیمحمد نوری‌فر به این نکته هم اشاره می‌کند که با توجه به وضعیت آب و هوایی کشورمان، تقریباً امکان کشت همه نوع مواد اولیه صنایع غذایی وجود دارد. وی نداشتن استراتژی مشخص برای توسعه و حتی حفظ صنایع غذایی از سوی متولیان، تعدد و موازیکاری سازمانهای متولی، رکود بیسابقه حاکم بر بازار و ... را از مشکلات جدی صنایع غذایی بر میشمارد و در خصوص کیفیت محصولات صنایع غذایی، تصریح می‌کند: محصولات صنایع غذایی با کیفیتهای متفاوتی تولید می‌شود؛ رکود بازار و رقابت‌های ناسالم و فشارهای متفاوت از سوی سازمانهای مختلف، متاسفانه عرصه را بر تولیدکننده تنگ کرده و تولیدکننده را به سمت کاستن از کیفیت سوق داده است؛ گاهی ماشینآلات فرسوده نیز در جهت کاهش کیفیت عمل می‌کنند با این حال واحدهایی هم هستند که محصولاتی با کیفیت قابل قبول و بالاتر از استانداردها تولید می‌کنند.
عدم حمایت از صنایع غذایی
مدیرعامل شرکت گندم دشت مشهد در خصوص حمایت از صنایع غذایی نیز عنوان می‌کند: متاسفانه صنایع غذایی به طور عام از حمایت قابل توجهی برخوردار نیستند یا بهتر بتوان گفت اصلا از تولید داخل حمایتی وجود ندارد و گاهی سیاست‌های متناقض و بر ضد تولید داخلی هم اتخاذ می‌شود. نوری‌فر معتقد است: داشتن استراتژی مشخص و شفاف در توسعه صنعت غذا، کمک در حفظ واحدهایی که با مشکلات فعلی بازار مواجه هستند، کاهش موازیکاری و جلوگیری از اتخاذ تصمیمات متناقض و بخشینگری و سطحی‌نگری، اختصاص تسهیلات کمبهره برای تأمین جریان نقدینگی و ... از راهکارهای بهبود وضعیت صنایع غذایی است.
کمبود نقدینگی شدید
دبیر خانه صنعت، معدن و تجارت چناران هم صنعت غذا را صنعت مادر میخواند و اظهار می‌کند: صنایع غذایی به دلیل اینکه نیاز عامه مردم را برطرف می‌کند، صنعت مادر محسوب می‌شود؛ صنایع غذایی امروزه در تمام دنیا نقش قابل توجهی حتی برای حوزه سیاسی دارد. علی دهقان‌زاده ادامه می‌دهد: کشورهای مختلف توجه ویژهای به حوزه صنایع غذایی دارند و حتی در برخی کشورها این صنایع به مکانهایی منتقل می‌شود که حکومت به لحاظ سیاسی با مردم آن کشور مشکل دارد تا از این طریق بتواند با مخالفان برخورد کند. وی با اشاره به اینکه صنعت غذا نیز از مشکلات کلی موجود در حوزه صنایع رنج میبرد، عنوان می‌کند: کمبود نقدینگی در حوزه صنعت غذا به شدت محسوس است؛ علاوه بر این قیمت تمام شده محصولات بالاست و برای کاهش قیمت تمام شده باید مشکلات مربوط به بانک‌ها، دارایی و ... مدیریت شود.
لزوم کاهش قیمت پایههای تولید در صنعت غذا
دبیر خانه صنعت، معدن و تجارت چناران معتقد است: باید با توجه به اهمیت صنایع غذایی، در حوزه صنعت غذا تخفیفات و تسهیلات ویژهای برای تولیدکنندگان در نظر گرفته شود زیرا این صنایع به صورت مستقیم با معیشت مردم سر و کار دارند. دهقان‌زاده با تأکید بر لزوم کاهش قیمت پایههای تولید در صنعت غذا، خاطرنشان می‌کند: برای مثال سرانه مصرف شیر در کشور ما یک سوم سرانه جهانی است و علت آن هم قیمت بالای آن است؛ با کاهش قیمت تمام شده محصولات، مصرفکنندگان به راحتی میتوانند از محصولات صنایع غذایی استفاده کنند.
وی ضمن تأیید کیفیت پایین محصولات صنایع غذایی، تصریح می‌کند: تلاش واحدهای صنعتی و مدیران حوزه صنعت غذا بر این است که از اصل کیفیت کاسته نشود اما با توجه به هزینه‌های بالای تولید، سعی می‌شود کیفیت صنایع غذایی از حد استاندارد ملی ایران بالاتر نرود (استاندارد حد متوسط و قابل قبول کیفی کالاست)؛ باید تولیدکنندگان ما در حوزه‌های مختلف به ویژه صنعت غذا بتوانند محصولات خود را با قیمت کمتری تولید کنند؛ در تمام دنیا به بخش تولید یارانه پرداخت می‌شود اما در کشور ما این طور نیست. دبیر خانه صنعت، معدن و تجارت چناران با اعتقاد بر اینکه تولید در کشور ما به جایگاه واقعی خود نرسیده است، میافزاید: اگر تولید در کشور ما حمایت شود، شاهد ولنگاریهای اقتصادی نخواهیم بود؛ صنعت مولد اشتغال و اشتغال مولد امنیت است و اگر از تولید حمایت شود، بزهکاریها و آسیب‌های اجتماعی نیز کاهش خواهد یافت. دهقان‌زاده ادامه می‌دهد: با وجود تأکیدات مقام معظم رهبری مبنی بر حمایت از تولید اما هیچگاه این موضوع آنطور که مد نظر ایشان است، محقق نشده و به همین دلیل بسیاری از بازارهای خود را در آسیای میانه از دست دادهایم و بازارهای ما در افغانستان و عراق هم در حال از دست رفتن است.
ارسال نظر