واشنگتن پست تحلیل کرد
آداب روابط جان و جواد
شادی آذری جان کری، وزیر امور آمریکا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران هیچ شباهتی به هم ندارند. کری قدبلند و لاغر اندام، با انبوه موی نقره‌فامش تصویری از یک دیپلمات اشراف‌زاده آمریکایی را به نمایش می‌گذارد که همیشه کت و شلوار اندامی و کراوات ابریشمی با رنگ روشن و کفش رسمی می‌پوشد. در طرف دیگر، ظریف نه چندان قدبلند قرار دارد که توپر و کم موست. پیراهن‌های مرسوم بین دیپلمات‌های ایرانی که بدون یقه هستند را بر تن می‌کند و همیشه آخرین دکمه یقه پیراهنش بسته است. کت و شلوار ساده بر تن می‌کند و کفش بنددار مشکی می‌پوشد.
شادی آذری جان کری، وزیر امور آمریکا و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران هیچ شباهتی به هم ندارند. کری قدبلند و لاغر اندام، با انبوه موی نقره‌فامش تصویری از یک دیپلمات اشراف‌زاده آمریکایی را به نمایش می‌گذارد که همیشه کت و شلوار اندامی و کراوات ابریشمی با رنگ روشن و کفش رسمی می‌پوشد. در طرف دیگر، ظریف نه چندان قدبلند قرار دارد که توپر و کم موست. پیراهن‌های مرسوم بین دیپلمات‌های ایرانی که بدون یقه هستند را بر تن می‌کند و همیشه آخرین دکمه یقه پیراهنش بسته است. کت و شلوار ساده بر تن می‌کند و کفش بنددار مشکی می‌پوشد.
البته این فقط ظاهر آنها نیست که با هم تفاوت دارد. شخصیت این دو مذاکره‌کننده ارشد پرونده هسته‌ای ایران نیز کاملا متفاوت است. کری معمولا وقتی در جمع هست احساسات خود را نهان می‌کند اما ظریف همه احساس خود را به معرض نمایش می‌گذارد. او معمولا خوشروست، اما جرقه‌های خشم او همراه با فریاد‌های بلندش هم مشهور است تا جایی که گفته است رهبری یکبار به ایشان توصیه کرده‌اند که بیشتر لبخند بزند و کمتر فریاد.
به رغم همه این تفاوت‌ها در سبک و جهان‌بینی، جان و جواد- این دو یکدیگر را این‌گونه صدا می‌زنند- موفق شده‌اند در دوران مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 روابط کاری خود را براساس احترام مدیریت کنند. این دستاوردی تاثیرگذار برای این دو مردی است که به‌عنوان نماینده کشورهایشان در مذاکرات هسته‌ای حاضر شده‌اند. دو کشوری که دهه‌ها خصومت عمیق و گاهی خونبار در تقریبا همه مسائل جهان را با هم تجربه کرده‌اند. با رسیدن مذاکرات هسته‌ای ایران به روزهای پایانی‌اش، آنچه این دو دیپلمات در مذاکرات از خود به نمایش گذاردند، به مدلی برای پیشرفت در روابط دیپلمات‌ها تبدیل می‌شود. تریتا پارسی، رئیس شورای ملی ایرانی آمریکایی که در حال نگارش کتابی درباره مذاکرات هسته‌ای است، می‌گوید: «واقعیت این است که یا هر دو طرف برنده خواهند شد یا بازنده. گاهی نیاز است که پیش از آنکه دو کشور بتوانند اعتمادسازی کنند، دو نفر بتوانند این اعتمادسازی را بین یکدیگر انجام دهند.»
کری ۷۱ ساله و ظریف ۵۵ ساله همین دو نفر هستند. البته آنها تنها کسانی نبوده‌اند که طی ۱۸ ماه مذاکرات فشرده پرونده اتمی ایران در این موقعیت عجیب قرار گرفته‌اند: نشان دادن رفتار دوستانه بدون آنکه دوستی‌ای وجود داشته باشد.
هر دو کشور کارشناسان ماهری در زمینه فناوری‌های هسته‌ای و تحریم‌ها در اختیار دارند که ماه‌های طولانی از عمر خود را در پایتخت‌های گوناگون اروپایی صرف مذاکره با هم کردند. آنها به جای آنکه در سالگرد ازدواجشان در کنار همسرانشان باشند، وقتشان را با هم سپری کردند. آنها حتی در تولد فرزندانشان و تعطیلات در کنار خانواده نبودند. اما جزئیات آنچه بر این دو مهره کلیدی مذاکرات گذشته است بسیار نفسگیر بود. بنا به گفته یکی از مقامات وزارت خارجه آمریکا کری طی دو سال و نیم تصدی سمت وزارت خارجه آمریکا، بیش از هر وزیر خارجه دیگری با ظریف دیدار داشته است.
بنا به گفته این مقام آمریکایی که خواسته است نامش فاش نشود، پیش از مذاکرات هم این دو نفر با هم ملاقات کرده بودند اما خودشان دقیقا به یاد ندارند این دیدار کجا بوده است. اما بی‌تردید این دو نفر همدیگر را از قبل می‌شناخته‌اند. وقتی که مذاکرات در مورد برنامه هسته‌ای ایران کلید خورد، کری به‌عنوان رئیس کمیته روابط خارجه سنا در شکل‌گیری آن ایفای نقش کرد. او در سال ۲۰۱۱ سفری اعلام نشده به یمن داشت تا با سلطان قابوس دیدار کند و باب گفت‌وگو با ایران را بگشاید تا بفهمد که آیا می‌توان در مورد موضوع هسته‌ای به زمینه تفاهمی با ایران رسید یا نه. با توجه به اینکه داماد کری یک ایرانی است، او با برخی جنبه‌های فرهنگ ایرانی نیز آشنا است.
از سوی دیگر ظریف طی سال‌های 2000 تا 2007 به‌عنوان نماینده ایران در سازمان ملل متحد بارها با سیاستمداران آمریکایی از جمله جو بایدن و چاک هاگل که در آن زمان هنوز سناتور بودند، ملاقات کرده بود. ظریف بیش از نیمی از دوران بزرگسالی خود را در ایالات متحده گذرانده و مدرک تحصیلی خود را از دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو و دانشگاه دنور اخذ کرده است. فرزندان او متولد ایالات متحده هستند.
نخستین دیدار رسمی این دو نفر در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۳ روی داد. دیداری که قرار بود در حد یک احوالپرسی سریع در یک اتاق کوچک شورای امنیت باشد، به یک مکالمه بیش از ۲۰ دقیقه‌ای انجامید. اکنون گر چه پنج کشور دیگر یعنی روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان در مذاکره با ایران شرکت دارند، اما بسیاری از جزئیات حساس بین خود کری و ظریف حل‌وفصل می‌شود. یکی از مقامات نزدیک به کری می‌گوید: «وزیر به شدت به قدرت دیپلماسی فردی معتقد است. او بر این باور است که روش انجام کارها این‌گونه است: نشستن در یک اتاق، ایجاد روابط کاری و رسیدگی به مسائل دشوار در کنار هم.» هر دوی آنها با مخالفت‌های سرسختانه‌ای در داخل کشورشان مواجهند. نزدیکان هر دوی آنها روابط این دو را براساس یک محور توصیف می‌کنند: احترام. در ماه آوریل که توافق بر سر چارچوب مذاکرات اعلام شد، ظریف در سخنرانی خود از کری به‌خاطر آنکه تا این حد برای مذاکرات وقت و انرژی صرف کرد تشکر کرد و گفت که برخورد او بر پایه «احترام متقابل» بود. یکی دیگر از نزدیکان کری می‌گوید: «آنها به هیچ‌وجه با هم دوست نیستند. اما هر دو طرف به یکدیگر احترام می‌گذارند.» یکی از مقامات حاضر در مذاکرات نیز گفته است: «آنها منافع مشترک دارند. موضوع شخصی نیست.»
تعاملات آنها گاهی به فراتر از روابط دیپلماتیک انجامید. وقتی که در روز 31 ماه مه جان کری پس از ملاقات با ظریف دچار سانحه شد و پایش شکست، یکی از نخستین پیام‌هایی که دریافت کرد یک ایمیل از سوی ظریف بود که در آن ظریف برایش آرزوی بهبودی سریع کرده بود. اما در پروتکل تشریفات دیپلماتیک تنها یادداشتی به سفارت آمریکا ارسال شد. دیپلماسی فردی توانست در این میان راه‌حلی مناسب برای بدگمانی‌های موجود، به‌ویژه علیه ظریف را به ارمغان آورد. در مذاکرات ماه ژانویه در ژنو، کری پیشنهاد کرد که در امتداد ساحل رودخانه قدم بزنند. عکس‌هایی که از صحبت عادی این دو نفر هنگام قدم‌زنی منتشر شد، خشم برخی منتقدان در تهران را برانگیخت. برخی از اعضای مجلس از ظریف در این باره توضیح خواستند و یکی از منتقدان نشان دادن روابط صمیمانه با دشمن را یک اشتباه خواند.
ظریف در برابر همه این انتقادات به حمایت‌های رهبری نیاز داشت. پارسی می‌گوید: «به‌خاطر آنکه ظریف وقت بسیار زیادی را با آمریکایی‌ها می‌گذراند، به او به چشم تردید نگاه شد. حتی برخی می‌گفتند چگونه می‌توان به او اعتماد کرد.» با وجود همه این مشکلات، دستیابی به توافق باعث خواهد شد که نام ظریف و کری در کتاب‌های تاریخ به همراه نام روسای جمهوری‌شان ثبت شود. اما به محض آنکه ظریف و کری دوره وزارت خود را به پایان رسانند، دیگر هرگز در کنار هم نخواهند نشست. یکی از نزدیکان کری می‌گوید: «این یک رابطه کاری است. کسی قصد ندارد یک رابطه دوستی ایجاد کند. آنها به رغم اختلافاتی که پشت میز مذاکره با هم دارند، همدیگر را درک می‌کنند. در کل، آنها فقط می‌خواهند ببینند آیا می‌توانند به یک توافق برسند یا نه.»
البته این فقط ظاهر آنها نیست که با هم تفاوت دارد. شخصیت این دو مذاکره‌کننده ارشد پرونده هسته‌ای ایران نیز کاملا متفاوت است. کری معمولا وقتی در جمع هست احساسات خود را نهان می‌کند اما ظریف همه احساس خود را به معرض نمایش می‌گذارد. او معمولا خوشروست، اما جرقه‌های خشم او همراه با فریاد‌های بلندش هم مشهور است تا جایی که گفته است رهبری یکبار به ایشان توصیه کرده‌اند که بیشتر لبخند بزند و کمتر فریاد.
به رغم همه این تفاوت‌ها در سبک و جهان‌بینی، جان و جواد- این دو یکدیگر را این‌گونه صدا می‌زنند- موفق شده‌اند در دوران مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 روابط کاری خود را براساس احترام مدیریت کنند. این دستاوردی تاثیرگذار برای این دو مردی است که به‌عنوان نماینده کشورهایشان در مذاکرات هسته‌ای حاضر شده‌اند. دو کشوری که دهه‌ها خصومت عمیق و گاهی خونبار در تقریبا همه مسائل جهان را با هم تجربه کرده‌اند. با رسیدن مذاکرات هسته‌ای ایران به روزهای پایانی‌اش، آنچه این دو دیپلمات در مذاکرات از خود به نمایش گذاردند، به مدلی برای پیشرفت در روابط دیپلمات‌ها تبدیل می‌شود. تریتا پارسی، رئیس شورای ملی ایرانی آمریکایی که در حال نگارش کتابی درباره مذاکرات هسته‌ای است، می‌گوید: «واقعیت این است که یا هر دو طرف برنده خواهند شد یا بازنده. گاهی نیاز است که پیش از آنکه دو کشور بتوانند اعتمادسازی کنند، دو نفر بتوانند این اعتمادسازی را بین یکدیگر انجام دهند.»
کری ۷۱ ساله و ظریف ۵۵ ساله همین دو نفر هستند. البته آنها تنها کسانی نبوده‌اند که طی ۱۸ ماه مذاکرات فشرده پرونده اتمی ایران در این موقعیت عجیب قرار گرفته‌اند: نشان دادن رفتار دوستانه بدون آنکه دوستی‌ای وجود داشته باشد.
هر دو کشور کارشناسان ماهری در زمینه فناوری‌های هسته‌ای و تحریم‌ها در اختیار دارند که ماه‌های طولانی از عمر خود را در پایتخت‌های گوناگون اروپایی صرف مذاکره با هم کردند. آنها به جای آنکه در سالگرد ازدواجشان در کنار همسرانشان باشند، وقتشان را با هم سپری کردند. آنها حتی در تولد فرزندانشان و تعطیلات در کنار خانواده نبودند. اما جزئیات آنچه بر این دو مهره کلیدی مذاکرات گذشته است بسیار نفسگیر بود. بنا به گفته یکی از مقامات وزارت خارجه آمریکا کری طی دو سال و نیم تصدی سمت وزارت خارجه آمریکا، بیش از هر وزیر خارجه دیگری با ظریف دیدار داشته است.
بنا به گفته این مقام آمریکایی که خواسته است نامش فاش نشود، پیش از مذاکرات هم این دو نفر با هم ملاقات کرده بودند اما خودشان دقیقا به یاد ندارند این دیدار کجا بوده است. اما بی‌تردید این دو نفر همدیگر را از قبل می‌شناخته‌اند. وقتی که مذاکرات در مورد برنامه هسته‌ای ایران کلید خورد، کری به‌عنوان رئیس کمیته روابط خارجه سنا در شکل‌گیری آن ایفای نقش کرد. او در سال ۲۰۱۱ سفری اعلام نشده به یمن داشت تا با سلطان قابوس دیدار کند و باب گفت‌وگو با ایران را بگشاید تا بفهمد که آیا می‌توان در مورد موضوع هسته‌ای به زمینه تفاهمی با ایران رسید یا نه. با توجه به اینکه داماد کری یک ایرانی است، او با برخی جنبه‌های فرهنگ ایرانی نیز آشنا است.
از سوی دیگر ظریف طی سال‌های 2000 تا 2007 به‌عنوان نماینده ایران در سازمان ملل متحد بارها با سیاستمداران آمریکایی از جمله جو بایدن و چاک هاگل که در آن زمان هنوز سناتور بودند، ملاقات کرده بود. ظریف بیش از نیمی از دوران بزرگسالی خود را در ایالات متحده گذرانده و مدرک تحصیلی خود را از دانشگاه ایالتی سانفرانسیسکو و دانشگاه دنور اخذ کرده است. فرزندان او متولد ایالات متحده هستند.
نخستین دیدار رسمی این دو نفر در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۳ روی داد. دیداری که قرار بود در حد یک احوالپرسی سریع در یک اتاق کوچک شورای امنیت باشد، به یک مکالمه بیش از ۲۰ دقیقه‌ای انجامید. اکنون گر چه پنج کشور دیگر یعنی روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا و آلمان در مذاکره با ایران شرکت دارند، اما بسیاری از جزئیات حساس بین خود کری و ظریف حل‌وفصل می‌شود. یکی از مقامات نزدیک به کری می‌گوید: «وزیر به شدت به قدرت دیپلماسی فردی معتقد است. او بر این باور است که روش انجام کارها این‌گونه است: نشستن در یک اتاق، ایجاد روابط کاری و رسیدگی به مسائل دشوار در کنار هم.» هر دوی آنها با مخالفت‌های سرسختانه‌ای در داخل کشورشان مواجهند. نزدیکان هر دوی آنها روابط این دو را براساس یک محور توصیف می‌کنند: احترام. در ماه آوریل که توافق بر سر چارچوب مذاکرات اعلام شد، ظریف در سخنرانی خود از کری به‌خاطر آنکه تا این حد برای مذاکرات وقت و انرژی صرف کرد تشکر کرد و گفت که برخورد او بر پایه «احترام متقابل» بود. یکی دیگر از نزدیکان کری می‌گوید: «آنها به هیچ‌وجه با هم دوست نیستند. اما هر دو طرف به یکدیگر احترام می‌گذارند.» یکی از مقامات حاضر در مذاکرات نیز گفته است: «آنها منافع مشترک دارند. موضوع شخصی نیست.»
تعاملات آنها گاهی به فراتر از روابط دیپلماتیک انجامید. وقتی که در روز 31 ماه مه جان کری پس از ملاقات با ظریف دچار سانحه شد و پایش شکست، یکی از نخستین پیام‌هایی که دریافت کرد یک ایمیل از سوی ظریف بود که در آن ظریف برایش آرزوی بهبودی سریع کرده بود. اما در پروتکل تشریفات دیپلماتیک تنها یادداشتی به سفارت آمریکا ارسال شد. دیپلماسی فردی توانست در این میان راه‌حلی مناسب برای بدگمانی‌های موجود، به‌ویژه علیه ظریف را به ارمغان آورد. در مذاکرات ماه ژانویه در ژنو، کری پیشنهاد کرد که در امتداد ساحل رودخانه قدم بزنند. عکس‌هایی که از صحبت عادی این دو نفر هنگام قدم‌زنی منتشر شد، خشم برخی منتقدان در تهران را برانگیخت. برخی از اعضای مجلس از ظریف در این باره توضیح خواستند و یکی از منتقدان نشان دادن روابط صمیمانه با دشمن را یک اشتباه خواند.
ظریف در برابر همه این انتقادات به حمایت‌های رهبری نیاز داشت. پارسی می‌گوید: «به‌خاطر آنکه ظریف وقت بسیار زیادی را با آمریکایی‌ها می‌گذراند، به او به چشم تردید نگاه شد. حتی برخی می‌گفتند چگونه می‌توان به او اعتماد کرد.» با وجود همه این مشکلات، دستیابی به توافق باعث خواهد شد که نام ظریف و کری در کتاب‌های تاریخ به همراه نام روسای جمهوری‌شان ثبت شود. اما به محض آنکه ظریف و کری دوره وزارت خود را به پایان رسانند، دیگر هرگز در کنار هم نخواهند نشست. یکی از نزدیکان کری می‌گوید: «این یک رابطه کاری است. کسی قصد ندارد یک رابطه دوستی ایجاد کند. آنها به رغم اختلافاتی که پشت میز مذاکره با هم دارند، همدیگر را درک می‌کنند. در کل، آنها فقط می‌خواهند ببینند آیا می‌توانند به یک توافق برسند یا نه.»
ارسال نظر