نمره «تَک» به مدیریت بحران

اقبال شاکری رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران معتقد است یکی از گام‌های اولیه برای اجرای پروژه‌های شهری به‌ویژه در کلانشهری همچون تهران که مستعد بروز انواع حوادث طبیعی و انسان‌ساز است انجام مطالعات ژئوتکنیکی پیش از آغاز عملیات عمرانی پروژه‌ها است، ولو به قیمت آنکه زمان بر و هزینه بر باشد. او در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» میزان آمادگی تهران در برابر حوادث مشابه شهران را مردود اعلام می‌کند.

به دنبال حادثه شهران، مدیران و مسوولان مرتبط با بحران در مجموعه شهرداری تهران، عدم تحقق مدیریت یکپارچه شهری را یکی از دلایل روند آهسته مدیریت بحران اعلام می‌کنند. آیا در زمان بروز بحران فقط نبود مدیریت یکپارچه می‌تواند عامل پیشرو نبودن مسوولان باشد؟

نکته اول آنکه همه باید از این حادثه درس بگیریم و خودمان را برای مقابله با بحران آماده کنیم. ضمن آنکه از خطر پذیرترین اقدامات در حوزه شهری کار در فضای زیر سطحی است، بنابراین باید با مطالعه دقیق فضای زیر سطحی را رصد کنیم و این کار نباید مقطعی بلکه باید به صورت مداوم انجام شود. در این حادثه مشاور حمل‌ونقل در ساخت مترو باید پاسخگو باشد چرا که این مطالعات مربوط به آن است. از دستگاه‌های اجرایی نظیر آب و برق و گاز نیز باید پاسخگویی مطالبه شود، آیا آنها نقشه‌های زیر سطحی تاسیساتشان را دارند؟ در جنوب تهران مشاهده می‌کنیم که هر چند وقت یک بار فرو نشستی اتفاق می‌افتد و این نشان می‌دهد که مطالعات زیر سطحی از سوی دستگاه‌ها چندان جدی گرفته نمی‌شود. بنابراین بهتر است قبل از شروع پروژه‌ها مطالعات دقیق ژئوتکنیکی انجام شود و تا تایید نهایی اقدام به اجرا نشود ولو آنکه پروژه زمان بر باشد. اما در عین حال تحقق مدیریت یکپارچه شهری سبب می‌شود هماهنگی بین دستگاه‌ها سریعتر و بهتر صورت گیرد.

تمامی اقدامات مدیریت بحران این حادثه به‌خوبی نشان‌دهنده یک مدیریت یکپارچه شهری بود. به این صورت که پس از وقوع این حادثه آقای صادقی رئیس سازمان مدیریت بحران شهر تهران به عنوان مدیر عملیات بحران وارد صحنه شد و همه دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط را جمع کرد. از طریق هم فکری و هم اندیشی مشخص شد هر یک از سازمان‌ها و نهاد‌ها مسوول کدام بخش مدیریت بحران هستند. مدیریت یکپارچه شهری سبب می‌شود تا مجموع این هماهنگی‌ها قبل از وقوع بحران اتفاق بیفتد و هماهنگی‌ها و ارتباطات را تسهیل می‌کند اما همین همدلی که بعد از حادثه رخ داد باید قبلش باشد. یعنی پیش از وقوع چنین حوادثی ابتدا هر‌کدام از دستگاه‌ها یا سازمان‌های خدمات شهری باید به درستی کار خود را انجام دهند. دوم آنکه نقشه‌ها و اطلاعات خود را در اختیار یکدیگر قرار دهند. از سوی دیگر جواب استعلام‌های همدیگر را به موقع و شفاف و دقیق دهند. یکی از نکات مورد توجه دیگر در زمان بروز حوادث این است که باید توجه داشته باشیم هر حادثه چندین وجه دارد. به‌عنوان مثال یکی از وجوه این حادثه مترو است. پروژه عملیاتی مترو از طریق مشاوران و پیمانکاران پیش می‌رود اما یکی از اشتباهات ما این است که در زمان وقوع حادثه تمامی ارکان اجرایی فراموش می‌شوند و فقط مدیر سازمان مورد بازخواست قرار می‌گیرد. مدیر سازمان نیز باید به ارکان اجرایی پروژه و مطالبه درستی یا نادرستی اجرای کار از آنها توجه کند.به نظر بنده مشاوران سازمان برق، گاز و مترو در زمان وقوع چنین حوادثی باید جوابگو باشند که آیا کارهای خود را به درستی انجام داده‌اند یا خیر. پیش از وقوع حادثه نیز مدیران سازمان باید نقشه‌های پیوست طرح‌ها را از آنها بخواهند و در دسترس سایر سازمان‌ها قرار دهند.

شهردار تهران در جلسه غیرعلنی شورای شهر اعلام کرد که در حال حاضر 400 نقطه مشابه شهران در تهران وجود دارد. اگر برای هر کدام از این نقاط رویدادی مشابه شهران در همین روزها اتفاق بیفتد اولین اقدامی که باید در جهت کاهش خطرپذیری صورت گیرد چیست؟

اول آنکه تعداد نقاط پر حادثه از تعداد اعلام شده بیشتر است. بعد آنکه اولین اقدام در این زمینه تهیه نقشه‌های ساخت تمام شبکه‌های زیرساخت شهر است و هر یک از سازمان‌ها همچون سازمان آب، برق و گاز باید عهده‌دار تهیه نقشه خود باشند. شهرداری نیز قسمت‌هایی را که مربوط به خودش است انجام دهد. ضمن آنکه تمامی نقشه‌ها باید به روز شود و نقشه GIS* آنها تهیه شود تا همه بدانند در هر نقطه از شهر چه شبکه‌ای و در چه وضعیتی قرار دارد. اما در حال حاضر اگر شما در خصوص هر یک از شبکه‌های زیر ساخت استعلام کنید یا پاسخی دریافت نمی‌شود یا اگر جواب دهند معلوم نیست درست است یا اشتباه.

دراین زمینه وظیفه اصلی مدیریت شهری چیست؟

اصلی‌ترین وظیفه مدیریت شهری یعنی شورا و شهرداری مطالبه‌گری است. یعنی به عنوان مدعی‌العموم بخواهد اگر نقشه‌ای در مورد شبکه‌های زیر ساخت وجود ندارد سازمان‌ها باید جوابگو باشند. وظیفه شورا و شهرداری مطالبه‌گری است که هر نهاد یا سازمانی که می‌خواهد در شهر فعالیت کند چنین اطلاعاتی را لازم دارد. برای ساخت ساختمان‌های اداری و عمومی، تجاری و معابر به چنین اطلاعاتی نیاز است و وظیفه اصلی این دستگاه‌ها تهیه نقشه به روز GIS آنهاست. در مرحله بعدی مدیریت شهری باید تمامی این اطلاعات را در رصد خانه تهران به صورت کامل ثبت کند تا هر نهاد خدماتی در شهر تهران پیش از آغاز پروژه خود، از این رصد خانه تمام اطلاعات موردنیاز خود را دریافت کند.

الان در حوادث غیرطبیعی ساختمان یا شهروندانی که مال یا جانشان آسیب می‌بیند چه نهادی مسوولیت جبران خسارت آنها را برعهده دارد؟

تمام کسانی که در منطقه حادثه دیده در حال انجام عملیات هستند باید مردم را در مقابل حوادث پروژه خود بیمه کنند. پس از بروز چنین حوادثی زمانی که مقصر بروز حادثه از سوی دادگاه مشخص شد باید تمام خسارت از سوی نهاد یا دستگاه مقصر پرداخت شود. پیش از بروز چنین حوادثی نیز در حین اجرای پروژه‌های شهری باید اقدامات اضطراری به صورت موقت برای تثبیت شرایط انجام شود که به صورت معمول از سوی شهرداری انجام می‌شود.

نمره آمادگی تهران در برابر بحران‌های ناشی از حوادث طبیعی یا انسان‌ساز چند است؟

به عقیده من نمره آمادگی تهران در برابر حوادث اینچنینی ۵ از ۲۰ است.

*Geographic Information System