مشهد و پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال 2017

حمیدرضا موحدی‌زاده*

ابتدا لازم است اشاره کنیم که کلان‌شهر مذهبی مشهد با تایید سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی سازمان کنفرانس اسلامی 'آیسسکو' به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام در سال ۲۰۱۷ میلادی انتخاب شده است. اینک می‌خواهیم دلیل این انتخاب را برشماریم. این جایگاه و معرفی، فرصتی طلایی و تکرارناشدنی برای معرفی ظرفیت‌ها، فرصت‌ها و جاذبه‌های معنوی، فرهنگی، مذهبی، زیارتی و توریستی را در اختیار علاقه‌مندان حال و آینده این دیار و خراسان بزرگ فراهم نموده است. ان‌شاالله مدیران و دست‌اندرکاران توان بهره‌برداری از آن را داشته باشند. این شناسایی می‌تواند تابع نظریه مرکز- پیرامون شهر تاریخی، مذهبی و فرهنگی ایران قدیم و جدید باشد، زیرا در مرکز این قطب فرهنگی خورشید شرق، وجود مرقد مطهر حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) می‌باشد. چنانچه می‌دانیم هشتمین پیشوای شیعیان جهان در زمان هجرت و ولیعهدی در خراسان بزرگ نماد مهربانی، رأفت، گفتگو، شکیبایی، علم و ادب پروری بوده‌اند. مهمترین دلیل این برجستگی در حکمت پذیرش مقام ولیعهدی می‌باشد که می‌توان برخی از آن عوامل را چنین برشمرد:

۱- پذیرش ولیعهدی مأمون عباسی از سر ترس، طمع و نیاز نبود، بلکه توانایی و شایستگی امام در حل و فصل مسائل آن روزگار و محبوبیت ایشان نزد ایرانیان و دوستداران اهل بیت (علیهم السلام) بوده است.

۲- ویژگی‌های شخصیتی حضرت به خاطر برخورداری از علم سرشار، روش نیکو، دانش در تدبیر، قداست و شایستگی باعث شده بود تا ایشان دارای نفوذ فوق‌العاده کاریزماتیک و معنوی در بین مردمان آن روزگار پیدا نمایند و این خصایص هم در رفع استبداد و ظلم حاکم ایفای نقش می‌نمود و هم این که در گسترش ارزش های اخلاقی و فرهنگی اسلام و قرآن اثر خود را بر جای گذاشت.

۳- حفظ علوم و میراث نبوی و گسترش آن در ایران و خراسان بزرگ آن روزگار می‌تواند دلیل دیگری بر پذیرش ولیعهدی باشد. امام تا پای جان شیرین خودشان برای حفظ اتحاد امت اسلامی و پرهیز از تفرقه و دشمنی در بین مسلمانان ایستادند. امام رضا (ع) در نیشابور از رسول خدا(ص) نقل فرمود که: لا اله الا الله حصنی فمن دخل حصنی امن عذابی. لا اله الا الله دژ استوار من است، پس هرکس در این حصار وارد شود از عذابم محفوظ است. پیام توحید و یکتاپرستی در این حدیث موج می‌زند. علاوه بر این مأمون از سالها قبل مرکزی به نام بیت‌الحکمه را در خراسان و مرو راه‌اندازی و کتابهای علمی و تاریخی آن زمان را ترجمه و پخش می‌کرد. برخی گفته‌اند مأمون تظاهر به علم دوستی می‌کرد. با ورود امام رضا (ع) به خراسان و قرار گرفتن در مقام ولیعهدی جلسات مناظره و گفتگوی آزاد با بزرگان علمی و مذهبی سایر ادیان مانند مسیحیان، یهودیان و حتی منکران وجود خداوند و حقانیت اسلام و قرآن نیز آزادانه برگزار می‌شد و رونق خاصی گرفته بود. غنای علمی و حلم بی‌نظیر امام رضا (ع) موجب آشکار شدن قدرت استدلال و برتری معارف اسلامی و شیعی در آن روزگار گردید. البته در پیرامون این مرکز مهم و تعیین کننده که بخشی از دلایل و عوامل آن در بالا گفته شد، دیگر نمادها نیز موجبات انتخاب شهر مشهد به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام را فراهم نموده است:

* در یک ضلع این مرکز آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی قرار دارد. ۱۰۰۰ سال قدمت تاریخی و برخورداری از شخصیتی فراگیر که با شاهنامه‌اش باعث گردید زبان پارسیان از گزند حوادث آن روزگاران مصون بماند. آن چنان که فردوسی گفت، "بسی رنج بردم در این سال سی.... عجم زنده کردم بدین پارسی" می‌توان گفت فرهنگ ایران و ایرانی به نوعی مدیون فداکاری، پژوهش و شاهنامه‌سرایی فردوسی می‌باشد.

* در ضلع دیگر حکیم عمر خیام نیشابوری قرار دارد. او هم در زمان صدارت و وزارت خواجه نظام‌الملک کمک شایانی به ریاضیات، نجوم، علوم ادبی، دینی و تاریخی ایرانیان نمود. نقش خیام در حل معادلات درجه سوم و مطالعاتش در اصل پنجم اقلیدس نام او را به عنوان ریاضی‌دانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده‌است. در رباعیات خیام بر دینداری و حیرت او در کار و معمای جهان هستی تأکید شده است.

* در ضلع دیگر این مرکز فرهنگی نادرشاه افشار قرار گرفته است. پادشاهی که هوش، استعداد و قدرت خارق‌العاده ای را از خود و سربازانش ارائه داد. او توانست افغان‌های متجاوز را سر جای خود بنشاند. عثمانی‌ها و روس‌ها را از سرزمین ایران بیرون رانده و استقلال دوباره ایران و ایرانی را به ارمغان آورد. فتح هندوستان و ترکستان او را به عنوان آخرین جهانگشای تاریخ در شرق به شهرت رساند.

و می‌توان به نمادهای فرهنگی و تاریخی خراسان بزرگ نظیر جابرابن حیان، خواجه نصیرالدین طوسی، خواجه نظام الملک طوسی، فارابی، ابوریحان بیرونی، عطار نیشابوری، صحیح بخاری و مسلم نیشابوری صاحبان دو کتاب معتبر احادیث پیامبر اسلام (ص) که در نزد برادران اهل تسنن از احترام و اعتبار خاصی برخوردارند اشاره کرد. که همه از شخصیت های خراسان بزرگ می‌باشند. ویژگی‌های کلان‌شهر مشهد برای کسب این عنوان افتخارآمیز از سوی کنفرانس کشورهای اسلامی و تمامی برنامه‌های مشهد۲۰۱۷، با توجه به محورهای مهم فعالیتهای آیسسکو اجرا می‌شود، که به بخشی از آن در پایان مطلب بدان اشاره می‌کنیم:

- میراث، هویت فرهنگی اسلامی و الزامات جهانی شدن

- تنوع فرهنگی برای ترویج خلاقیت و رسیدن به توسعه پایدار

- گفتگو و اتحاد تمدن‌ها در روابط منطقه‌ای و بین‌المللی

- فناوری اطلاعات و ارتباطات در خدمت توسعه پایدار در جهان اسلام

به امید رشد و توسعه مشهد به نحوی که عنوان "پایتخت فرهنگی جهان اسلام" برازنده نام و آوازه‌اش باشد. ان‌شاالله

* دانشجوی دکترای مدیریت منابع انسانی